شاخص توده‌ی بدنی (BMI) در بیش‌تر مراکز ارائه‌ی مراقبت‌های بهداشتی، ابزاری استاندارد برای ارزیابی سلامت تلقی می‌شود؛ اما علی‌رغم این‌که دهه‌ها به‌عنوان اولین گزینه و بهترین ابزار اندازه‌گیری سلامت بر اساس سایز به‌کار گرفته می‌شده، به‌سبب ساده‌سازی بیش‌ازحد معنای واقعی سالم بودن بسیار مورد انتقاد واقع شده است. در واقع بسیاری بر این باورند که شاخص توده‌ی بدنی منسوخ و غیردقیق بوده، نباید در زمینه‌های پزشکی و تناسب اندام به‌کار برده شود.

این مقاله هر آن‌چه را که درباره‌ی شاخص توده‌ی بدنی لازم است بدانید – از تاریخچه‌ی آن، این‌که آیا پیش‌بینی‌کننده‌ی دقیقی برای سلامتی هست یا نه، و جایگزین‌های آن – به شما می‌گوید.

شاخص توده‌ی بدنی (BMI) چیست؟

شاخص توده‌ی بدنی یا Body Mass Index یا به اختصار BMI در سال ۱۸۳۲ توسط یک ریاضی‌دان بلژیکی به‌نام لمبرت آدولف ژاک کوئتلت به‌منظور تخمین سریع اضافه‌وزن و چاقی در جمعیت ابداع شد تا به دولت‌ها کمک کند تصمیم بگیرند منابع بهداشتی و مالی را به چه اموری اختصاص دهند.
جالب اینجاست که کوئتلت ذکر نموده بود که BMI برای بررسی فرد به فرد کاربرد نداشته، بلکه به‌منظور ارائه‌ی نمایی از سلامت عمومی یک جمعیت استفاده می‌گردد؛ با این حال، BMI به‌طور گسترده‌ای برای سنجش سلامتی افراد به‌کار برده می‌شود.
مقیاس BMI بر اساس یک فرمول ریاضی‌ست که با تقسیم نمودن وزن برحسب کیلوگرم بر مربع قد برحسب متر، تعیین می‌کند آیا وزن یک فرد “سالم” است یا خیر.
هم‌چنین می‌توانید از یک محاسبه‌گر آنلاین برای حساب کردن BMI خود استفاده کنید.
پس از محاسبه‌ی BMI آن را با مقیاسی مانند جدول زیر می‌سنجند تا مشخص شود وزن در محدوده‌ی “نرمال” قرار دارد یا نه.

اگر طبق این محاسبه در دسته‌ی وزن “نرمال” قرار نگیرید، ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های سلامت به شما توصیه خواهد کرد تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید.
برخی کشورها مقیاس BMI را با سایز و قد جمعیت خود مطابقت می‌دهند. به‌عنوان مثال، مردان و زنان آسیایی با BMI های پایین بیش از غیرآسیایی‌ها در معرض بیماری قلبی قرار دارند.
اگرچه BMI می‌تواند براساس وزن، نمایی از وضعیت سلامتی فرد به مراقبان سلامت ارائه دهد، اما سایر عوامل مانند سن، جنس، نژاد، ژنتیک، توده‌ی چربی، عضله و تراکم استخوان را در نظر نمی‌گیرد.
چکیده
شاخص توده‌ی بدنی (BMI) محاسبه‌ای برای تخمین میزان چربی بدن با استفاده از قد و وزن است. BMI برابر با ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ معادل وزن “نرمال” و با میزان خطر کم در نظر گرفته می‌شود؛ درحالی‌که اعداد بالاتر و پایین‌تر از این با خطرات بیش‌تر سلامتی ارتباط دارند.

