هر فاکتوری که بر روی سلامت افراد شاغل در محیط کار اثر بد و مخربی داشته باشد را در اصطلاح عوامل مضر و زیان‌آور می‌نامیم. منظور از شناخت عوامل مضر و زیان‌بار در محیط‌های کاری، حفاظت از سلامتی پرسنل شاغل در یک مجموعه و بهداشت آن‌ها و محیط کار است. در نظر داشته باشید که موفقیت در چنین برنامه‌ای فقط به نفع سلامتی افراد شاغل نیست. بلکه ساعت‌های غیبت کارمندان و کارگران نیز کاهش می‌یابد و ضرر و زیان‌های اقتصادی آن را نیز کم می‌کند. در همه شغل‌ها فاکتورها و عوامل مضر زیادی هستند که می‌توانند افراد به کار گمارده در آن کسب و کار را به بیماریهای گوناگونی مبتلا سازند. به این بیماری‌ها، بیماریهای شغلی و یا بیماریهای ناشی از کار گفته می‌شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا در مورد عوامل زیان‌بار در محیط کار با شما صحبت کنیم.
در حالت کلی عوامل زیان‌آور را به چند گروه کلی تقسیم‌بندی می‌کنند:
آنچه در این مقاله خواهید خواند
عوامل زیان‌آور فیزیکی
توجه داشته باشید که عوامل فیزیکی مضر و زیان‌آور به شش گروه سر و صداها، ارتعاش، روشنایی، سرما و گرما، پرتوهای غیر یون‌ساز و یون‌ساز و فشار دسته‌بندی می‌شوند. در اینجا در مورد چند مورد از عوامل شرح می‌دهیم.
سر و صداها
در نظر داشته باشید که صوت و سر و صدا نوعی انرژی است که به وسیله ساز و کار شنوایی قابل فهم و تشخیص است.
تاثیرات صدا در صدمه به سیستم شنوایی در افراد به صورت زیر است:
- کم شدن موقت شنوایی
- افت دائمی شنوایی
- وز وز گوش
بر طبق استاندارد رنج صوت مجاز برای 8 ساعت کار 85 دسی بل است. این در حالی است که اگر این مقدار بیشتر شود می‌تواند تاثیرات بسیار مخرب را بر روی سیستم شنوایی افراد بگذارد. بنابراین لازم است که برای پیشگیری از این اثرات بد اقدامات درستی اعمال شود.
پیشگیری از تاثیرات صدا
برای پیشگیری از تاثیرات صدا یک سری راه‌حل‌ها وجود دارد که در زیر می‌آوریم:
- اصول مهندسی و مکانیکی
- کم کردن اصوات منابع صوتی که شامل روغن‌کاری و سرویس قطعه‌های ماشین‌آلات و تعمیر قطعات و لوازم معیوب و نصب پایه‌های ضد صدا و ارتعاش است.
- کم کردن صدا در راه انتشار که می‌تواند با نصب کردن مواد جذب‌کننده در سطوح کارگاه و به وجود آوردن فاصله تا منبع اصوات باشد.
- کنترل‌های مدیریتی
- برگزیدن کارگر مناسب
- کم کردن زمان روبه‌رو شدن با عامل‌های پر ریسک
- جابه‌جایی و چرخش کاری
- بهره‌گیری از تجهیزات و ابزارهای مناسب برای محافظت از افراد
- بهره‌گیری از گوشی‌های مخصوص حفاظت ایرپلاگ و ایرماف
موارد بالا برای پیشگیری از اثرات مخرب صدا می‌توانند راهکارهای مناسبی باشند.
ارتعاش
یکی دیگر از عوامل مضر بر محیط‌های کار به صورت فیزیکی، ارتعاش است که سبب ایجاد اختلال در آسایش و رفاه افراد شاغل در محل کار می‌شود. همچنین این موضوع می‌تواند موجب کم شدن راندمان و بازدهی افراد کارمند و کارگر در محیط کار شود که در نهایت در کارهای فیزیولوژیکی بدن ایجاد اختلال می‌کند.
