دیابت یک نگرانی بهداشت جهانی است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. علیرغم همه‌ی تلاش‌ها در دهه‌های گذشته، دیابت همچنان دومین عامل مهم کاهش امید به زندگی باقی مانده است. بر اساس گزارش فدراسیون بین المللی دیابت، تقریباً ۴۶۳ میلیون بزرگسال بین ۲۰ تا ۷۹ سال در سال ۲۰۱۹ با دیابت زندگی می کردند و انتظار می رود این تعداد تا سال ۲۰۳۰ به ۵۷۸ میلیون نفر افزایش یابد. دیابت افراد در هر سن و زمینه ای را تحت تاثیر قرار می دهد و می تواند منجر به سلامت جدی شود.
در ایران، دیابت یک مشکل عمده بهداشت عمومی با شیوع ۸.۷ درصد در بین بزرگسالان ۲۵ تا ۶۴ سال است. شیوع دیابت در ایران در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده و برآوردها حاکی از آن است که بیش از ۷ میلیون نفر در کشور مبتلا به دیابت هستند. دیابت همچنین یکی از علل اصلی مرگ و میر در ایران است و حدود ۱۱ درصد از کل مرگ و میرها را شامل می شود. در مقیاس ملی، شیوع دیابت در ایران در دهه اخیر تقریباً ۳۰ درصد افزایش یافته است که به طرز نگران کننده ای بیشتر از برآوردهای جهانی است. بار روزافزون دیابت در ایران نیاز مبرم به راهبردهای پیشگیری و مدیریت موثر برای رسیدگی به این چالش رو به رشد بهداشت عمومی را برجسته می کند.
در این مقاله، انواع مختلف دیابت، علائم و نشانه‌های آن، نحوه تشخیص دیابت، درمان‌های مختلف موجود و اقداماتی که میتوانید برای پیشگیری یا مدیریت دیابت انجام دهید را مورد بحث قرار می‌دهیم.
انواع دیابت
سه نوع اصلی دیابت وجود دارد: دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری.
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ که قبلاً به عنوان دیابت وابسته به انسولین یا دیابت جوانی شناخته می شد، یک اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله کرده و آنها را از بین می برد. این امر منجر به کمبود انسولین در بدن می شود که می تواند منجر به افزایش سطح قند خون شود.
علائم دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می شود، اگرچه ممکن است در هر سنی رخ دهد. علائم دیابت نوع ۱ می تواند به سرعت و در طی چند هفته یا ماه ایجاد شود و شامل موارد زیر است:
- افزایش تشنگی
- افزایش ادرار
- گرسنگی شدید
- کاهش وزن ناخواسته
- خستگی و ضعف
- تاری دید
- تحریک پذیری و تغییرات خلقی
- تهوع و استفراغ
بدون درمان، دیابت نوع ۱ می تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی (DKA) شود، یک وضعیت تهدید کننده زندگی که در آن بدن سطوح بالایی از اسیدهای خون به نام کتون را تولید می کند. DKA اگر به موقع درمان نشود می تواند باعث کما یا حتی مرگ شود.
درمان دیابت نوع ۱ شامل انسولین درمانی مادام العمر است. این را می توان از طریق تزریق یا پمپ انسولین، که انسولین را به طور مداوم در طول روز تحویل می دهد، تجویز کرد.
دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ که قبلا به عنوان دیابت غیر وابسته به انسولین یا دیابت بزرگسالان شناخته می شد، وضعیتی است که در آن بدن به درستی از انسولین استفاده نمی کند یا انسولین کافی تولید نمی کند. دیابت نوع ۲ شایع ترین شکل دیابت است که ۹۰ تا ۹۵ درصد از کل موارد را تشکیل می دهد.
عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ عبارتند از:
- چاقی
- عدم فعالیت بدنی
- سابقه خانوادگی
- سن
- قومیت
علائم دیابت نوع ۲
علائم دیابت نوع ۲ ممکن است به اندازه علائم دیابت نوع ۱ قابل توجه نباشد و در طول زمان به کندی ایجاد شود. علائم شایع دیابت نوع ۲ عبارتند از:
- افزایش تشنگی
- افزایش ادرار
- خستگی
- تاری دید
- بهبود آهسته بریدگی ها و کبودی ها
- سوزن سوزن شدن، بی حسی یا درد در دست ها و پاها
- عفونت های مکرر مانند عفونت لثه یا پوست
- اختلال نعوظ (در مردان)
درمان دیابت نوع ۲ ممکن است شامل تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش و همچنین دارو یا انسولین درمانی باشد. برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است بتوانند سطح قند خون خود را تنها از طریق رژیم غذایی و ورزش کنترل کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به دارو یا انسولین درمانی نیاز داشته باشند.
