فشار خون پایین ممکن است مطلوب به نظر برسد و برای بعضی از افراد، مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این حال، برای بسیاری از افراد، فشارخون پایین غیرطبیعی (افت فشار خون) می‌تواند باعث سرگیجه و غش کردن شود. در موارد شدید، فشارخون پایین می‌تواند تهدید کننده‌ی حیات باشد.
فشار خون پایین‌تر از mmHg 90 (میلی‌متر جیوه) برای عدد بالا (سیستولیک) یا کمتر از mmHg 60 برای عدد پایین (دیاستولیک) به طور کلی فشارخون پایین محسوب می‌شود.
دلایل فشار خون پایین می‌تواند از کمبود آب تا اختلالات جدی پزشکی باشد. مهم است که بفهمید چه چیزی باعث فشارخون پایین شما می‌شود تا بتوان آن را درمان کرد.
فشار خون پایین چیست؟
عبارت «کم‌فشاری خون» یا «hypotension» معادل پزشکی برای «فشار خون پایین» است. (کمتر از ۹۰/۶۰) هنگام اندازه‌گیری و نوشتن فشار خون از دو عدد استفاده می‌کنیم. عدد اوّل که بزرگ‌تر است فشار خون سیستولی نام دارد؛ یا فشار خونی که در علالحظه‌ی ضربان قلب در سرخرگ‌ها وجود دارد و توسّط آن خون در رگ‌ها جاری می‌شود. عدد دوم نماینده‌ی فشار خون دیاستولی است؛ یا فشار خونِ درون سرخرگ‌ها هنگام استراحت قلب در فاصله‌ی بین دو ضربان قلب.
فشار خون ایده ال
فشار خون ایده‌آل کمتر از ۱۲۰/۸۰ (دیاستولی/سیستولی) است. در افراد سالم، فشار خون پایین اگر بدون علامت باشد اغلب نگران‌کننده نیست و نیازی به درمان ندارد؛ امّا باید دقّت کنیم فشار خون پایین می‌تواند نشانه‌ای از وجود یک مشکل زمینه‌ای باشد(به خصوص در افراد مسن) که در این صورت ممکن است باعث عدم کفایت جریان خون ورودی به قلب، مغز و دیگر ارگان‌های حیاتی شود.
فشار خون پایین مزمن
فشار خون پایین مزمن در صورتی که هیچ علامتی نداشته باشد تقریباً هیچ وقت نگران‌کننده نیست؛ ولی در شرایطی که فشار خون به صورت ناگهانی افت کند به طوری که مغز از جریان خون کافی محروم شود، می‌تواند باعث مشکلات سلامتی شود. در این صورت فرد ممکن است احساس سرگیجه و سبکی سر کند. افت ناگهانی فشار خون به صورت شایع در شرایطی روی می‌دهد که فرد از حالت خوابیده یا نشسته به حالت ایستاده درمی‌آید. این نوع کاهش فشار خون «افت فشار وضعیتی» یا ارتواستاتیک نامیده می‌شود. نوع دیگری از کاهش فشار خون زمانی روی می‌دهد که فرد برای مدّت طولانی می‌ایستد.؛ به این نوع، «افت فشار خون به واسطه‌ی سیستم عصبی» می‌گویند؛ که اگر منجر به بی‌هوش شدن و افتادن فرد شود به آن سنکوپ وازوواگال(vasovagal syncope) اطلاق می‌شود.
فشار خون وضعیتی
فشار خون وضعیتی به عنوان نقصی در سیستم قلبی عروقی یا عصبی شناخته می‌شود؛ چرا که این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که این سیستم‌ها نتوانند به درستی در برابر تغییرات ناگهانی واکنش نشان دهند. به صورت طبیعی وقتی شما می‌ایستید مقداری خون در اندام تحتانی و پاها تجمّع می‌یابد. اگر بدن به درستی با این وضعیت تطبیق نیابد، می‌تواند منجر به افت فشار خون شود؛ امّا در وضعیت نرمال، بدن شما در این شرایط با ارسال پیام‌هایی به قلبتان می‌گوید تندتر بزند و به رگ‌ها می‌گوید منقبض و تنگ‌تر شوند و با این مکانیسم‌های جبرانی از افت فشار خون جلوگیری می‌کند.
