خوب است بدانید حدود یک‌سوم از کودکان یا اضافه وزن دارند یا چاق هستند و این نسبت رو به افزایش است. با اینکه بیماری‌ها و مشکلات پزشکی مرتبط با وزن در کودکان کمتر از بزرگسالان شناخته می‌شود؛ کودکانی که اضافه وزن دارند در صورت عدم درمان در آینده نیز چاق خواهند شد. این موضوع آن‌ها را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن همچون بیماری‌های قلبی و دیابت قرار می‌دهد.
استرس، ناراحتی و عدم اعتماد به نفس مشکلات دیگری هستند که در این کودکان با احتمال بیشتری ظاهر می‌شود. در نتیجه مقدار بالای سطح چربی بدن می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند. علامت اصلی چاقی نیز افزایش وزن است. قسمت میانی بدن مانند شکم، شایع‌ترین ناحیه است که ضخامت آن افزایش می‌یابد. در ادامه برای اطلاع از عوامل، نحوه پیشگیری و درمان اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان با سیناکر همراه شوید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- شایع‌ترین عوامل اضافه وزن و چاقی در کودک و نوجوان
- بررسی خطرات و عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان
- بهترین راه تشخیص اضافه وزن و چاقی کودکان و نوجوانان
- پیشگیری از چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان
- موثرترین راه‌های درمان چاقی کودکان و نوجوانان
- چگونه عادات سالم را شامل خانواده کنیم؟
- درمان‌های دیگر برای کاهش وزن کودک چیست؟
شایع‌ترین عوامل اضافه وزن و چاقی در کودک و نوجوان
عوامل متنوعی وجود دارند که می‌توانند سبب اضافه وزن و چاقی در کودکان شوند. شایع‌ترین علل آن شامل فاکتورهای ژنتیکی، کمبود فعالیت فیزیکی، الگوهای غذایی ناسالم یا ترکیبی از این عوامل می‌شوند. همچنین باید بدانید تنها در موارد نادر شرایط پزشکی مثل مشکلات هورمونی علت اضافه وزن هستند. معاینه‌ی فیزیکی و برخی تست‌های خونی می‌تواند وجود مشکلات پزشکی را به عنوان علت چاقی رد کند.
توجه داشته باشید با وجود اینکه مشکلات چاقی به صورت ارثی و خانوادگی هستند؛ لزوما تمامی افراد دچار اضافه وزن نمی‌شوند. البته این موضوع صحیح است کودکانی که خواهر و برادر یا والدینشان اضافه وزن دارند، خودشان هم در خطر بیشتری برای دچار شدن به این وضعیت هستند. اما باید توجه کنیم این مسئله می‌تواند با عادات خانوادگی مشترک مثل عادات غذا خوردن و میزان فعالیت فیزیکی در یک خانواده هم مرتبط باشد. در نتیجه رژیم غذایی و میزان فعالیت بدنی کودک نقش مهمی در تعیین وزن او ایفا می‌کنند. امروزه بسیاری از کودکان وقت زیادی را بدون انجام ورزش سپری می‌کنند. برای مثال به طور میانگین هر کودک چهار ساعت را در روز صرف تماشای تلویزیون می‌کند. خوب است بدانید حتی با افزایش محبوبیت بازی‌های کامپیوتری، ساعاتی که بدون فعالیت سپری می‌شوند امکان دارد افزایش یابد.