دیابت بارداری
دیابت بارداری نوعی دیابت است که در دوران بارداری ایجاد می شود. حدود ۲ تا ۱۰ درصد از تمام حاملگی ها در ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می دهد. دیابت بارداری معمولاً در سه ماهه دوم یا سوم بارداری ایجاد می شود و معمولاً پس از تولد نوزاد از بین می رود. با این حال، زنانی که دیابت بارداری داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده هستند.
عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری عبارتند از:
- چاقی
- سابقه خانوادگی دیابت
- سن بالای ۲۵ سال
- داشتن دیابت بارداری در بارداری قبلی
دیابت بارداری ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد یا علائم خفیف باشد و به راحتی نادیده گرفته شود. با این حال، دیابت بارداری درمان نشده می تواند منجر به عوارض سلامتی برای مادر و نوزاد شود، از جمله فشار خون بالا، زایمان زودرس و ماکروزومی جنین (شرایطی که در آن کودک بزرگتر از حد طبیعی رشد می کند).
درمان دیابت بارداری معمولاً شامل تغییراتی در سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش است، اگرچه برخی از زنان ممکن است به دارو یا انسولین درمانی نیاز داشته باشند. زنان مبتلا به دیابت بارداری نیز باید به طور منظم سطح قند خون خود را کنترل کنند و ممکن است به مراقبت های دوران بارداری مکرر نیاز داشته باشند.
تشخیص دیابت
دیابت از طریق یک سری آزمایش خون که سطح قند خون را اندازه گیری می کند، تشخیص داده می شود. آزمایشات مورد استفاده برای تشخیص دیابت عبارتند از:
آزمایش گلوکز پلاسمای ناشتا
این آزمایش سطح قند خون را پس از یک شب ناشتا اندازه گیری می کند. سطح قند خون ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر در دو نوبت جداگانه نشان دهنده دیابت است.
تست تحمل گلوکز خوراکی
این آزمایش سطح قند خون را قبل و دو ساعت بعد از نوشیدن یک نوشیدنی شیرین اندازه گیری می کند. سطح قند خون ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر دو ساعت پس از نوشیدن نوشیدنی شیرین نشان دهنده دیابت است.
آزمایش هموگلوبین A1c
این آزمایش میانگین سطح قند خون را در دو تا سه ماه گذشته اندازه گیری می کند. سطح هموگلوبین A1c 6.5 درصد یا بالاتر نشان دهنده دیابت است.
اگر دیابت برای شما تشخیص داده شود، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای تعیین نوع دیابت و بررسی هر گونه عوارض سلامتی انجام دهد.
عوارض دیابت
افراد دیابتی باید به طور منظم قند خون خود را بررسی و تنظیم کنند. هر چقدر هم که مراقب باشید باز هم احتمال دارد مشکلی به وجود بیاید. شما ممکن است دو نوع از عوارض را تجربه کنید: حاد و مزمن. عوارض حاد نیاز به مراقبت‌های اورژانسی دارند. به عنوان مثال می‌توان به افت قند خون (هایپوگلایسمی) و کتواسیدوز اشاره کرد.
اگر این عوارض درمان نشوند، می‌توانند باعث موارد زیر شود:
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
- مرگ
عوارض مزمن زمانی اتفاق می‌افتند که دیابت به درستی کنترل نشود. دیابت باعث بالا رفتن سطح قند خون می‌شود. اگر به مرور کنترل نشود، سطح بالای قند خون می‌تواند به اندام‌های مختلف آسیب برساند، از جمله:
- چشم‌ها
- کلیه‌ها
- قلب
- پوست
دیابت کنترل نشده همچنین می‌تواند باعث آسیب عصبی شود.
عوارض حاد دیابت
قند خون پایین (هایپوگلایسمی)
افراد دیابتی می‌توانند افت ناگهانی قند خون را تجربه کنند. نخوردن یک وعده‌ی غذایی یا مصرف بیش از حد انسولین یا داروهای دیگری که باعث تاخیر در متابولیزه شدن انسولین و افزایش سطح انسولین در بدن می‌شوند، از علل شایع آن است. افرادی که از داروهای دیگری برای دیابت استفاده می‌کنند که سطح انسولین را افزایش نمی‌دهند، در معرض افت قند خون نیستند. علائم این حالت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تاری دید
- ضربان قلب سریع
- سردرد
- لرزیدن
- سرگیجه
اگر قند خون شما خیلی پایین بیاید، میتوانید غش کردن، تشنج یا کما را تجربه کنید.
