آیا دیابت می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود؟ پاسخ بله است. یکی از شایع‌ترین و نگران‌کننده‌ترین عوارض بلندمدت دیابت، نفروپاتی دیابتی یا همان بیماری کلیوی ناشی از دیابت است. این بیماری ممکن است در ابتدا بدون علائم مشخص باشد، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند به نارسایی کلیه منتهی گردد و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه پیدا شود. شناخت علائم هشدار، انجام به موقع آزمایش‌های تشخیصی و پیروی از برنامه درمانی موثر، کلید کنترل این بیماری است. در این مقاله از سیناکر، به بررسی علائم بیماری کلیوی در دیابت، روش‌های قطعی درمان نارسایی کلیه در دیابتی‌ها و راهکارهای پیشگیری از بیماری کلیه در دیابت می‌پردازیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- نفروپاتی دیابتی چیست و چگونه بوجود می‌آید؟
- انواع نفروپاتی دیابتی
- آیا نفروپاتی دیابتی خطرناک است؟
- علائم رایج نفروپاتی دیابتی
- دلایل بروز نفروپاتی دیابتی
- کنترل قند خون و جلوگیری از نفروپاتی دیابتی
- چه افرادی مستعد ابتلا به نفروپاتی دیابتی هستند؟
- روش‌های تشخیص نفروپاتی در بیماران دیابتی
- روش‌های درمان نفروپاتی دیابتی
- راهکارهای پیشگیری از نفروپاتی دیابتی
- رابطه بین بیماری قلبی و نفروپاتی دیابتی
- رژیم غذایی مناسب نفروپاتی دیابتی
- تفاوت نفروپاتی دیابتی و سایر بیماری‌های کلیوی
- نفروپاتی دیابتی در بروز چه بیماری‌هایی نقش دارد؟
- چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- اپلیکیشن سیناکر برای کنترل نفروپاتی دیابتی
- جمع بندی
نفروپاتی دیابتی چیست و چگونه بوجود می‌آید؟
نفروپاتی دیابتی (Diabetic Nephropathy)، آسیب کلیه است که در اثر دیابت کنترل‌نشده به وجود می‌آید. وقتی قند خون بالا، مدت طولانی باقی بماند به رگ‌های کوچک کلیه‌ها آسیب می‌زند و باعث می‌شود کلیه‌ها نتوانند خون را به درستی فیلتر کنند. این آسیب ابتدا باعث نشت پروتئین به ادرار می‌شود و به مرور زمان عملکرد کلیه ضعیف‌تر می‌گردد. چون این روند به آرامی پیش می‌رود، در ابتدا ممکن است بیمار هیچ علامتی نداشته باشد، اما اگر کنترل نشود، بیماری پیشرفت کرده و می‌تواند به نارسایی کلیه منجر گردد. پس مهم‌ترین راه جلوگیری از نفروپاتی دیابتی، کنترل دقیق قند خون و فشار خون است.
انواع نفروپاتی دیابتی
نفروپاتی به طور کلی به دو نوع تقسیم می‌شود:
| نوع نفروپاتی | توضیح مختصر |
| نفروپاتی اولیه | مستقیما ناشی از دیابت است و بدون بیماری زمینه‌ای دیگر رخ می‌دهد. |
| نفروپاتی ثانویه | ناشی از ترکیب دیابت با بیماری‌هایی مثل فشار خون بالا، بیماری‌های خودایمنی یا عفونت‌هاست. |
در افراد دیابتی، نوع اولیه شایع‌تر است. اما اگر بیماری‌های دیگر هم‌زمان وجود داشته باشند، نفروپاتی می‌تواند پیچیده‌تر شود و نیاز به درمان‌های ترکیبی پیدا کند.