همچنین باید بدانید کالری مصرفی روزانه از غذاها و نوشیدنی‌ها دریافت می‌شود و انرژی آن‌ها برای فعالیت بدنی و تمام عملکردهای اساسی بدن ضروری هستند. حال افزایش وزن زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد کالری دریافت شده بیشتر از کالری سوزانده شده باشد. اگر این اتفاق به طور منظم رخ دهد، منجر به چاقی می‌شود. عدم تعادل کالری نیز اغلب با خوردن غذای زیاد و سطوح پایین فعالیت بدنی همراه است. (در موارد کمتر، ممکن است ناشی از یک بیماری یا دارو باشد.) در زیر عواملی که ممکن است خطر چاقی را در کودک شما افزایش دهد معرفی می‌کنیم:
1. مشکلات خواب، مانند عادات بد خوابیدن یا کم خوابی
2. سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی
3. وزن زیاد هنگام تولد
4. عدم ورزش و فعالیت بدنی
5. مصرف زیاد نوشیدنی‌های شیرین شده با قند، مانند: نوشابه
6. مصرف زیاد فست فود
7. سطح بالایی از فعالیت‌های کم‌تحرک مانند: تماشای تلویزیون، بازی با رایانه یا بازی‌های ویدیویی
8. افسردگی و سایر مشکلات عاطفی
9. پرخوری یا دوره‌های کوتاهی که مقدار بسیار زیادی غذا خورده می‌شود.
10. عزت نفس پایین
11. رویدادهای استرس‌زا یا تغییرات مهم در روند زندگی
12. مشکلات خانواده یا مشکلات در میان همسالان او
13. مصرف داروهای خاص
14. داشتن بیماری یا شرایط خاص
پیشنهاد مطالعه: فعالیت بدنی برای بزرگسالان + معرفی بهترین برنامه ورزشی
بررسی خطرات و عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان
عوارض چاقی درمان نشده در کودکان و نوجوانان خطرات زیادی دارد و احتمال ابتلا به بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. در زیر با این موارد آشنا می‌شوید. برای جلوگیری و کاهش این عوارض توصیه می‌کنیم کارت اشتراک پزشک سیناکر مدل آنلاین 3 ماهه، 6 ماهه یا یک ساله خریداری کنید و سلامت بدن فرزند خود را طبق نظارت پزشکان بررسی نمایید.
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت نوع 2
- مشکلات استخوان و مفاصل
- آسم
- مشکلات خواب مانند: آپنه خواب
- کمبود ویتامین و مواد معدنی
- مشکلات بیهوشی در حین جراحی
- بیماری کبد و کیسه صفرا
- افسردگی
- عادات غذایی ناسالم
- مشکلات سوء مصرف مواد
- مشکلات در دوران بزرگسالی مانند: احتمال ابتلا به چاقی شدید، سکته مغزی، بیماری قلبی در بزرگسالی و مرگ زودرس
- مشکلات پوستی مانند: راش گرمایی یا همان عرق‌سوز، عفونت‌های قارچی و آکنه
بهترین راه تشخیص اضافه وزن و چاقی کودکان و نوجوانان
در حقیقت بهترین شخصی که می‌تواند این موضوع را مشخص کند، پزشک و متخصص مربوطه است. حال زمانی که به پزشک مراجعه می‌کنید، از شما در مورد علائم و سابقه پزشکی فرزندتان سوال می‌شود و معاینه فیزیکی انجام خواهد شد. برای این منظور، پزشک وزن و قد فرزند شما را اندازه‌گیری می‌کند و BMI یا همان شاخص توده بدنی را محاسبه می‌نماید. عدد به دست آمده با شاخص استاندارد مقایسه شده و نتیجه مشخص می‌شود. پزشک همچنین سن و الگوی رشد کودک را بررسی می‌کند؛ چرا که BMI بر اساس قد و وزن است و حتی می‌تواند جنسیت نیز در آن در نظر گرفته شود.
در نهایت نتایج BMI با نتایج سایر کودکان و نوجوانان در همان محدوده سنی مقایسه خواهد شد. در زیر محدوده‌های BMI برای افراد زیر 20 سال را مشاهده می‌کنید: (صدک به گروه سنی دلالت دارد که در آن افراد از نظر کمبود وزن تا چاقی طبقه‌بندی می‌شوند.)
- اگر BMI در صدک 5 یا کمتر از آن باشد، کمبود وزن را نشان می‌دهد.
- اگر BMI بین صدک 5 تا 84 باشد، وزن متعادل را نمایش می‌دهد.
- اگر BMI بین صدک‌های 85 تا 94 باشد، اضافه وزن را نمایان می‌کند.
