ما به‌منظور تشخیص، درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها دارو مصرف می‌کنیم. داروها در فرم‌های بسیار متنوّعی تولید می‌شوند و ما از راه‌های متفاوتی آن‌ها را دریافت می‌کنیم. شما ممکن است خودتان شخصاً دارویی را مصرف کنید یا خدمات‌دهندگان سلامت دارو را به شما بدهند.
با وجود این که هدف از مصرف داروها ارتقای سطح سلامت است، امّا گاهی اوقات داروها می‌توانند خطرناک باشند. مصرف داروها به شیوه‌ی صحیح می‌تواند خطر را کم کند. برای این که به اهمیت مصرف داروها به شیوه‌ی صحیح پی ببرید ادامه‌ی این مقاله را بخوانید.
راه‌های مصرف دارو
روش‌های متعددی برای مصرف داروها وجود دارد. شما احتمالاً با روش‌های تزریقی و مصرف خوراکی قرص آشنایی دارید، امّا راه‌های دیگری نیز برای دریافت دارو وجود دارد.
روش‌های مصرف دارو در جدول زیر آمده است:
| بوکال | قرار دادن دارو داخل دهان و نگه داشتن آن بین گونه و لثه |
| روده‌ای | قرار دادن مستقیم دارو درون معده یا روده با استفاده از لوله‌های گوارشی (G-tube یا J-tube) |
| استنشاقی | استنشاق دارو از طریق یک لوله یا ماسک |
| تزریقی | تزریق درون وریدی آهسته از طریق IV-line |
| تزریق عضلانی | تزریق به درون عضله به وسیله‌ی یک سرنگ |
| درون‌نخاعی | تزریق به درون ستون فقرات |
| داخل وریدی | تزریق به داخل یک ورید به صورت مستقیم یا از طریق IV-line |
| از طریق بینی | وارد کردن دارو به بینی از طریق اسپری یا پمپ |
| چشمی | وارد کردن دارو به چشم از طریق قطره، ژل یا پماد |
| خوراکی | خوردن دارو به فرم‌های قرص، کپسول، آب‌نبات یا مایع |
| گوشی | وارد کردن دارو از طریق قطره به درون گوش |
| رکتال | وارد کردن دارو از راه مقعد |
| زیرجلدی | تزریق دارو به زیر پوست |
| زیرزبانی | نگه داشتن دارو زیر زبان |
| موضعی | مصرف دارو بر روی پوست |
| پوستی | قرار دادن برچسب‌های دارویی بر روی پوست |
این که دارو از چه راهی مصرف شود بستگی به سه عامل اصلی دارد:
- قسمتی از بدن که می‌خواهیم درمان کنیم
- چگونگی عملکرد دارو در بدن
- فرمولاسیون دارو
برای مثال، برخی داروها اگر به شیوه‌ی خوراکی مصرف شوند، توسّط اسید معده از بین می‌روند؛ بنابراین ممکن است برای مصرف چنین داروهایی از روش تزریق استفاده کنیم.
تمرین استعمال صحیح داروها
همه‌ی داروها را نمی‌توان در خانه یا توسّط فردی که آموزش‌های ویژه ندیده است مصرف کرد. پزشکان، پرستاران و دیگر ارائه‌دهندگان خدمات سلامت تعلیم دیده‌اند که بتوانند دارو را به امن‌ترین شیوه به شما بدهند.
استعمال دارو نیازمند دانش کامل درباره‌ی دارو است؛ شامل:
- چگونه دارو در بدن شما جریان می‌یابد.
- دارو چه زمانی باید مصرف شود.
- عوارض جانبی محتمل و واکنش‌های دارویی خطرناک
- نگهداری، آماده‌سازی و مصرف دارو به شیوه‌ی صحیح
پرسنل خدمات سلامت برای تمام این موارد آموزش دیده‌اند. در واقع بسیاری از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت هنگامی که می‌خواهند دارو را به بیمار بدهند به «5 مناسب» دقّت می‌کنند:
- بیمار مناسب
- داروی مناسب
- زمان مناسب
- دوز مناسب
- راه مناسب
در آمریکا خطاهای دارویی به طور شایع روی می‌دهند، حتّی وقتی دارو توسّط افراد حرفه‌ای به بیمار داده می‌شود. سازمان غذا و داروی آمریکا سالیانه 100.000 گزارش را از خطاهای دارویی در چارچوب برنامه‌ی نظارت بر داروها (MedWatch) دریافت می‌کند. این خطاها در هر کدام از مراحل زیر ممکن است روی دهند:
- هنگام نسخه کردن دارو
- وارد کردن اطّلاعات دارو یا دوز دارو در کامپیوتر
- هنگام آماده‌سازی یا تحویل دادن دارو
- هنگام استعمال دارو توسّط خود بیمار یا فرد دیگر
قانون «مناسب‌ها» نقطه‌ی شروعی است برای کمک به حصول اطمینان از این که داروها به درستی و به شیوه‌ای امن مصرف شوند.