کتواسیدوز
این یکی از عوارض دیابت است که زمانی رخ می‌دهد که بدن شما نمی‌تواند از قند یا گلوکز به عنوان منبع سوخت استفاده کند زیرا بدن شما انسولین کافی ندارد. اگر سلول‌های شما گرسنه‌ی انرژی باشند، بدن شما شروع به تجزیه‌ی چربی می‌کند. اسیدهای سمی به نام اجسام کتونی، که محصولات جانبی تجزیه‌ی چربی هستند، در بدن تجمع می‌یابند. این می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- کمبود آب بدن
- درد شکم
- مشکلات تنفسی
عوارض مزمن دیابت
مشکلات چشم
دیابت می‌تواند به عروق خونی چشم آسیب برساند و مشکلات مختلفی ایجاد کند. مشکلات احتمالی چشم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آب مروارید
احتمال ایجاد آب مروارید در افراد مبتلا به دیابت، دو تا پنج برابر بیشتر است. آب مروارید باعث کدر شدن لنز شفاف چشم شده و مانع از ورود نور می‌شود. آب مروارید‌های خفیف به وسیله‌ی عینک‌های آفتابی و لنز‌های کنترل نور قابل درمان هستند. آب مروارید‌های شدید ممکن است با کاشت لنز درمان شود.
گلوکوم (آب سیاه)
گلوکوم حالتی است که فشار در چشم بالا رفته و جریان خون به شبکیه و عصب بینایی را محدود می‌کند. گلوکوم باعث کاهش تدریجی بینایی می‌شود. احتمال ابتلا به گلوکوم در افراد دیابتی دو برابر است.
رتینوپاتی دیابتی (مشکل در عروق تغذیه کننده شبکیه چشم)
این یک اصطلاح کلی است که هرگونه مشکل شبکیه‌ی چشم ناشی از دیابت را توصیف می‌کند. در مراحل اولیه، مویرگ‌های پشت چشم (رگ‌های خونی کوچک) بزرگ می‌شوند و کیسه‌هایی ایجاد می‌کند. این حالت می‌تواند منجر به تورم و خونریزی شود که بینایی شما را دچار اختلال می‌کند. همچنین این حالت می‌تواند پیشرفت کند. و به حالتی رود که رگ‌های خونی شبکیه به قدری آسیب دیده‌اند که بسته شده و بدن را به تشکیل عروق خونی جدید مجبور می‌کنند. این عروق جدید ضعیف هستند و خونریزی می‌کنند. این فرم می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی دائمی شود.
تورم ناحیه ماکولا
ماکولا قسمتی از چشم شما است که به شما این امکان را می‌دهد که چهره‌ها را ببینید و مطالعه کنید. ادم ماکولا در اثر رتینوپاتی دیابتی ایجاد می‌شود. وقتی دیواره‌های مویرگی توانایی کنترل عبور مواد بین خون و شبکیه را از دست می‌دهند، مایعات می‌توانند به داخل ماکولای چشم نشت کرده و باعث تورم آن شوند. این وضعیت باعث تاری دید و از بین رفتن احتمالی بینایی می‌شود. درمان سریع اغلب مؤثر است و می‌تواند کاهش بینایی را کنترل کند.
بیماری کلیوی دیابتی
سطح بالای قند خون با گذشت زمان می‌تواند به توانایی کلیه‌های شما برای تصفیه‌ی مواد زائد از بدن آسیب برساند. همچنین می‌تواند باعث ترشح موادی که معمولاً وارد ادرار نمی‌شوند، مانند پروتئین در ادرار شود. اگر فشار خون بالا هم داشته باشید، در معرض خطر بیشتری برای بیماری کلیه هستید. دیابت علت اصلی بیماری‌های کلیوی است. در صورت عدم درمان، بیماری دیابتی کلیه ممکن است منجر به نیاز به دیالیز شود.
بیماری اعصاب محیطی
قند اضافی در جریان خون می‌تواند به اعصاب بدن آسیب برساند. این آسیب ممکن است برای اعصاب کنترل کننده‌ی فرآیندهای خودکار بدن مانند هضم غذا و می‌تواند در اعصاب کنترل کننده‌ی اندام‌ها مانند پا اتفاق بیفتد. این آسیب می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- احساس سوزن سوزن شدن
- بی‌حسی
- درد
- احساس سوزش
اگر بی‌حسی شدید شود، در نهایت حتی متوجه ایجاد یک زخم تا زمانی که بزرگ شود یا عفونت به وجود آید، نمی‌شوید.
