بیماری چاقی نه تنها برای زیبایی و تناسب یک عامل مخرب محسوب می‌شود بلکه یک بیماری پیچیده و پرضرری است که خود زمینه‌ای برای دیگر بیماری‌ها و مشکلات جدی در افراد است. عارضه‌هایی مانند بیماری قلبی، فشار خون بالا، برخی سرطان‌ها، دیابت و … با وجود زمینه چاقی افراد میتواند تشدید شده و اثرات آسیب‌زننده بیشتری در بدن پیدا کنند. از آن‌جایی‌که بیماری‌های نام‌برده مرتبط با چاقی هستند، لذا با کاهش وزن، یافتن انواع علت چاقی شکم و تلاش برای کاهش وزن میتواند اثر این بیماری‌ها را تا حد زیادی در بدن کاهش دهد.
چاقی باعث کاهش کیفیت زندگی و طول عمر شده و هزینه‌های مراقبت سلامت را در سطح فردی و جهانی افزایش می‌دهد. نکته مثبتی که وجود دارد این است که کاهش وزن میتواند خطرات ناشی از چاقی را محدود کند. از دست دادن وزن در حد ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن برای افراد چاق، حتی اگر هرگز به وزن ایده‌آل خود نرسند و حتی اگر در سن پیری شروع به کاهش وزن کنند، فواید قابل توجهی در سلامتی آن‌ها خواهد داشت.
روش‌های مختلفی برای کاهش وزن وجود دارد که افراد بسته به توانمندی‌های خود ممکن است هرکدام از این راه‌ها را انتخاب کنند. تأثیرگذارترین راه کاهش وزن که اثر طولانی مدت‌تر داشته و برای بدن نیز از حداقل ضرر برخوردار است، افزایش تحرک و فعالیت‌های فیزیکی است. این فعالیت‌های فیزیکی باید با برنامه‌ای منظم و اصولی به‌همراه تغییر عادات غذایی و رفتاری همراه شود تا برای بیمار نتیجه‌بخش باشد. روش‌های دیگری که برای کاهش وزن استفاده می‌شود استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشکان و درمواردی عمل‌های جراحی لاغری است.
فراموش نکنید که برای درمان چاقی درست مانند بیماری‌های دیگر ابتدا باید با یک پزشک حاذق مشورت کرد. می‌توانید با استفاده از اپلیکیشن سیناکر با بهترین پزشکان ارتباط برقرار کنید. در ادامه این مقاله از سیناکر به بررسی مواردی چون نشانه‌های چاقی، علل چاقی در افراد، عوامل موثر در چاقی، خطرات و بیماری‌های مرتبط با چاقی، درمان چاقی و … خواهیم پرداخت.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- نحوه تشخیص چاقی
- افزایش وزن چه زمانی چاقی اتفاق می‌افتد؟
- عوامل مؤثر در چاقی
- علت چاقی شکم و پهلو چیست؟
- شایع‌ترین مواردی که در چاقی مؤثرند به شرح زیر است:
- چه زمان برای جلوگیری از چاقی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- چه آزمایشها و معایناتی برای درمان چاقی انجام می‌شود؟
- انواع روش‌های درمان چاقی
- راه‌های افزایش میزان فعالیت فیزیکی
- مصرف داروهای کاهش وزن با نسخه پزشک
- روش‌های اندوسکوپیک برای کاهش وزن
- جراحی لاغری برای کاهش وزن
- جراحی‌های متداول برای کاهش وزن
- پیشگیری از بازگشت وزن پس از درمان بیماری چاقی
- سبک زندگی و درمان‌های خانگی مؤثر در درمان چاقی
- آیا مکمل‌ها و داروهای گیاهی در درمان چاقی تأثیری دارند؟
- روش‌های پیشگیری از چاقی
نحوه تشخیص چاقی
برای تشخیص چاقی می‌توان به با محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) وضعیت وزن بدن را تعیین کرد. برای تعیین شاخص توده‌ی بدنی خود، وزن‌تان بر حسب کیلوگرم را بر مربع قدتان بر حسب سانتی متر تقسیم کنید (یا وزن به پوند تقسیم بر مربع قد به اینچ ضرب‌در ۷۰۳). برای راحتی و دقت بیشتر در محاسبه این فرمول و دنبال کردن روند تغییرات وزن و شاخص توده بدنی می‌توانید این اعداد با استفاده از اپلیکیشن سیناکر محاسبه کرده و تغییرات وزن خود را در بازه‌های زمانی مختلف مشاهده کنید تا فرایند کاهش وزن با آگاهی بیشتر صورت گیرد.