- اگر BMI در صدک 95 یا بالاتر از آن باشد، چاقی است.
برای اندازه گیری شاخص توده بدنی (BMI) می‌توانید ترازوی هوشمند آنالیز بدن را سفارش دهید. در این بسته درصد چربی، عضله، رطوبت، متابولیسم پایه و حتی میزان BMI بدن کودک بررسی می‌شود. توجه داشته باشید که میزان چربی بدن هم ممکن است نیاز به اندازه گیری داشته باشد که می‌توان آن را با روش‌های زیر سنجید:
- نوار اندازه گیری دور کمر، لگن و شکم: این روش برای تخمین میزان چربی رسوب شده در پوست و داخل حفره شکمی استفاده می‌شود.
- کولیس پوستی: ابزار کوچکی است که چربی زیر پوست را اندازه گیری می‌کند.
- اندازه‌گیری‌های الکتریکی: در این روش یک پالس الکتریکی کوچک می‌تواند به اندازه‌گیری مقدار بافت چربی و بافت غیرچربی در بدن کمک کند.
- آزمایش خون: این آزمایش برای بررسی سایر شرایط که امکان دارد وزن بدن را افزایش دهد، انجام شود.
- دیگر آزمایش‌ها: پزشک احتمال دارد آزمایش‌های دیگری هم برای بررسی عوارض چاقی تجویز کند که شامل بررسی سطح فشار خون، گلوکز و کلسترول کودک هستند.
بیشتر بدانید: شایع‌ترین عوارض لاغری؟
پیشگیری از چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان
عادات شخصی، سبک زندگی و فرهنگ خانوادگی همگی می‌توانند بر چاقی فرزندان تاثیر بگذارند. این بدان معنا است که ترکیبی از رویکردهای درمانی می‌تواند بهترین راه برای پیشگیری چاقی و اضافه وزن کودکان و نوجوانان باشد. بنابراین برای کمک به فرزندتان در مدیریت وزن، رفتارهای سالم را در او و خانواده ترویج دهید. در ادامه با این راهکارها آشنا خواهید شد:
رژیم غذایی در کودکان و نوجوانان
ممکن است کودک شما به یک متخصص تغذیه ارجاع داده شود. یک متخصص تغذیه می‌تواند به تنظیم یک برنامه غذایی برای او کمک کند. این برنامه ممکن است شامل مقدار کالری روزانه، گزینه‌های غذایی سالم و نکاتی برای تغییر رژیم کودک شما باشد. اگر به دنبال دریافت یک برنامه غذایی سالم هستید؛ می‌توانید به صورت آنلاین از سیناکر اشتراک پزشک تهیه کنید و با متخصصان تغذیه در ارتباط باشید. در زیر عادات غذایی سالم را معرفی می‌کنیم:
– مصرف غذهایی با چربی اشباع شده را کاهش دهید. هنگام خرید، برچسب‌های مواد غذایی را بررسی نمایید. چربی‌های اشباع شده در میان وعده‌های فرآوری شده، غذاهای آماده، کنسروی و سرخ شده رایج هستند.
– از چربی‌های ترانس اجتناب کنید. این غذاها در میان وعده‌های موردعلاقه کودکان کلوچه، کراکر، کیک و دونات وجود دارند.
– مصرف نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر را کاهش دهید. این نوشیدنی‌ها شامل نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های ورزشی، انرژی زا و آبمیوه می‌شوند.
– به محصولات لبنی کم چرب یا بدون چربی روی بیاورید. مانند: شیر کم چرب، پنیر کم چرب و ماست کم چرب
– مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده را محدود کنید. مانند: شکر، برنج سفید و نان سفید
– از یک رژیم غذایی پر فیبر استفاده کنید. مانند: مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل
– از برنامه غذایی کم سدیم استفاده کنید. شما باید برای کمک به اضافه وزن و چاقی کودک و نوجوان خود، غذاهایی با نمک کمتر به او بدهید.