اگر این مکانیسم‌ها انجام نشود یا به کندی انجام شود می‌تواند منجر به غش کردن و افتادن شما شود. با افزایش سن و در نتیجه‌ی دسته‌ای از تغییرات که به صورت طبیعی با افزایش سن در بدن رخ می‌دهند، ریسک افزایش و کاهش فشار خون، هر دو، بیشتر می‌شود. به علاوه جریان خون ورودی به قلب و مغز با افزایش سن کاهش می‌یابد که این اتّفاق اغلب نتیجه‌ی تشکیل پلاک‌هایی در رگ‌ها است. تخمین زده می‌شود ۲۰-۱۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال دچار افت فشار وضعیتی هستند.
علائم فشار خون پایین
برای بعضی از افراد، فشار خون پایین یک مشکل پس زمینه‌ای را نشان می‌دهد، به ویژه هنگامی‌که به طور ناگهانی افت می‌کند یا با علائم و نشانه‌های زیر همراه است:
- سرگیجه یا سبکی سر
- غش کردن
- تاری دید یا محو شدن دید
- حالت تهوع
- خستگی
- عدم تمرکز
- شوک
افت فشار خون شدید می‌تواند منجر به این وضعیت تهدید‌کننده‌ی حیات شود. علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
- گیجی، به خصوص در افراد مسن
- پوستی سرد، مرطوب و رنگ پریده
- تنفس سریع و کم عمق
- نبض ضعیف و سریع
- چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم یا نشانه‌های شوک دارید، به دنبال کمک‌های اورژانسی پزشکی بروید.
اگر مرتباً فشار خون پایین دارید اما حالتان خوب است، پزشکتان احتمالاً شما را در معاینات معمول، فقط تحت نظر دارد.
حتی سرگیجه یا سبکی سر به صورت گهگاهی ممکن است یک مشکل نسبتاً جزئی باشد، به عنوان مثال در نتیجه‌ی کم آبی خفیف ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در آفتاب یا وان آب گرم. با این وجود، در صورت داشتن علائم یا نشانه‌های فشارخون پایین، مهم است که به پزشک مراجعه کنید؛ به دلیل این که این موارد می‌توانند نشان‌دهنده‌ی مشکلات جدی‌تری باشند. ثبت سوابق علائم، زمان بروز آن‌ها و کارهایی که در آن زمان انجام می‌دهید، می‌تواند مفید باشد.
علت‌های فشار خون پایین
فشار خون، میزان فشار در سرخرگ‌های شما در طی مراحل فعال و استراحت در هر ضربان قلب است.
فشار سیستولیک. بالاترین عدد در فشارخون اندازه‌گیری شده، میزان فشاری است که قلب شما هنگام پمپاژ خون از طریق سرخرگ‌ها به بقیه‌ی بدن شما ایجاد می‌کند.
فشار دیاستولیک. عدد پایین در فشار خون اندازه‌گیری شده به میزان فشار در رگ‌های شما هنگام استراحت قلب بین ضربان‌ها اشاره دارد.
دستورالعمل‌های فعلی فشارخون طبیعی را کمتر از mmHg 80/120 می‌دانند.
در طول روز فشارخون متفاوت است، وابسته به موارد زیر:
- وضعیت بدن
- ریتم تنفس
- سطح استرس
- شرایط فیزیکی
- داروهایی که مصرف می‌کنید
- آنچه می‌خورید و می‌نوشید
- ساعت روز
فشار خون معمولاً در شب کمترین مقدار است و با بیدار شدن به شدت افزایش می‌یابد.
فشارخون چقدر می‌تواند پایین برود؟
آنچه برای شما فشار خون پایین تلقی می‌شود ممکن است برای شخص دیگری طبیعی باشد. بیشتر پزشکان فشارخون را فقط در صورت ایجاد علائم، بسیار پایین می‌دانند.
برخی از متخصصان فشارخون پایین را به عنوان فشار خون اندازه‌گیری شده‌ی کمتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه سیستولیک یا ۶۰ میلی‌متر جیوه برای دیاستولیک تعریف می‌کنند. اگر هر یک از دو عدد زیر این مقدار باشد، فشار شما پایین‌تر از حد نرمال است.
افت ناگهانی فشار خون می‌تواند خطرناک باشد. تغییر فقط به میزان ۲۰ میلی‌متر جیوه – برای مثال کاهش فشار سیستولیک از ۱۱۰ به ۹۰ میلی‌متر جیوه – می‌تواند باعث سرگیجه و غش کردن شود، زمانی که مغز خون کافی دریافت نکند. قطره‌های بزرگ مانند آن‌هایی که در اثر خونریزی کنترل نشده، عفونت‌های شدید یا واکنش‌های آلرژیک ایجاد می‌شوند، می‌توانند تهدید کننده‌ی حیات باشند.