ارتعاش را به دو گروه زیر تقسیم‌بندی می‌کنند:
ارتعاش تمام بدن
این نوع ارتعاش در وسایل ترابری زمینی و هوایی، ساختمان‌ها و محیط‌های کار وجود دارد. باید بدانید که این ارتعاش‌ها بر روی سیستم اسکلتی و عضلانی و همچنین بر روی سیستم گوارشی و اعصاب فرد اثرات بدی را بر جای می‌گذارند. روش پیشگیری از این تاثیرات مخرب بهره‌گیری از صندلی‌های مناسب با فنر بند و ابر سالم در وسایل ترابری است.
ارتعاش دست و بازو
در نظر داشته باشید که این نوع ارتعاش ممکن است که در کار با دستگاه‌های مرتعش به وجود بیاید. تاثیر نامطلوب این ارتعاش بر روی بافت و نسوج نرم دست و عروق خون افراد است. همچنین باید بدانید که اثرات بد این ارتعاش می‌تواند به نسوج سخت دست نیز آسیب برساند.
راه پیشگیری از این تاثیرات، هدایت کردن ابزار و وسایل از راه‌های دور است. همچنین لازم است که زمان مواجه شدن افراد با این وسایل کم شود و بهره‌گیری از دستکش‌های ضد ارتعاش نیز توصیه می‌شود. از راهکارهای دیگری که باید برای پیشگیری از اثرات نامطلوب این ارتعاش‌ها انجام شود آموزش درست به کارگران است.
سرما و گرما
بهترین و مناسب‌ترین درجه حرارت برای زندگی دمای 21 درجه سانتی گراد است. عوارضی که از گرما حاصل می‌شود شامل عوارض خفیف و شدید است. برای مثال عوارض خفیف گرما می‌تواند شامل سوختگی‌های پوست و جوش گرمایی باشد. این در حالی است که عوارض شدید گرما شامل کرامپهای عضلانی و گرمازدگی در افراد است.
اما عوارض سرما می‌تواند سرخی، کهیر و سرمازدگی باشد.
پیشگیری ضرر و زیان‌های سرما
برای این که بتوان از عوارض سرما در محیط کار پیشگیری کرد لازم است که از استفاده از غذاهایی که بسیار پرکالری هستند و یا آشامیدنی‌های گرم خودداری کرد. همچنین بهره‌گیری از البسه گرم، کلاه و دستکش مناسب و گرم ساختن محل کار برای جلوگیری از عوارض سرما می‌تواند بسیار مفید و کاربردی باشد.
پیشگیری ضرر و زیان‌های گرما
مدیریت و کنترل کردن منابع گرما روش مهندسی کنترل تاثیرات مضر و زیان‌آور گرما است. لازم است که منبع تولیدکننده گرما در یک محفظه بسته که دارای تهویه است استفاده شود. زمانی که امکان جدا کردن منابع تولید گرما وجود ندارد می‌توان از وسایل خنک‌کننده برای کارگران بهره جست. در محیط‌های خیلی گرم از وسایلی که منعکس‌کننده حرارت هستند مثل صفحه‌های فلزی و حفاظ بدن، صورت و چشم‌ها استفاده می‌شود.
منابع گرما می‌تواند برخی از ماشین‌آلات و وسایل گوناگون، سیستم‌های روشنایی، انسان، فرآیندهای تولید و شرایط آب و هوایی بیرون از محیط کار باشد. به کارگرانی که در محیط‌های بسیار گرم یا داغ کار می‌کنند پیشنهاد می‌شود که از البسه خاص دارای تهویه مطبوع بهره بگیرند. همچنین لازم است که کیفیت هوای این لباس‌ها با کیفیت غواصی و هوای تنفسی تطبیق داده شود.