آیا BMI شاخص خوبی برای سلامت است؟

با وجود دقیق نبودن BMI در تعیین سلامتی افراد، اکثر مطالعات نشان می‌دهند خطر بروز بیماری‌های مزمن و مرگ زودهنگام برای افرادی با BMI زیر ۱۸.۵ و بالای ۳۰ بیش‌تر است.
به‌طور مثال در یک مطالعه‌ی گذشته‌نگر در سال ۲۰۱۷ که بر روی ۱۰۳۲۱۷ مورد مرگ انجام گرفت، نشان داده شد احتمال مرگ برای افرادی با BMI برابر ۳۰ یا بالاتر در طی ۳۰ سال ۱.۵ تا ۲.۷ برابر بیش‌تر بوده است.
مطالعه‌ی دیگری نشان داده است کسانی که در دسته‌بندی BMI “چاق” در نظر گرفته می‌شوند در مقایسه با افراد دسته‌ی “نرمال” ۲۰ درصد بیش‌تر در معرض مرگ به هر علتی و نیز بیماری قلبی قرار دارند.
هم‌چنین محققان دریافته‌اند طول عمر افرادی که جزء دسته‌های “کمبود وزن” یا “چاقی شدید” و “چاقی مفرط” محسوب شده‌اند، به‌طور میانگین به ترتیب ۶.۷ و ۳.۷ سال کم‌تر از افراد دسته‌ی “نرمال” بوده است.
مطالعات دیگری نیز نشان داده‌اند BMI بالاتر از ۳۰ به‌طور چشم‌گیری خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع ۲، بیماری قلبی، تنفسی، کلیوی، کبد چرب غیرالکلی و مشکلات حرکتی را افزایش می‌دهد.
علاوه بر این، کاهش ۵ تا ۱۰ درصدی BMI با کاهش میزان بروز سندرم‌ متابولیک، بیماری قلبی و دیابت نوع ۲ همراه بوده‌است.
بر اساس غالب تحقیقات که نشان‌دهنده‌ی افزایش خطر بیماری‌های مزمن در بین افراد مبتلا به چاقی بوده‌اند، بسیاری از متخصصان سلامت مجاز به استفاده از BMI به‌عنوان نمایی کلی از خطرات تهدیدکننده‌ی سلامتی یک فرد هستند؛ اما BMI نباید تنها ملاک تشخیصی باشد.

چکیده

با این‌که BMI به‌خاطر ساده‌سازی مفهوم سلامت مورد انتقاد قرار گرفته‌است، اکثر مطالعات از قابلیت آن برای تخمین ریسک ابتلای یک فرد به بیماری‌های مزمن به‌ویژه مرگ زودهنگام و سندرم متابولیک حمایت می‌کنند.