آسیب عروق خونی
سطح بالای قند خون می‌تواند باعث آسیب به عروق خونی بدن شود. این آسیب می‌تواند باعث اختلال در گردش خون شود و خطر مشکلات پا و سایر بیماری‌های عروقی مانند حمله‌ی قلبی و سکته را افزایش دهد.
مشکلات پا و پوست
افراد دیابتی به دلیل آسیب اعصاب و عروق خونی و جریان خون محدود به اندام‌ها، بیشتر دچار مشکلات پا می‌شوند. اگر دیابت دارید، بسیار مهم است که مشکلات پا را جدی بگیرید. با مراقبت ضعیف، زخم‌های کوچک یا خراش‌ها در پوست ممکن است به زخم‌های پوستی عمیق تبدیل شوند. اگر زخم‌های پوستی بزرگتر یا عمیق‌تر شوند، ممکن است نتیجه‌ی آن، گانگرن و قطع پا باشد.
عوارض طولانی مدت دیابت به تدریج ایجاد می‌شوند. هر چه برای مدت طولانی‌تری به دیابت مبتلا باشید، خطر ابتلا به عوارض بیشتر است. مراقبت‌های مناسب پیشگیرانه می‌تواند به شما در کنترل یا جلوگیری از بسیاری از این عوارض دیابت کمک کند. هرچه در کنترل سطح قند خونتان بهتر باشید، خطر ابتلای شما به عوارض کاهش می‌یابد و چشم انداز طولانی مدت شما بهتر می‌شود.
درمان دیابت
درمان دیابت به نوع دیابت و شدت بیماری بستگی دارد. اهداف درمان دیابت حفظ سطح قند خون در محدوده هدف، پیشگیری یا مدیریت عوارض سلامتی و بهبود کیفیت زندگی است.
درمان دیابت نوع ۱ شامل انسولین درمانی مادام العمر است که می تواند از طریق تزریق یا پمپ انسولین انجام شود. بیماران دیابتی نوع ۱ همچنین باید سطح قند خون خود را به طور منظم کنترل کنند و در سبک زندگی خود تغییراتی مانند رژیم غذایی سالم و ورزش منظم ایجاد کنند.
درمان دیابت نوع ۲ ممکن است شامل تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش و همچنین دارو یا انسولین درمانی باشد. برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است بتوانند سطح قند خون خود را تنها از طریق رژیم غذایی و ورزش کنترل کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به دارو یا انسولین درمانی نیاز داشته باشند.
دیابت بارداری معمولاً از طریق تغییر سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش درمان می شود، اگرچه برخی از زنان ممکن است به دارو یا انسولین درمانی نیاز داشته باشند. زنان مبتلا به دیابت بارداری نیز باید به طور منظم سطح قند خون خود را کنترل کنند و ممکن است به مراقبت های دوران بارداری مکرر نیاز داشته باشند.
پیشگیری از دیابت
در حالی که برخی از عوامل خطر دیابت مانند سابقه خانوادگی و قومیت را نمی توان تغییر داد، چندین قدم وجود دارد که می توانید برای پیشگیری یا مدیریت دیابت انجام دهید:
فعالیت فیزیکی بیشتری داشته باشید
فعالیت فیزیکی منظم مزایای فراوانی دارد. ورزش کردن می‌تواند به شما کمک کند تا:
- وزنتان را کاهش دهید
- قند خونتان را کم کنید
- حساسیت به انسولین را افزایش دهید – که کمک می‌کند تا قند خونتان در بازه‌ی نرمال باشد.
تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش‌های هوازی و مقاومتی می‌توانند کمک کنند تا دیابت کنترل شود. بیشترین کارآیی برنامه‌ی ورزشی زمانی است که هر دو نوع تمرین در آن وجود داشته باشد.
مقدار زیادی فیبر بخورید
فیبر می‌تواند به شما کمک کند تا:
- خطر ابتلا به دیابت را به وسیله‌ی بهبود کنترل قند خون کاهش دهید.
- خطر بیماری‌های قلبی را کاهش دهید.
- با ایجاد احساس سیری باعث ایجاد کاهش وزن شود.
مواد غذایی حاوی فیبر بالا شامل میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، غلات سبوس‌دار و آجیل می‌باشد.