– هر روز صبحانه بخورید. صرف صبحانه می‌تواند یک رژیم غذایی سالم را به دنبال داشته باشد و اشتهای کودک را کنترل کند.
بیشتر بخوانید: بهترین نمونه رژیم غذایی دش (DASH) برای فشار خون و لاغری
– به طرز تهیه غذا دقت کنید. غذاهای پخته شده یا دارای مقادیر زیادی چربی می‌توانند به سرعت کالری را افزایش دهند.
– از غذاهای ناسالم دوری کنید. غذاهای فست فودی را کاهش دهید و کمتر به کودک غذاهای رستورانی بدهید.
– میان وعده‌های سالم را فراموش نکنید. به کودک خود ناهار و میان وعده سالم بدهید تا به مدرسه ببرند. این کار تا حد زیادی فرزند شما را از خرید غذاهای ناسالم در مدرسه دور نگه می‌دارد.
– از تنقلات به عنوان پاداش برای رفتار خوب یا نمرات امتحان استفاده نکنید. به پاداش‌های سالم‌تری فکر کنید.
– زیاده‌روی نکنید. شما نباید همه شیرینی‌ها و خوراکی‌ها و تنقلات مورد علاقه او را حذف کنید. چرا که زیاده‌روی در این مورد می‌تواند باعث شود فرزندتان بیشتر از آن‌ها بخواهد.
ورزش و فعالیت بدنی کودکان و نوجوانان
فرزندتان را تشویق به انجام ورزش و فعالیت بدنی کنید. برای تاثیر بیشتر، آن‌ها را در کلاس‌ها و باشگاه‌های ورزشی مورد علاقه‌شان ثبت نام نمایید. همچنین می‌توانید برخی از فعالیت‌ها را به تمامی اعضای خانواده توسعه دهید تا همگی لذت ببرند و کودک انگیزه بیشتری داشته باشد. در زیر توصیه‌های مفید را مشاهده می‌کنید:
- کودک باید هر روز حداقل 1 ساعت فعالیت بدنی داشته باشد.
- سرگرمی‌های کم تحرک باید کاهش پیدا کنند؛ لذا زمان حضور در مقابل تلویزیون، بازی یا صفحه نمایش رایانه باید فقط 1 تا 2 ساعت در روز باشد.
- در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است برنامه ورزشی خاصی را برای کودک یا نوجوان شما ارائه دهد.
حمایت‌های عاطفی
اضافه وزن و چاقی کودکان و نوجوانان تاثیرات زیادی بر حالات روحی آن‌ها می‌گذارد و ممکن است با چالش‌های عاطفی زیادی دست و پنجه نرم کنند. بنابراین شما باید همواره آن‌ها را از لحاظ روحی هم حمایت نمایید؛ به عنوان مثال از دوستان و اعضای خانواده بخواهید تا انگیزه بیشتری به فرزندتان بدهند و آن‌ها را در رژیم غذایی یا برنامه ورزشی همراهی کنند. همچنین بهتر است اطمینان حاصل کنید که یک سبک زندگی سالم در مدرسه یا سایر سازمان‌هایی که فرزندتان با آن درگیر است ترویج می‌شود. به کودک خود کمک کنید تا در انتخاب‌های سالم خود احساس اطمینان داشته باشد؛ حتی زمانی که سایر کودکان اینگونه عمل نمی‌کنند. برای اندازه گیری وزن کودک خود می‌توانید به صورت اینترنتی و بدون مراجعه حضوری، ترازوی هوشمند دیجیتالی جامپر مدل jpd-200b را از فروشگاه سیناکر سفارش دهید.