عیوب BMI

با این‌که مطالعات همراهی BMI پایین (زیر ۱۸.۵) و بالا (بیش از ۳۰) با افزایش خطرات سلامتی را نشان داده‌اند، استفاده از BMI در عمل کاستی‌های فراوانی دارد.
سایر عوامل سلامتی را در نظر نمی‌گیرد
در پاسخ به این‌که آیا وزن یک فرد “نرمال” هست یا نه، BMI صرفاً پاسخ “بله” یا “خیر” می‌دهد؛ بدون هیچ زمینه‌ای از سن، جنس، ژنتیک، سبک زندگی، سابقه‌ی پزشکی و سایر عوامل.
اتکای صرف به BMI ممکن است به از قلم افتادن سایر پارامترهای مهم سلامت مانند کلسترول، قند خون، ضربان قلب، فشار خون و سطوح التهابی منجر شده، سلامت فرد را بیش‌تر یا کم‌تر از واقعیت آن برآورد نماید.
گذشته از این، علی‌رغم تفاوت خانم‌ها و آقایان در ترکیب بدنی (توده‌ی عضلانی بیش‌تر و توده‌ی چربی کم‌تر در آقایان نسبت به بانوان)، BMI برای هر دو گروه به یک شکل محاسبه می‌شود.
به‌علاوه، با افزایش سن به‌طور طبیعی توده‌ی چربی افزایش و توده‌ی عضلانی کاهش می‌یابد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که در افراد مسن‌تر، BMI بالاتر و بین ۲۳ تا ۲۹.۹ می‌تواند در برابر مرگ زودرس و بیماری محافظت‌کننده باشد.
و بالاخره، با به‌کارگیری ساده‌ی BMI برای تعیین سلامتی فرد، ابعاد دیگر سلامت نادیده گرفته می‌شوند؛ مانند سلامتی روان و عوامل پیچیده‌ی اجتماعی هم‌چون درآمد، دسترسی به غذاهای مقرون به صرفه و مغذی، آگاهی و مهارت‌های تغذیه‌ای، و محیط زندگی.
همه‌ی وزن‌ها را یکسان فرض می‌کند
با وجود این‌که یک کیلوگرم عضله با یک کیلوگرم چربی هم‌وزن است، اما نسبت به چربی تراکم بیش‌تر و حجم کم‌تری دارد. در نتیجه ممکن است فردی بسیار لاغر بوده اما توده‌ی عضلانی زیادی داشته و روی ترازو سنگین‌تر باشد.
برای مثال فردی با وزن ۹۷ کیلوگرم و قد ۱۷۵ سانتی‌متر BMI برابر با ۲۹.۵ دارد که وی را در دسته‌ی اضافه‌وزن طبقه‌بندی می‌کند. با این‌حال دو نفر با قد و وزن یکسان، ممکن است ظاهر کاملاً متفاوتی داشته باشند؛ یکی بدنساز با توده‌ی عضلانی زیاد بوده درحالی‌که دیگری توده‌ی چربی بیش‌تری داشته باشد.
اگر تنها BMI در نظر گرفته شود، فردی با وجود داشتن توده‌ی چربی کم به سادگی اشتباهاً در دسته‌ی “اضافه‌وزن” یا “چاق” قرار می‌گیرد. بنابراین مهم است که در کنار وزن میزان عضله، چربی و استخوان هر فرد در نظر گرفته شود.
توزیع چربی را در نظر نمی‌گیرد
با این‌که BMI بالاتر با افت سلامت ارتباط دارد، موقعیت چربی در بدن می‌تواند از آن هم مؤثرتر باشد.
افرادی با ذخایر چربی‌ اطراف شکم (تیپ بدنی سیبی‌شکل) در مقایسه با افرادی با چربی ذخیره‌شده در لگن، باسن و ران‌ها (تیپ بدنی گلابی‌شکل) ریسک بالاتری در ابتلا به بیماری‌های مزمن دارند.
به‌عنوان مثال در مروری بر روی ۷۲ مطالعه‌‌ی انجام‌شده، محققان دریافتند که خطر مرگ – در اثر هر علتی – برای افرادی با توزیع چربی سیبی‌شکل به‌طور قابل ملاحظه‌ای بیش‌تر از افراد با توزیع چربی گلابی ‌شکل است. در واقع این محققان تأکید کردند که BMI  محل ذخیره‌ی چربی در بدن را درنظر نمی‌گیرد و این می‌تواند وضعیت فرد را به اشتباه ناسالم یا در معرض خطر بیماری ارزیابی کند.
می‌تواند خدمات درمانی را منحرف سازد
انتظار می‌رود متخصصان بهداشت و سلامت قضاوت خود را به بهترین نحو به کار ببندند؛ به‌این معنی که عدد BMI را بخشی از شرایط بیمار خود به‌عنوان یک شخص منحصربه‌فرد درنظر بگیرند.
با این‌حال برخی از مراقبان سلامت هنگام ارائه‌ی توصیه‌های بهداشتی صرفاً از BMI برای ارزیابی سلامت یک فرد استفاده می‌نمایند که می‌تواند منجر به خطای ناشی از جهت‌گیری ذهن ارائه‌دهندگان خدمات به سوی وزن بیمار و کاهش کیفیت خدمات درمانی شود.
کسانی که BMI بالاتری دارند به دفعات بیش‌تری گزارش داده‌اند که پزشک‌شان فقط بر روی BMI ایشان تمرکز می‌کند؛ حتی زمانی که به دلیل دیگری به پزشک مراجعه کرده‌اند. معمولاً مسائل جدی پزشکی مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند و یا به اشتباه به‌عنوان مشکلات ناشی از چاقی در نظر گرفته می‌شوند.
در حقیقت مطالعات نشان داده‌اند هرچه BMI یک فرد بالاتر باشد – به دلایلی مانند ترس از قضاوت شدن، عدم اعتماد به مراقب سلامت یا تجربه‌ی قبلی منفی – احتمال شرکت کردن فرد در معاینات دوره‌ای منظم کم‌تر است و این می‌تواند به تشخیص دیرهنگام و تأخیر در درمان و مراقبت منجر شود.
ممکن است مطابق با همه‌ی جمعیت‌ها نباشد
علی‌رغم استفاده‌ی گسترده، ممکن است BMI به‌طور دقیق بازتاب‌دهنده‌ی سلامت برخی نژادها و قومیت‌های خاص نباشد.
برای مثال مطالعات متعددی نشان داده‌اند نژاد آسیایی در مقایسه با نژاد سفید در BMI های پایین‌تر، ریسک بالاتری در ابتلا به بیماری‌های مزمن دارند.
در واقع سازمان بهداشت جهانی (WHO) راهنماهایی برای ارزیابی BMI در آسیا و اقیانوسیه ایجاد نموده که دسته‌بندی‌های جایگزینی برای تفسیر BMI ارائه کرده است.