به سمت غلات سبوس‌دار بروید
کاملاً مشخص نیست که به چه دلیل اما غلات سبوس‌دار ممکن است خطر دیابت شما را کاهش دهند و در حفظ سطح طبیعی قند خون مفید باشند. سعی کنید که حداقل نصف غلات مصرفیتان سبوس‌دار باشد.
بسیاری از غذا‌هایی که از غلات سبوس‌دار تهیه می‌شوند به صورت آماده وجود دارند از جمله انواع نان‌ها، محصولات پاستا و غلات صبحانه. به دنبال کلمه‌ی ((سبوس‌دار)) بر روی بسته‌بندی محصولات و در بین چند مورد اول در لیست ترکیبات باشید.
وزن اضافی را از دست بدهید
اگر اضافه وزن دارید، پیشگیری از دیابت بر پایه‌ی کاهش وزن است. هر کیلوگرم از وزن که از دست می‌دهید می‌تواند سلامتی شما را بهبود ببخشد و شما متعجب خواهید شد که تا چه اندازه این کار مؤثر است. شرکت‌کنندگان در یک مطالعه‌ی بزرگ که به مقدار متوسط وزن خود را کم کرده (نزدیک به ۷ درصد وزن آغازین خود) و به صورت منظم ورزش کردند، خطر ابتلا به دیابت را به مقدار ۶۰ درصد کاهش دادند.
از رژیم‌های غذایی با اثر سریع اجتناب کنید و انتخاب‌های سالم‌تری داشته باشید
رژیم‌های غذایی با کربوهیدرات پایین، رژیم شاخص گلایسمیک یا دیگر رژیم‌های سریع‌الاثر ممکن است در ابتدا به شما کمک کنند که وزنتان را کم کنید اما اثربخشی آنها در پیشگیری از دیابت و اثرات بلندمدت آنها مشخص نیست. با حذف یا محدود کردن یک گروه غذایی شما ممکن است مواد مغذی ضروری را دریافت نکنید و به این غذا‌ها نیاز داشته باشید. به جای این کار، تنوع و حجم برنامه‌ی غذایی سالم را کنترل کنید.
سیگار را ترک کنید
سیگار یک عامل خطر اصلی برای دیابت و سایر شرایط سلامتی است. ترک سیگار می تواند سلامت کلی شما را بهبود بخشد و خطر ابتلا به دیابت را کاهش دهد.
استرس را مدیریت کنید
استرس مزمن می تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد. یافتن راه هایی برای مدیریت استرس، مانند مدیتیشن یا ورزش، می تواند به پیشگیری از دیابت کمک کند.
سخن آخر
دیابت یک بیماری جدی است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. در حالی که هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد، می توان آن را از طریق درست مدیریت کرد.
مدیریت دیابت، از جمله تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش، دارو درمانی یا انسولین درمانی، و نظارت منظم بر سطح قند خون. تشخیص و درمان به موقع دیابت در پیشگیری یا مدیریت عوارض سلامتی مرتبط با این بیماری مهم است.
همچنین مهم است که با حفظ وزن مناسب، رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، ترک سیگار و مدیریت استرس اقداماتی برای پیشگیری از دیابت انجام دهید. با ایجاد این تغییرات، می توانید خطر ابتلا به دیابت را کاهش دهید و سلامت کلی خود را بهبود بخشید.
اگر نگران دیابت هستید، با پزشک خود صحبت کنید. پزشک شما می‌تواند آزمایش‌های خونی را برای بررسی سطح قند خون شما انجام دهد و به شما کمک کند برنامه‌ای برای پیشگیری یا مدیریت دیابت ایجاد کنید.
با استفاده از اپلیکیشن سیناکر، شما میتوانید میزان قند خون خود را ثبت کرده و با استفاده از الگوریتم های هوش مصنوعی، وضعیت بیماری خودتان رو بررسی کنید. همچنین میتوانید با سرویس پایش سیناکر، با پزشک خود در ارتباط باشید و توصیه های پزشکتان را، بر اساس نتایج تست هایی که در اپلیکیشن ثبت کرده اید، دریافت کنید و به کنترل بیماری خودتان کمک کنید.
در نتیجه، دیابت یک وضعیت پیچیده است که نیاز به مدیریت مادام العمر دارد. با درک انواع مختلف دیابت، علائم و نشانه‌های آنها، و گزینه‌های درمان و پیشگیری از آنها، میتوانید اقداماتی را برای پیشگیری یا مدیریت دیابت و بهبود سلامت و رفاه کلی خود انجام دهید.