آیا نفروپاتی دیابتی خطرناک است؟
بله. در صورت عدم تشخیص و درمان، نفروپاتی دیابتی می‌تواند عوارض خطرناکی مانند نارسایی کلیه، افزایش خطر حملات قلبی، اختلال در تعادل آب و الکترولیت‌ها و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه به همراه داشته باشد. این بیماری نه‌تنها بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی دارد، بلکه هزینه‌های درمانی و روانی زیادی نیز به دنبال خواهد داشت. خبر خوب اینکه در صورت تشخیص زودهنگام و کنترل صحیح دیابت و فشار خون می‌توان پیشرفت بیماری را کند کرد یا حتی متوقف ساخت.
علائم رایج نفروپاتی دیابتی
در مراحل اولیه، این بیماری بدون علامت است. اما با پیشرفت، علائم زیر بروز می‌کند:
- افزایش فشار خون
- تهوع، کاهش اشتها
- خستگی مفرط و بی‌حالی
- تکرر ادرار یا کاهش حجم آن
- خارش بدن یا طعم فلزی در دهان
- ورم در اطراف چشم‌ها، پاها و مچ‌ها
- کف‌آلود بودن ادرار (نشانه پروتئین در ادرار)
این علائم به ویژه در دیابتی‌هایی که کنترل قند خون آن‌ها ضعیف است، باید جدی گرفته شود.
دلایل بروز نفروپاتی دیابتی
عوامل متعددی در بروز نفروپاتی دیابتی نقش دارند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
- استعداد ژنتیکی
- مصرف سیگار و الکل
- چربی خون بالا: انسداد عروق کلیه
- استفاده خودسرانه از داروهای ضدالتهاب و مسکن‌ها
- قند خون کنترل‌نشده: عامل اصلی آسیب به عروق کلیوی
- فشار خون بالا: افزایش فشار به دیواره‌های مویرگ‌های کلیه
به طور کلی، هر عاملی که باعث کاهش جریان خون به کلیه شود، می‌تواند ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
کنترل قند خون و جلوگیری از نفروپاتی دیابتی
کنترل موثر قند خون، یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از نفروپاتی دیابتی به شمار می‌رود، چرا که افزایش مزمن قند در خون به مرور زمان موجب آسیب به مویرگ‌های ظریف کلیه و کاهش توانایی تصفیه آن‌ها می‌شود. با استفاده منظم از داروهای خوراکی یا انسولین، رعایت رژیم غذایی مناسب، پرهیز از مصرف قندهای ساده و انجام فعالیت بدنی منظم در کنار استفاده مداوم از دستگاه تست قند خون همچون دستگاه تست قند خون دیابان می‌توان سطح پیشرفت دیابت را در محدوده هدف نگه داشت و آن را کنترل نمود. در واقع، کنترل قند خون نخستین و موثرترین خط دفاعی در برابر پیشرفت نارسایی کلیه در دیابتی‌ها است.
چه افرادی مستعد ابتلا به نفروپاتی دیابتی هستند؟
برخی افراد به دلیل شرایط خاص در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به نفروپاتی دیابتی هستند:
- فشار خون مزمن
- چاقی یا اضافه‌وزن
- عدم فعالیت بدنی منظم
- بیش از ۱۰ سال سابقه دیابت
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- تغذیه ناسالم با مصرف زیاد نمک و قند
توصیه: دیابتی‌هایی که یکی یا چند مورد از عوامل فوق را دارند، باید چکاپ کلیه را به صورت منظم انجام دهند.
روش‌های تشخیص نفروپاتی در بیماران دیابتی
تشخیص زودهنگام برای جلوگیری از پیشرفت بیماری حیاتی است. معمولا پزشک از این روش‌ها استفاده می‌کند:
آزمایش ادرار: بررسی وجود پروتئین (آلبومینوری)
تشخیص زودهنگام نفروپاتی دیابتی، نقش مهمی در پیشگیری از نارسایی کلیه دارد. یکی از اولین و مهم‌ترین روش‌های غربالگری، آزمایش ادرار برای بررسی وجود پروتئین یا آلبومین است. در مراحل اولیه، کلیه‌ها ممکن است مقدار کمی آلبومین نشت دهند که به آن میکروآلبومینوری گفته می‌شود. این مرحله بدون علامت است، اما نشان‌دهنده شروع آسیب کلیوی خواهد بود. آزمایش نسبت آلبومین به کراتینین (ACR) در یک نمونه ادرار، روشی دقیق برای تشخیص این وضعیت است. در صورت مشاهده مقادیر غیرطبیعی، پزشک ممکن است آزمایش را تکرار یا بررسی‌های تکمیلی مانند سنجش GFR و کراتینین خون را درخواست کند.