موثرترین راه‌های درمان چاقی کودکان و نوجوانان
اگر کودکی دارید که دچار اضافه وزن است، بسیار مهم است به او بفهمانید که از حمایت شما برخوردار است و می‌تواند روی شما حساب کند. چرا که احساسی که کودکان نسبت به خود دارند، معمولا برگرفته از احساسی است که والدینشان نسبت به آن‌ها نشان می‌دهند. بنابراین اگر شما فرزندتان را فارغ از این که وزنش چه قدر است، بپذیرید و حمایت کنید، به او کمک زیادی خواهید کرد که حس خوبی نسبت به خود داشته باشد. همچنین صحبت کردن با فرزندتان درباره‌ی وزنش اهمیت دارد و به کودک اجازه می‌دهد نگرانی‌های خود را با شما به اشتراک بگذارد. افزون بر این موارد، پزشک مربوطه هم می‌تواند در هدف‌گذاری وزن ایده‌آل متناسب با قد فرزند شما توصیه‌های مهمی ارائه کند.
توجه داشته باشید که نباید با فرزندتان به خاطر وزنش به شکل متفاوتی برخورد کنید؛ در عوض والدین باید بر تغییر تدریجی عادات غذایی و فعالیت فیزیکی در خانواده تمرکز کنند. در نتیجه با تعمیم دادن تغییرات به کل خانواده، تمام اعضا عادات سالم را می‌آموزند و کودکی که اضافه وزن دارد احساس طردشدگی و جدا بودن از دیگران نخواهد کرد. این روند می‌تواند برای کاهش وزن او بسیار موثر واقع شود. در زیر نیز با راهکارهایی که می‌توانید اضافه وزن و چاقی کودکان و نوجوانان را کنترل کنید، آَشنا می‌شوید:
– برای کمک به کاهش اضافه وزن یا چاقی در کودک خود باید او را تشویق کنید تا از یک رژیم غذایی سالم استفاده کند. این رژیم باید سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل باشد.
– در غذاهای او حتما گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی را جای دهید.
– وعده‌های غذایی را به اندازه معقول سرو کنید. به عنوان یک خانواده و با یکدیگر غذاهای سالم بخورید. از سرو غذا در طرف‌های بزرگ بر سر میز خودداری کنید. کودک شما باید بتواند به خوردن غذاهای مورد علاقه خود، فقط در اندازه های کوچک ادامه دهد. همچنین شما باید نسبت به گذشته مقدار کمتری غذا بپزید و همه آن را سر سفره نگذارید.
– نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر مانند نوشابه و حتی آبمیوه را محدود کنید. کودک خود را به نوشیدن آب تشویق نمایید.
– کودک یا نوجوان خود را ترغیب کنید که حداقل 60 دقیقه در بیشتر روزهای هفته فعالیت داشته باشد. فعالیت بدنی باید با شدت متوسط تا شدید صورت بگیرد. اگر کودک شما کمتر از 2 سال سن دارد هم باید از پزشک بخواهید تا دستورالعمل‌های خاصی را برای آن ارائه دهد.
– مدت زمان استفاده از تلویزیون، دستگاه‌های کنسول بازی، تلفن همراه، رایانه و غیره را به 2 ساعت در روز محدود کنید.
– مطمئن شوید که کودک شما به اندازه کافی می‌خوابد.
– الگوی خوبی برای فرزندان خود باشید. برنامه‌هایی غذایی سالم را انتخاب کنید و حتما ورزش و فعالیت بدنی داشته باشید.
– تا حد امکان کودک و نوجوان خود را از خوردن تنقلات مانند شکلات، چیپس، پفک و غیره دور نگه دارید.
چگونه عادات سالم را شامل خانواده کنیم؟
راه‌های زیادی وجود دارند که شما می‌توانید توسط آن‌ها عادات سالم را به تمام خانواده تعمیم دهید. با این حال افزایش فعالیت فیزیکی خانواده اهمیت ویژه‌ای در این زمینه دارد و بهتر است ورزش کردن را تمامی اعضا انجام دهند. در ادامه تعدادی از راه‌های دستیابی به این هدف را معرفی می‌کنیم:
1. به عنوان یک الگو وارد عمل شوید: اگر فرزندانتان ببینند که شما فعالیت فیزیکی انجام می‌دهید و از این کار لذت می‌برید؛ احتمال بیشتری وجود دارد که آن‌ها هم به این کار فیزیکی روی آورند و در ادامه‌ی زندگیشان هم این روال را ادامه دهند. کودکان به شدت تحت تاثیر رفتار والدین خود قرار دارند.