مشکلاتی که می‌توانند باعث فشار خون پایین شوند
مشکلات پزشکی که می‌تواند باعث فشار خون پایین شود شامل موارد زیر است:
بارداری: به دلیل این که سیستم گردش خون در دوران بارداری به سرعت گسترش می‌یابد، فشارخون احتمال دارد که کاهش یابد. این اتفاق طبیعی است و فشارخون شما معمولاً پس از زایمان به سطح قبل از بارداری برمی‌گردد.
مشکلات قلبی: برخی از بیماری‌های قلبی که می‌توانند منجر به فشار خون پایین شوند شامل ضربان قلب بسیار کم (برادیکاردی)، مشکلات دریچه‌ای قلب، حمله‌ی قلبی و نارسایی قلبی می‌باشد.
مشکلات غدد درون‌ریز: بیماری پاراتیروئید، نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون)، قند خون پایین (هایپوگلایسمی) و در برخی از موارد، دیابت می‌تواند محرک ایجاد فشارخون پایین باشد.
کمبود آب بدن: وقتی بدن شما بیشتر از مقداری که می‌نوشید، آب خود را از دست بدهد، می‌تواند باعث ضعف، سرگیجه و خستگی شود. تب، استفراغ، اسهال شدید، استفاده‌ی بیش از حد از داروهای ادرارآور و ورزش‌های شدید می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود.
از دست دادن خون: از دست دادن خون زیاد، از جمله آسیب‌دیدگی شدید یا خونریزی داخلی، میزان خون را در بدن کاهش می‌دهد و منجر به افت شدید فشارخون می‌شود.
عفونت شدید (سپتی سمی): وقتی یک عفونت در بدن وارد جریان خون می‌شود، می‌تواند منجر به کاهش فشار خون به صورت تهدید‌کننده‌ی حیات شود که شوک سپتیک نامیده می‌شود.
واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی): عوامل محرک شایع این واکنش شدید و به طور بالقوه تهدید کننده‌ی حیات شامل غذاها، داروهای خاص، سم حشرات و لاتکس است. آنافیلاکسی می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و افت خطرناک فشار خون شود.
کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی شما. کمبود ویتامین B-12، فولات و آهن می‌تواند بدن شما را از تولید سلول‌های قرمز خون کافی (کم خونی) باز دارد و باعث ایجاد فشارخون پایین شود.
داروهایی که می‌توانند باعث فشارخون پایین شوند
برخی از داروها می‌توانند باعث فشار خون پایین شوند، از جمله:
- قرص‌های ادرارآور (دیورتیک‌ها) مانند فوروزماید (لازیکس) و هیدروکلروتیازید (میکروزاید و …)
- مهارکنندههای گیرنده آلفا مانند پِرازوسین (مینی‌پرس)
- مهارکنندههای گیرنده بتا، مانند آتنولول (تنورمین) و پروپرانولول (Inderal، Innopran XL و دیگر اسامی)
- داروهایی برای بیماری پارکینسون، مانند پرامیپِکسول (Mirapex) یا داروهای حاوی لوودوپا
- انواع خاصی از داروهای ضد افسردگی (داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای)، از جمله داکسپین (سیلنور) و ایمی‌پرامین (توفرانیل)
- داروهایی برای اختلال نعوظ، از جمله سیلدنافیل (Revatio، ویاگرا) یا تادالافیل (Adcirca، Alyq، Cialis) به ویژه هنگامی که با داروی قلب نیتروگلیسیرین مصرف شود (نیتروستات و دیگر داروها)
انواع فشار خون پایین
پزشکان معمولاً فشار خون پایین (افت فشار خون) را با توجه به علت‌ها و عوامل دیگر به چند دسته تقسیم می‌کنند. برخی از انواع فشار خون پایین عبارتند از:
فشار خون پایین در هنگام افت فشارخون در حالت ایستاده (ارتواستاتیک یا وضعیتی). این حالت یک افت ناگهانی فشار خون هنگام ایستادن از حالت نشسته یا پس از دراز کشیدن است.
جاذبه باعث می‌شود که هنگام ایستادن، خون در پاهای شما جمع شود. به طور معمول، بدن شما با افزایش ضربان قلب و انقباض رگ‌های خونی، این مشکل را اصلاح می‌کند و بدین ترتیب اطمینان حاصل می‌کند که خون کافی به مغز شما باز می‌گردد.
اما در افراد مبتلا به افت فشار خون ارتوستاتیک، این مکانیسم جبران‌کننده از کار می‌افتد و فشارخون پایین می‌آید و منجر به سرگیجه، سبکی سر، تاری دید و حتی غش کردن می‌شود.