آزمایش خون: سنجش کراتینین و BUN برای بررسی عملکرد کلیه
یکی دیگر از روش‌های مهم در تشخیص نفروپاتی دیابتی، انجام آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) است. کراتینین ماده‌ای زائد بوده که از متابولیسم عضلات تولید می‌شود و توسط کلیه‌ها دفع می‌گردد. افزایش سطح کراتینین در خون نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه است. همچنین، بالا بودن BUN نیز به عنوان شاخصی برای بررسی تجمع مواد نیتروژنی در بدن می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در دفع صحیح مواد زائد باشد. این دو آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا با تخمین میزان آسیب کلیوی، مرحله بیماری را تعیین و اقدامات درمانی مناسب را برنامه‌ریزی کند.
بررسی نسبت آلبومین به کراتینین (ACR) در ادرار
نسبت آلبومین به کراتینین (ACR) یکی از دقیق‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای تشخیص نفروپاتی دیابتی در مراحل اولیه است. این آزمایش با استفاده از یک نمونه ادرار انجام می‌شود و مقدار آلبومین (نوعی پروتئین) را نسبت به کراتینین اندازه‌گیری می‌کند. وجود مقادیر اندک آلبومین در ادرار حتی پیش از بروز علائم ظاهری می‌تواند نشان‌دهنده آغاز آسیب کلیه بنظر برسد. اگر مقدار ACR بین ۳۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم باشد، به آن میکروآلبومینوری گفته می‌شود که نشانه‌ای از شروع بیماری است. مقادیر بالاتر از ۳۰۰ میلی‌گرم (ماکروآلبومینوری) نشان‌دهنده آسیب شدیدتر کلیه است. این تست باید حداقل سالی یکبار برای افراد دیابتی انجام شود تا از پیشرفت خاموش بیماری پیشگیری گردد.
نرخ تصفیه گلومرولی (GFR): نشانگر دقیق عملکرد کلیه‌ها
این معیار نشان می‌دهد که کلیه‌ها در هر دقیقه چه مقدار خون را تصفیه می‌کنند و توانایی حذف مواد زائد از بدن تا چه اندازه حفظ شده است. مقدار GFR معمولا با استفاده از فرمول‌هایی بر اساس سطح کراتینین خون، سن، جنسیت و وزن بیمار محاسبه می‌شود. عدد طبیعی GFR در افراد بالغ بالای ۹۰ است، در حالی که کاهش آن به زیر ۶۰ می‌تواند نشانه بیماری مزمن کلیه باشد. در بیماران دیابتی، پیگیری مداوم GFR به شناسایی مراحل مختلف نفروپاتی دیابتی کمک می‌کند و نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های درمانی ایفا می‌نماید.
سونوگرافی کلیه‌ها برای بررسی شکل و اندازه
سونوگرافی کلیه‌ها یکی از روش‌های تصویربرداری غیرتهاجمی و بی‌خطر است که برای بررسی شکل، اندازه و ساختار کلیه‌ها به‌کار می‌رود. این روش کمک می‌کند تا پزشک بتواند تغییرات احتمالی در بافت کلیه، کوچک‌شدن یا بزرگ‌شدن غیرطبیعی، وجود کیست، توده یا انسداد در مجاری ادراری را تشخیص دهد. در بیماران مبتلا به نفروپاتی دیابتی با پیشرفت بیماری، اندازه کلیه‌ها ممکن است کوچک‌تر شده یا نشانه‌هایی از آسیب بافتی دیده شود.