• محدوده‌ی BMI طبقه‌بندی
• کم‌تر از ۱۸.۵ کمبود وزن
• از ۱۸.۵ تا ۲۲.۹ وزن نرمال
• از ۲۳.۰ تا ۲۴.۹ اضافه‌وزن
• بیش‌تر از ۲۵.۰ چاقی

مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که این طبقه‌بندی جایگزین، خطرات سلامتی در میان جمعیت‌های آسیایی را بهتر شناسایی می‌نماید. با این حال برای تطبیق دادن این طبقه‌بندی‌ها با نژاد ترکیبی آسیایی آمریکایی به تحقیقات بیش‌تری نیاز است.
هم‌چنین افراد سیاه‌پوست نیز علی‌رغم داشتن توده‌ی چربی کم‌تر و عضله‌ی بیش‌تر، ممکن است به اشتباه در دسته‌ی “اضافه‌وزن” قرار بگیرند. این می‌تواند به این معنی باشد که در این جمعیت و به‌ویژه در بین زنان سیاه‌پوست، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن در BMI های بالاتری پدیدار می‌شود.
در واقع در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ انجام پذیرفت کشف شد که زنان سیاه‌پوست با BMI سه واحد بیش‌تر از BMI غیرسیاه‌پوستان از لحاظ متابولیکی سالم در نظر گرفته‌ می‌شدند. این یافته کارایی BMI در نژادهای مختلف را زیر سؤال برد.
و در نهایت، اتکای صرف به BMI باورهای فرهنگی گروه‌های مختلف درباره‌ی سایز بدن را نادیده می‌گیرد. در برخی از فرهنگ‌ها حجم چربی بیش‌تر، سالم‌تر و مطلوب‌تر قلمداد می‌شود. مراقبان سلامت باید توجه داشته باشند از نظر هر بیمار “سلامتی” چه معنایی دارد.
نظر به این‌که تصمیمات مهم سلامت مانند مداخلات و عمل‌های جراحی لاغری بر پایه‌ی وزن و BMI هستند، بسیار مهم است که تمامی متخصصان بهداشت و سلامت برای اطمینان از ارائه‌ی توصیه‌های بیمارمحور به BMI اکتفا ننموده، از آن فراتر بروند.

چکیده
BMI تنها قد و وزن یک شخص را برای ارزیابی سلامتی وی در نظر می‌گیرد؛ در حالی‌که سن، جنسیت، نژاد، ترکیب بدنی، سابقه‌ی قبلی و فعلی پزشکی و سایر عوامل می‌توانند قد و وزن یک فرد را تحت تأثیر قرار دهند.

جایگزین‌های بهتر برای BMI

با وجود کاستی‌های بسیار، BMI هم‌چنان به‌عنوان ابزار اولیه‌ی ارزیابی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ چرا که آسان، ارزان و در تمام مراکز بهداشتی درمانی در دسترس است.
با این حال جایگزین‌هایی برای BMI وجود دارند که می‌توانند شاخص بهتری برای سلامتی یک فرد باشند؛ اگرچه هر یک از آن‌ها نیز مزایا و معایب خود را دارند.

دور کمر

تعریف: دور کمر بزرگ‌تر (بیش از ۸۵ سانتی‌متر یا ۳۵ اینچ برای زنان و بیش از ۱۰۱.۶ سانتی‌متر یا ۴۰ اینچ برای مردان) نشان‌دهنده‌ی چربی بیش‌تر در ناحیه‌ی شکم است که با خطر بالاتر ابتلا به بیماری‌های مزمن همراهی دارد.
مزایا: اندازه‌گیری آن آسان بوده، تنها یک متر نواری نیاز دارد.
معایب: تیپ‌های بدنی (مانند سیبی‌شکل و گلابی‌شکل) و ساختارهای مختلف (مانند عضله و استخوان) را در نظر نمی‌گیرد.