بهره‌گیری از لباس‌های پنبه‌ای گشاد، دوش گرفتن در محیط کار برای جلوگیری از زیان‌های گرما برای افراد شاغل لازم است. همچنین استفاده از یک اتاق سرد و تمیز جهت عوض کردن البسه کار از مهم‌ترین اعمال برای جلوگیری از مضرات گرمای محیط کار است. راه‌های کنترل همواره به تنهایی نمی‌تواند تاثیر گذاری کاملی داشته باشند. بنابراین لازم است که یک سری اقدامات پزشکی مثل انتخاب کارگران مناسب با کار و عادت به محل کار گرم نیز در نظر گرفته شود. کمیت و کیفیت کار با مدیریت و کنترل کارگران، معاینه‌های دوره‌ای نیز برای کشف اولیه ضررهای گرما بر روی شاغلان نیز از اقدامات مهم است.
روشنایی
نور به لحاظ فیزیکی به عنوان بخشی از یک طیف الکترومغناطیسی به شمار می‌آید که میان طول موج‌های 380 تا 780 نانومتر قرار می‌گیرد. مقدار روشنایی در محل کار باید سنجش و ارزیابی شود. اگر روشنایی‌ها نامناسب باشند بایستی راه‌حل‌های کنترلی در نظر گرفته شود. برای مثال امکان دارد که در محیط کار افراد با کمبود روشنایی روبه‌رو شوند و یا این که زاویه تابش نور بر محیط کار مناسب نباشد.
فشار هوا
کمبود و یا افزایش فشار هوا در محیط کار می‌تواند تاثیرات بدی داشته باشد که در زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
- کاهش فشار هوا
فشار در سطح دریا معادل با 760 میلی‌متر جیوه است که با زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا، فشار هوا نیز کم می‌شود. تاثیر کاهش فشار را می‌توان بر روی خلبان‌ها که فشار درون هواپیما تابع فشار خارج است را مشاهده کرد. همچنین کوهنوردان نیز امکان روبه‌رو شدن با مشکل کاهش فشار هوا را در شغل خود دارند.
- افزایش فشار هوا
در زیر آب در مقابل هر ده متر که از سطح آب به پایین می‌رویم یک اتمسفر به فشار افزوده می‌شود. شغل‌هایی مثل حفر تونل در زیر آب و غواصی بیش از سایر مشاغل در معرض فشار زیاد هوا هستند.
پیشگیری
انتخاب افرادی که مناسب کار مربوطه هستند از مهم‌ترین راهکارهایی است که باید برای جلوگیری از عوارض زیاد یا کم بودن فشار هوا در نظر گرفته شود. بنابراین افراد جوان که با وزن مناسب که دارای بیماریهای قلبی و عروقی نباشند برای این چنین شغلهای حساس مناسب هستند.
عوامل روانی
برخی موارد سبب به وجود آوردن عوامل مضر و زیان‌آور در محیط کار می‌شوند که در زیر می‌آوریم:
- استرس کار
- اضطراب دائم و نبود امنیت شغلی
- انتظار کار بیش از حد از فرد خارج از توانایی‌های او
- یکنواختی محیط کار و بی‌علاقگی به کار
- ساعت‌های کار بیشتر از یک شیفت
- شیفت و نوبت کاری
- ارتباط کم و ضعیف پرسنل با سرپرستان و مدیران و همکاران
موارد بالا از جمله عوامل مهم در ایجاد تنش روان در محیط کار برای افراد شاغل به شمار می‌آیند.
عوامل بیولوژیکی
در بعضی از شغل‌ها به واسطه برخی از شرایط کار و نوع فعالیتی که افراد انجام می‌دهند و یا استفاده از برخی مواد، پرسنل در معرض برخی عوامل بیولوژیکی قرار می‌گیرند.
بنابراین این امکان وجود دارد که افراد به برخی از بیماریهای عفونی مبتلا شوند. در نظر داشته باشید که این بیماری‌ها را به 4 گروه تقسیم‌بندی می‌کنند:
- بیماریهای ناشی از باکتری‌ها
- بیماریهای ناشی از ویروس‌ها
- بیماریهای ناشی از انگل‌ها
- بیماریهای ناشی از قارچ‌ها
موارد بالا از جمله عوامل بیولوژیکی هستند که در محیط کار می‌تواند برای فرد شاغل ایجاد شوند.