2. فعالیت‌های خانوادگی ترتیب دهید که در آن اعضای خانواده به ورزش کردن بپردازند؛ مثل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا.
3. نسبت به نیازهای فرزندتان حساس باشید: کودکانی که اضافه وزن دارند ممکن است در پیوستن به برخی فعالیت‌های خاص معذب شوند. بنابراین مهم است که به فرزندتان کمک کنید تا فعالیت‌های بدنی که از انجام آن‌ها لذّت می‌برد را پیدا کند. فعالیت‌هایی که او را خجالت‌زده نکند یا بیش از حد دشوار نباشد.
4. سعی کنید مدت زمانی را که خودتان و خانواده‌تان صرف فعالیت‌های بی‌تحرک می‌کنید، کاهش دهید. مثل فعالیت‌هایی که با نشستن همراه هستند: تماشای تلویزیون، گذراندن زمان طولانی با موبایل و انجام بازی‌های کامپیوتری.
5. سعی کنید مشارکت بیشتری با هم داشته باشید؛ مثلا با یکدیگر غذاهای سالم درست کنید، همراه هم به خرید بروید و مواد غذایی سالم تهیه نمایید.
درمان‌های دیگر برای کاهش وزن کودک چیست؟
برخی از کودکان و نوجوانان دارای اضافه وزن یا چاقی ممکن است در حال حاضر دچار بیماری‌های جدی مانند مشکلات قلبی، بیماری‌های ریه، دیابت، یا مشکلات استخوان و مفاصل باشند. این شرایط نیاز به درمان جداگانه دارد و نباید فقط به تغییر رژیم غذایی اکتفا شود. همچنین فراموش نکنید برای اندازه گیری سطح قند و کنترل دیابت می‌توانید از بسته هوشمند قند خون سیناکر کمک بگیرید.
افزون بر این موارد، برخی کودکان ممکن است علی‌رغم پیروی از دستورالعمل‌ها، برای کاهش وزن دچار مشکل شوند. برای این افراد پزشک گزینه‌های دیگری تجویز می‌کند که در زیر ارائه می‌دهیم:
1. زمانی که تغییرات سبک زندگی و ورزش کافی نباشند؛ پزشک داروهای کاهش وزن و لاغری را تجویز می‌کند. البته توجه داشته باشید که این داروها عوارض جانبی نیز دارند و فرزند شما باید تحت نظر قرار بگیرد.
2. به خاطر داشته باشید محصولات بدون نسخه یا قرص‌های گیاهی که به عنوان داروهای کاهش وزن در بازار عرضه می‌شوند؛ ممکن است موثر نبوده و حتی خطرناک باشند. بنابراین اکیدا توصیه می‌کنیم قبل از مصرف هر یک از این موارد، با پزشک خود صحبت کنید و از مصرف خودسرانه دارو بپرهیزید.
3. یکی دیگر از تجویزها برای برخی از نوجوانان، جراحی است. این جراحی باعث تغییر اندازه معده می‌شود و آن را کوچک می‌کند. البته توجه داشته باشید که این گزینه به طور کلی فقط زمانی در نظر گرفته می‌شود که همه‌ی راهکارهای درمانی شکست خورده باشند.
نتیجه‌گیری
در نهایت باید بدانید هر راهکار و اقدامی که برای کاهش عوارض اضافه وزن و چاقی کودکان و نوجوانان در نظر می‌گیرید؛ نباید تبدیل به یک تکلیف شود. بلکه هدف شما باید این باشد که کودک به همراه خانواده دارای فعالیت فیزیکی منظم باشد و از یک رژیم غذایی سالم پیروی کند. برای آشنایی با دوره‌های مراقبتی هوشمند و مشورت با پزشکان هم می‌توانید از اپلیکیشن سیناکر و سرویس پایش آنلاین پزشک کمک بگیرید.