سونوگرافی به ویژه زمانی کاربرد دارد که پزشک بخواهد افت عملکرد کلیه را با دلایل ساختاری مرتبط بررسی کند. همچنین، اگر آزمایش‌های خون و ادرار نشانه‌هایی از اختلال کلیوی را نشان دهند، انجام سونوگرافی می‌تواند اطلاعات تکمیلی برای تشخیص دقیق‌تر فراهم کند. این روش به عنوان بخشی از پایش سالانه در بیماران دیابتی توصیه می‌شود، به خصوص در مواردی که سابقه نفروپاتی یا علائم نارسایی کلیه وجود دارد.
روش‌های درمان نفروپاتی دیابتی
درمان بر اساس مرحله بیماری و شرایط فرد متفاوت است، اما اصول کلی شامل موارد زیر است:
- کنترل دقیق قند خون
- کاهش فشار خون به زیر ۱۳۰/۸۰
- استفاده از داروهای مهارکننده آنزیم ACE یا ARB
- تغییر سبک زندگی، مانند ترک سیگار و اصلاح رژیم غذایی
در مراحل پیشرفته ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه وجود داشته باشد.
راهکارهای پیشگیری از نفروپاتی دیابتی
- ورزش منظم
- حفظ قند خون
- کنترل منظم فشار خون
- ترک مصرف سیگار و الکل
- اجتناب از مصرف خودسرانه داروها
- رژیم غذایی کم‌نمک، کم‌چرب و سرشار از فیبر
پیشگیری، بهترین راه درمان است. حتی اگر هنوز علائمی ندارید، همین حالا اقدامات پیشگیرانه را شروع کنید.
رابطه بین بیماری قلبی و نفروپاتی دیابتی
در بیماران دیابتی، نفروپاتی دیابتی و بیماری‌های قلبی معمولا هم‌زمان بروز می‌کنند و ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند؛ زیرا آسیب به کلیه‌ها باعث افزایش فشار خون و تجمع سموم در بدن می‌شود که فشار مضاعفی بر قلب وارد می‌آورد. علاوه بر این، التهاب مزمن و مشکلات متابولیکی ناشی از دیابت، ریسک ابتلا به بیماری‌های عروقی مانند سکته قلبی و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، مدیریت هم‌زمان قند خون، فشار خون و عملکرد کلیه‌ها در بیماران دیابتی نه‌تنها به کنترل نفروپاتی کمک می‌کند بلکه از بروز عوارض قلبی نیز جلوگیری نموده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد.
رژیم غذایی مناسب نفروپاتی دیابتی
برای کاهش فشار به کلیه‌ها و کنترل قند خون، بهتر است تحت نظر پزشک متخصص از مواد غذایی زیر استفاده نمائید:
- آب کافی
- غلات کامل
- پروتئین گیاهی
- سبزیجات پخته و بخارپز
- میوه‌های کم‌قند مانند سیب و زغال‌اخته
از مواد غذایی زیر نیز بشدت اجتناب کنید:
- نوشابه‌های گازدار
- گوشت‌های فرآوری‌شده
- غذاهای شور و سرخ‌کردنی
- قندهای ساده و شیرینی‌جات
تفاوت نفروپاتی دیابتی و سایر بیماری‌های کلیوی
نفروپاتی دیابتی نوعی آسیب مزمن کلیوی است که به دلیل قند خون بالا در بیماران دیابتی ایجاد می‌شود و معمولا روندی تدریجی و بدون درد دارد، در حالی که سایر بیماری‌های کلیوی مانند عفونت‌های ادراری، سنگ کلیه یا بیماری‌های خودایمنی علائم متفاوتی مثل درد شدید، تب یا علائم سیستمیک دارند. این تفاوت‌ها در علائم و سابقه پزشکی به پزشک کمک می‌کند تا علت دقیق آسیب کلیوی را تشخیص دهد، زیرا روش‌های درمان برای نفروپاتی دیابتی بیشتر بر کنترل قند و فشار خون تمرکز دارد، در حالی که بیماری‌های دیگر ممکن است نیازمند داروهای خاص یا جراحی باشند.