نقش طب کار در مواجهه با عوامل زیان‌آور در محیط کار
طب کار نقشی حیاتی در شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان‌آور در محیط کار و حفظ سلامت شاغلین ایفا می‌کند. طب کار اقداماتی را در جهت پیشگیری از بروز بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار، تشخیص و درمان این بیماری‌ها و آسیب‌ها و ارائه مشاوره به کارفرمایان در خصوص ایجاد محیط کاری سالم و ایمن انجام می‌دهد. اقدامات طب کار در مواجهه با عوامل زیان‌آور محیط کار مراحل زیر را طی می‌کند:
1.شناسایی و ارزیابی عوامل زیان‌آور:
- بازرسی و ارزیابی محیط کار: متخصصان طب کار با بازدید از محیط کار و بررسی شرایط موجود، عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومیکی و روانی را شناسایی و ارزیابی می‌کنند.
- انجام آزمایش‌ها و اندازه‌گیری‌ها: در صورت نیاز، آزمایش‌ها و اندازه‌گیری‌های لازم برای تعیین میزان دقیق مواجهه شاغلین با عوامل زیان‌آور انجام می‌شود.
2. کنترل عوامل زیان‌آور:
- حذف یا جایگزینی عوامل زیان‌آور: در صورت امکان، بهترین راهکار برای کنترل عوامل زیان‌آور، حذف یا جایگزینی آن‌ها با مواد یا روش‌های بی‌خطر یا کم‌خطرتر است.
- مهندسی کنترل: استفاده از روش‌های مهندسی کنترل مانند تهویه مناسب، محصور کردن منابع آلودگی، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و جمعی می‌تواند در کاهش مواجهه شاغلین با عوامل زیان‌آور موثر باشد.
- کنترل‌های اداری: تدوین و اجرای دستورالعمل‌ها و روش‌های کاری مناسب، آموزش شاغلین و نظارت بر حسن انجام کار می‌تواند به کاهش مخاطرات ناشی از عوامل زیان‌آور کمک کند.
3. پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار:
- ارائه آموزش‌های لازم به شاغلین: آموزش‌های لازم در خصوص خطرات عوامل زیان‌آور، نحوه پیشگیری از مواجهه با این عوامل و استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی به شاغلین ارائه می‌شود.
- انجام معاینات دوره‌ای: معاینات دوره‌ای برای بررسی سلامت شاغلین و شناسایی بیماریهای شغلی در مراحل اولیه انجام می‌شود.
- ارائه مشاوره به کارفرمایان: متخصصان طب کار می‌توانند در خصوص انتخاب و استقرار سیستم‌های مدیریت بهداشت حرفه‌ای، تدوین برنامه‌های ارتقای سلامت در محیط کار و انطباق با قوانین و مقررات بهداشت حرفه‌ای به کارفرمایان مشاوره ارائه دهند.
4. تشخیص و درمان بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار:
- ارائه خدمات تشخیصی و درمانی تخصصی: متخصصان طب کار با همکاری سایر متخصصان، خدمات تشخیصی و درمانی لازم را به شاغلین مبتلا به بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار ارائه می‌دهند.
- ارجاع بیماران به سایر متخصصان: در صورت نیاز، بیماران به سایر متخصصان مانند متخصصان داخلی، جراحان، روانپزشکان و … ارجاع داده می‌شوند.
- پیگیری روند درمان و بازتوانی بیماران: متخصصان طب کار روند درمان و بازتوانی بیماران را پیگیری می‌کنند تا به بهبودی کامل و بازگشت به کار آن‌ها کمک کنند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله در مورد عوامل زیان‌آور در محیط کار با شما صحبت کردیم. با توجه به این موارد هم افراد شاغل و هم کارفرماها موظف هستند که به همه نکته‌های ایمنی دقت داشته باشند و آن‌ها را به درستی اجرا کنند.