نسبت کمر به لگن

تعریف:
بالا بودن این نسبت (بیش‌تر از ۰.۸۰ در زنان و ۰.۹۵ در مردان) بیانگر ذخیره‌ی چربی بیش‌تر در ناحیه‌ی شکم است که با خطر بالاتر ابتلا به بیماری‌های مزمن و قلبی ارتباط دارد.
پایین بودن این نسبت (کم‌تر یا مساوی ۰.۸۰ در زنان و ۰.۹۵ در مردان) بر ذخیره‌ی چربی لگنیِ بیش‌تر دلالت می‌کند که با وضعیت بهتر سلامتی همراه است.
مزایا:
اندازه‌گیری آن آسان و تنها نیازمند یک متر نواری و یک ماشین حساب است.

معایب:
تیپ‌های بدنی (مانند سیبی‌شکل و گلابی‌شکل) و ساختارهای مختلف (مانند عضله و استخوان) را در نظر نمی‌گیرد.

درصد چربی بدن:

تعریف: درصد چربی بدن میزان نسبی چربی بدن یک فرد است.

مزایا:
بین توده‌ی چربی و غیرچربی افتراق قائل می‌شود.
نسبت به BMI بازنمایی دقیق‌تری از خطرات سلامت ارائه می‌دهد.

معایب:
ریسک بالای خطا در اندازه‌گیری با ابزارهای معمول (مانند ابزارهای اندازه‌گیری چین پوستی، portable bioelectrical impedance analysis یا آنالیز مقاومت بیوالکتریک پرتابل، ترازوهای خانگی)
ابزارهای دقیق‌تر، گران و برای بسیاری غیرقابل‌دسترسی هستند (مانند dual-energy X-ray absorptiometry یا به اصطلاح DEXA، توزین زیرآب، BodPod)

تست‌های آزمایشگاهی:

تعریف: تست‌های آزمایشگاهی شامل ارزیابی‌های مختلف خونی و علائم حیاتی هستند که می‌توانند ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمن را نشان دهند (مثلاً فشار خون، ضربان قلب، کلسترول، قند خون، فاکتورهای التهابی)

مزایا:
بررسی جزئی‌تری از وضعیت سلامت متابولیک فرد ارائه می‌دهد.
برای ارزیابی سلامتی تنها بر چربی بدن تکیه نمی‌کند.

معایب:
اغلب اوقات یک داده‌ی آزمایشگاهی تنها، برای تشخیص یا تعیین ریسک کافی نیست.
صرف‌نظر از ابزار ارزیابی مورد استفاده، مهم است که کارکنان سلامت صرفاً به یک تست اکتفا نکنند. به‌طور مثال از BMI و اندازه‌ی دور کمر استفاده نموده، در صورتی‌که مورد نگران‌کننده‌ای مشاهده شد، به‌دنبال آن آزمایش خون انجام دهند.
مهم است که با هر بیمار به‌عنوان یک شخص منحصربه‌فرد برخورد شود تا مشخص گردد معنای سلامتی – فیزیکی، ذهنی، احساسی و روحی – در نظر آن‌ها چیست.

چکیده جایگزین‌های بهتر برای BMI

ابزارهای ارزیابی دیگری را می‌توان به‌جای BMI به کار گرفت، هم‌چون اندازه‌ی دور کمر، درصد چربی بدن و آزمایش‌های خونی؛ اما هر یک مزایا و معایب خود را خواهند داشت.

حرف آخر:
شاخص توده‌ی بدنی یا BMI ابزاری بحث‌برانگیز برای ارزیابی سلامت است که برای تخمین میزان چربی بدن یک فرد و تعیین ریسک مشکلات سلامت طراحی شده‌است.
تحقیقات عموماً نشان داده‌اند که با افزایش BMI به مقادیر بالاتر از بازه‌ی “نرمال”، ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمن افزایش می‌یابد. به‌علاوه BMI پایین (زیر ۱۸.۵) نیز با کاهش میزان سلامتی در ارتباط است.
هم‌چنان که اشاره شد، BMI قادر به درنظرگیری ابعاد دیگر سلامت مانند سن، جنسیت، توده‌ی چربی و عضله، نژاد، ژنتیک و سابقه‌ی پزشکی نیست. از آن گذشته به‌کاربردن آن به‌عنوان تنها شاخص سلامتی سبب به خطا افتادن و سوگیری ذهن مراقبان سلامت به سمت وزن و نابرابری و بی‌عدالتی در ارائه‌ی خدمات درمانی توسط ایشان می‌گردد.
بنابراین اگرچه BMI می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ی آغاز پرکاربرد و مفید باشد، نباید تنها وسیله‌ی ارزیابی سلامت شما باشد.