نفروپاتی دیابتی در بروز چه بیماری‌هایی نقش دارد؟
نفروپاتی دیابتی علاوه بر تاثیر مستقیم بر عملکرد کلیه‌ها در بروز و تشدید چندین بیماری دیگر نیز نقش دارد. مهم‌ترین این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
نارسایی قلبی و بیماری‌های قلبی-عروقی
کاهش عملکرد کلیه‌ها باعث افزایش فشار خون، احتباس مایعات و اختلال در دفع سموم می‌شود که همگی فشار مضاعفی به قلب وارد می‌کنند. در نتیجه، خطر نارسایی قلبی، سکته قلبی و سکته مغزی در افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی افزایش می‌یابد. از این رو، استفاده مداوم و روزانه از دستگاه فشارسنج بشدت توصیه می‌شود.
کم‌خونی (آنمی)
در مراحل پیشرفته نفروپاتی دیابتی، کلیه‌ها توانایی خود را در تولید هورمون اریتروپویتین از دست می‌دهند. این هورمون برای تحریک مغز استخوان به تولید گلبول‌های قرمز ضروری است. با کاهش سطح اریتروپویتین، بدن دچار کم‌خونی مزمن می‌شود که با علائمی مانند خستگی مفرط، ضعف، تنگی نفس و رنگ‌پریدگی همراه است. درمان شامل مکمل‌های آهن، تزریق اریتروپویتین و در برخی موارد اصلاح رژیم غذایی است.
بیماری‌های استخوانی
در افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی، کاهش عملکرد کلیه‌ها موجب اختلال در تنظیم سطح کلسیم، فسفر و ویتامین D در بدن می‌شود. این اختلالات باعث کاهش جذب کلسیم از روده، افزایش برداشت کلسیم از استخوان‌ها و در نهایت ضعف، نازک شدن و پوکی استخوان می‌شود. این وضعیت که به آن “بیماری استخوانی کلیوی” نیز گفته می‌شود، خطر شکستگی‌های استخوان را به ویژه در افراد سالمند افزایش می‌دهد. کنترل سطح الکترولیت‌ها، مصرف مکمل‌های مناسب و اصلاح تغذیه زیر نظر پزشک، نقش مهمی در پیشگیری از این عارضه دارد.
آسیب عصبی (نوروپاتی دیابتی تشدید یافته)
در مراحل پیشرفته نفروپاتی دیابتی، کلیه‌ها قادر به دفع موثر سموم از بدن نیستند و این تجمع مواد زائد در خون به ویژه در بیماران دیابتی موجب تشدید آسیب به اعصاب محیطی می‌شود. اختلال در تعادل الکترولیت‌ها و متابولیسم گلوکز نیز به این آسیب دامن می‌زند. در نتیجه، بیماران ممکن است علائمی مانند بی‌حسی در پاها و دست‌ها، سوزن‌سوزن شدن، دردهای تیرکشنده یا ضعف عضلانی را تجربه کنند. این وضعیت نه‌تنها بر حرکت و فعالیت روزانه تاثیر می‌گذارد، بلکه خطر زمین خوردن و آسیب‌های بیشتر را نیز افزایش می‌دهد.
افزایش خطر عفونت‌های پوستی و ادرار
در بیماران مبتلا به نفروپاتی دیابتی با پیشرفت آسیب کلیوی و تجمع سموم در بدن، سیستم ایمنی به درستی عمل نمی‌کند و توانایی بدن برای مقابله با عوامل بیماری‌زا کاهش می‌یابد. این وضعیت، همراه با اختلال در تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، شرایط را برای بروز عفونت‌های مختلف فراهم می‌کند. افراد در این شرایط بیشتر در معرض عفونت‌های ادراری، پوستی، تنفسی و حتی عفونت‌های خونی قرار می‌گیرند. همچنین، زخم‌های پوستی و دیابتی در این بیماران دیرتر بهبود می‌یابند. رعایت بهداشت، تغذیه مناسب، واکسیناسیون و مراجعه منظم به پزشک می‌تواند در پیشگیری از عفونت‌ها نقش موثری ایفا کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرد دیابتی دچار علائمی مانند ورم ناگهانی در پاها، مچ‌ها یا صورت شود، یا ادرار کف‌آلود مشاهده کند باید بدون تاخیر به پزشک مراجعه نماید. از دیگر علائم هشداردهنده می‌توان به بالا رفتن ناگهانی فشار خون، کاهش یا افزایش غیرطبیعی حجم ادرار، تکرر ادرار در شب و خستگی مفرط یا بی‌حالی مداوم اشاره کرد.