افت فشار خون ارتواستاتیک
افت فشار خون ارتواستاتیک می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله کم آبی بدن، استراحت طولانی مدت در رختخواب، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، گرمای بیش از حد، عروق واریسی بزرگ و برخی اختلالات عصبی رخ دهد.
تعدادی از داروها نیز می‌توانند باعث کاهش فشارخون ارتواستاتیک شوند، به ویژه داروهایی که برای درمان فشارخون بالا استفاده می‌شوند – دیورتیک‌ها، مهارکنندههای گیرنده بتا، مسدود‌کننده‌های کانال کلسیم و مهارکنندههای آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) – همچنین داروهای ضد افسردگی و داروهایی که برای درمان بیماری پارکینسون و اختلالات نعوظ استفاده می‌شوند.
کاهش فشار خون ارتوستاتیک به خصوص در افراد مسن شایع است، اما افراد جوان و سالمی که بعد از نشستن طولانی با پاهای متقاطع یا بعد از مدتی چمباتمه نشستن، از جای خود بلند می‌شوند نیز تحت تأثیر این حالت هستند.
فشار خون پایین بعد از غذا خوردن. این افت فشارخون یک تا دو ساعت پس از غذا خوردن اتفاق می‌افتد و بیشتر افراد مسن را درگیر می‌کند.
بعد از خوردن غذا، خون به سمت دستگاه گوارش شما جریان می‌یابد. به طور معمول، بدن شما ضربان قلبتان را افزایش می‌دهد و عروق خونی خاصی را برای کمک به حفظ فشار خون طبیعی منقبض می‌کند. اما در برخی افراد این مکانیسم‌ها از کار می‌افتند و منجر به سرگیجه، افتادن و غش کردن می‌شوند.
افت فشارخون بعد از غذا
افت فشار خون بعد از غذا به احتمال بیشتری افراد مبتلا به فشارخون بالا یا اختلالات سیستم عصبی خودمختار مانند بیماری پارکینسون را درگیر می‌کند.
خوردن وعده‌های غذایی کوچک و با کربوهیدرات کم؛ نوشیدن آب بیشتر و اجتناب از الکل ممکن است به کاهش علائم کمک کند.
فشارخون پایین ناشی از سیگنال‌های معیوب مغز (افت فشارخون با واسطه‌ی عصبی). این اختلال، که پس از ایستادن به مدت طولانی باعث افت فشارخون می‌شود، بیشتر در نوجوانان و کودکان دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که به دلیل ارتباط نادرست قلب و مغز اتفاق می‌افتد.
فشار خون پایین به دلیل آسیب سیستم عصبی (آتروفی چند سیستمی با افت فشارخون ارتواستاتیک). این اختلال نادر که سندرم Shy-Drager نیز نامیده می‌شود، علائم مشابه زیادی با بیماری پارکینسون دارد. این سندرم باعث آسیب پیش‌رونده به سیستم عصبی خودمختار می‌شود، که عملکردهای غیرارادی مانند فشارخون، ضربان قلب، تنفس و هضم غذا را کنترل می‌کند. این مشکل با داشتن فشار خون بسیار بالا هنگام خوابیدن همراهی دارد.
عوامل خطر فشارخون پایین
فشار خون پایین (افت فشار خون) می‌تواند در هر کسی رخ دهد، اگرچه انواع خاصی از فشار خون پایین با توجه به سن شما یا سایر عوامل شایع‌تر هستند:
سن: افت فشار خون هنگام ایستادن یا بعد از خوردن غذا معمولاً در بزرگسالان بالای ۶۵ سال اتفاق می‌افتد. افت فشارخون با واسطه‌ی عصبی در درجه‌ی اول، کودکان و بزرگسالان جوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
داروها: افرادی که از داروهای خاصی استفاده می‌کنند، به عنوان مثال داروهای فشار خون مانند مهارکنندههای آلفا، خطر بیشتری برای فشارخون پایین دارند.
بیماری‌های خاص. بیماری پارکینسون، دیابت و برخی از بیماری‌های قلبی، شما را در معرض خطر ابتلا به فشارخون پایین قرار می‌دهند.
عوارض فشار خون پایین
حتی اشکال متوسط افت فشار خون می‌تواند باعث سرگیجه، ضعف، غش کردن و خطر آسیب دیدگی در اثر افتادن شود.
افت فشار خون شدید می‌تواند بدن شما را از دریافت اکسیژن کافی برای انجام عملکردهای خود محروم کند و منجر به آسیب به قلب و مغز شما شود.