دوز دارو و زمان مصرف آن
بسیار مهم است که دارو را تنها با دوزی که تجویز شده است تهیه کنید. دوز دارو با دقّت توسّط پزشک تعیین می‌شود و می‌تواند متاثّر از سن، وزن، سلامت کلیه و کبد و دیگر مشکلات سلامتی شما باشد.
برای برخی از داروها دوز باید با آزمون و خطا تعیین شود. در این موارد کسی که به شما خدمات سلامت ارائه می‌کند ممکن است با آغاز مصرف دارو توسّط شما، شما را تحت نظر بگیرد.
برای مثال اگر پزشکتان برای شما داروهای تیرویید یا رقیق‌کننده‌ی خون تجویز کند، شما احتمالاً نیاز خواهید داشت در طول زمان چندین مرتبه آزمایش‌های خونی انجام دهید تا اگر دوز تجویزشده کم‌تر از میزان مورد نیاز یا بیش از این مقدار است، مشخّص شود. نتایج این آزمایش‌ها کمک می‌کند که پزشکتان دوز مناسب دارو را برای شما تنظیم کند.
بسیاری از داروها برای این که تاثیرگذار باشند لازم است که به سطح مشخّصی در گردش خون برسند. این داروها باید در زمان‌های خاصّی مصرف شوند، مثلاً هر روز صبح، تا سطح موردنیاز دارو در بدن شما حفظ شود.
مصرف زودهنگام یک دوز می‌تواند منجر به افزایش سطح دارو شود؛ از سوی دیگر فراموش کردن مصرف یک دوز یا افزایش فاصله بین دو دوز می‌تواند باعث کم شدن سطح دارو در بدن شود که این عامل عملکرد صحیح دارو را دچار اختلال می‌کند.
مشکلات احتمالی هنگام مصرف دارو
وقایع ناخواسته یا اثرات منفی می‌تواند با مصرف هر دارویی رخ دهد. این اثرات می‌توانند شامل یک واکنش حساسیتی یا تداخل دارویی با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید باشند.
برای اجتناب از این اثرات ناخواسته، با پزشکتان درباره‌ی داروهای دیگری که مصرف می‌کنید یا در هر زمانی مصرف کرده‌اید و همین طور از حساسیت‌هایی که قبلاً به داروها یا غذاها نشان داده‌اید، صحبت کنید.
استعمال دارویی که ریسک زیادی برای نشان دادن عوارض جانبی دارد ممکن است تنها توسّط پرسنل خدمات سلامت انجام شود. همچنین در برخی موارد ناشایع ممکن است پس از مصرف دارو شما را مدّتی در مرکز مربوطه نگه دارند تا بتوانند چگونگی تاثیر دارو را بر شما پایش و ارزیابی کنند.
اگر خودتان دارویی را مصرف می‌کنید آن گاه بر شماست که گوش به زنگ مشکلات باشید؛ مشکلاتی همچون راش پوستی، تورم یا عوارض جانبی دیگر. در صورتی که مشکلی توجّه شما را جلب کرد، حتماً پزشکتان را در جریان بگذارید.
با پزشکتان در مورد مصرف دارو صحبت کنید
از استعمال صحیح داروهایتان اطمینان حاصل کنید تا بیشترین فایده را از آن‌ها دریافت کنید و عوارض جانبی و مشکلات دیگر را به حداقل برسانید. هر شخصی که داروها را به شما می‌دهد باید به دقّت دستورالعمل‌های پزشک را اجرا کند.
مطمئن شوید که همه چیز را درباره‌ی مصرف دارو متوجّه شده‌اید. اگر سوالی دارید با پزشکتان صحبت کنید. برخی سوالاتی که ممکن است برای شما پیش آید عبارتند از:
- من مطمئن نیستم دقیقاً هر چند وقت باید این دارو را مصرف کنم. ممکن است دستورالعمل مصرف آن را شفاف‌تر توضیح دهید؟
- در حال حاضر پرستارم این دارو را به من می‌دهد. آیا می‌توانم یاد بگیرم که خودم دارو را مصرف کنم؟
- من در مصرف داروهایم مشکل دارم. آیا ممکن است در عوض یکی از اعضای خانواده یا یکی از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت داروها را به من بدهد؟
- آیا این دارو عوارض جانبی دارد که لازم باشد مواظب آن‌ها باشم؟
- چه زمانی از روز باید این دارو را مصرف کنم؟ اصلاً فرقی می‌کند؟
- آیا ممکن است این دارو با داروهای دیگری که مصرف می‌کنم تداخل داشته باشد؟