این علائم می‌توانند نشان‌دهنده آغاز نفروپاتی دیابتی باشند و نیاز به بررسی فوری دارند. با این حال، باید توجه داشت که نفروپاتی دیابتی در مراحل اولیه ممکن است کاملا بی‌علامت باشد. به همین دلیل، توصیه می‌کنیم حتی در نبود علائم ظاهری، افراد دیابتی به صورت منظم، حداقل سالانه یکبار آزمایش‌هایی مانند ACR، کراتینین خون و GFR را انجام دهند.
اپلیکیشن سیناکر برای کنترل نفروپاتی دیابتی
اپلیکیشن سیناکر با قابلیت ثبت، تحلیل و نمایش هوشمند داده‌های سلامتی، ابزار ارزشمندی برای کنترل نفروپاتی دیابتی به شمار می‌رود. با ثبت منظم قند خون، فشار خون و شاخص‌های وزن و آنالیز بدن، بیماران دیابتی می‌توانند روند عملکرد کلیه‌ها را بهتر پایش و از تغییرات خطرناک پیشگیری کنند. اتصال خودکار به دستگاه‌های پزشکی مانند فشارسنج یا گلوکومتر از بروز خطاهای انسانی جلوگیری می‌کند و هسته هوشمند اپلیکیشن سیناکر با تحلیل داده‌ها، بازخوردهای متناسبی برای بهبود وضعیت سلامت ارائه می‌دهد. جالب‌تر آنکه، امکان اشتراک‌گذاری آسان این داده‌ها با پزشک، پیگیری روند درمان و تصمیم‌گیری دقیق‌تر را برای کنترل و پیشگیری از پیشرفت نفروپاتی دیابتی فراهم می‌کند.
جمع بندی
نفروپاتی دیابتی یکی از مهم‌ترین عوارض دیابت است که می‌تواند منجر به نارسایی کلیه و مشکلات جدی قلبی شود، اما با شناخت علائم بیماری کلیوی در دیابت، انجام منظم آزمایش‌های تشخیصی و کنترل دقیق قند خون و فشار خون می‌توان روند پیشرفت آن را به طور قابل توجهی کند یا متوقف کرد. درمان نارسایی کلیه در دیابتی‌ها نیازمند پیگیری مداوم و رعایت سبک زندگی سالم است و پیشگیری از بیماری کلیه در افراد مبتلا به دیابت با اقدامات ساده‌ای مانند رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و مراجعه به موقع به پزشک یا حتی استفاده منظم از سرویس پایش آنلاین سیناکر امکان‌پذیر خواهد بود. در کل، آگاهی و مدیریت صحیح این بیماری می‌تواند به حفظ سلامت و کیفیت زندگی بیماران دیابتی کمک شایانی کند.
سوالات متداول
۱. آیا نفروپاتی دیابتی قابل درمان کامل است؟
در مراحل اولیه می‌توان با کنترل دقیق بیماری، روند آن را متوقف یا حتی معکوس کرد؛ اما در مراحل پیشرفته، درمان بیشتر حمایتی و کنترل‌کننده است.
۲. هر چند وقت یکبار باید آزمایش کلیه بدهم؟
اگر دیابتی هستید، حداقل سالی یکبار باید آزمایش عملکرد کلیه انجام دهید.
۳. آیا رژیم غذایی تاثیر زیادی در پیشگیری از نفروپاتی دارد؟
بله، رژیم غذایی سالم نقش کلیدی در پیشگیری و کاهش سرعت پیشرفت نفروپاتی ایفا می‌کند.