اعداد این شاخص نشان‌دهنده وضعیت وزنی به‌صورت جدول زیر هستند که می‌توانید مشاهده کنید:
| شاخص توده بدنی | وضعیت وزن |
| زیر ۱۸.۵ | کمبود وزن |
| بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ | طبیعی |
| بین ۲۵ تا ۲۹.۹ | اضافه وزن |
| برابر با ۳۰ و بالاتر | چاقی |
شاخص توده بدنی در اکثر افراد یک تخمین از میزان چربی بدن را ارائه می‌کند؛ با این وجود ممکن است برای برخی از افراد، مانند ورزشکاران عضلانی، شاخص توده بدنی آن‌ها در دسته “چاقی” قرار بگیرد با این که آن‌ها چربی اضافی ندارند.
افزایش وزن چه زمانی چاقی اتفاق می‌افتد؟
دلایل مختلفی برروی افزایش وزن تأثیرگذار بوده که در دسته‌بندی عوامل ژنتیکی، متابولیک، رفتاری و هورمونی قرار می‌گیرد. چاقی وقتی اتفاق می‌افتد که کالری دریافتی بدن بیشتر از مقداری باشد که حین ورزش یا فعالیت‌های روزمره‌ی زندگی سوزانده می‌شود و بدن این کالری اضافی را به‌صورت چربی ذخیره می‌کند.
عوامل مؤثر در چاقی
بیماری چاقی به‌طور معمول از ترکیبی از عواملی ناشی می‌شود که ممکن است هرکدام به‌تنهایی نیز تأثیر خود را در ایجاد و تشدید روند چاقی در فرد بگذارند. درادامه مقاله عوامل مختلف به‌تفصیل بیان شده‌اند:
تاثیر عوامل ارثی، ژن‌ها و خانواده در چاقی
ژنتیک فرد میتواند دربازدهی بدن و تبدیل غذا به انرژی، تنظیم اشتها و میزان سوخت‌وساز حین ورزش نقش مهمی داشته باشد؛ همچنین ژن‌های به ارث می‌برید میتواند نحوه و مقدار توزیع چربی ذخیره شده توسط بدن‌تان را تحت تأثیر قرار دهد. مشکل چاقی میتواند بین اعضای یک خانواده نیز شایع‌تر باشد؛ این موضوع نه فقط به‌خاطر وجود ژن‌های مشترک بین اعضای خانواده، بلکه به‌دلیل شباهت در برنامه غذایی و فعالیت فیزیکی و تحرک بین آن‌ها بوده که تأثیر این عامل قابل چشم پوشی نیست.
تاثیر تغذیه ناسالم در چاقی
یکی از مهم‌ترین موارد در علت چاقی شکم و افزایش وزن، رژیم غذایی پرکالری و عدم استفاده از میوه و سبزی و مواد غذایی حاوی فیبر، خوردن فست فود به‌همراه نوشیدنی‌های پرکالری و گازدار مانند انواع نوشابه و… است. این نوع رژیم غذایی در کوتاه مدت نیز میتواند تأثیر منفی خود را در سلامت جسمی فرد نیز نشان دهد.
تاثیر مایعات پرکالری و حاوی شکر در چاقی
شاید درنگاه اول باور این موضوع سخت باشد که مصرف نوشیدنی نیز میتواند علت چاقی شکم و دیگر نواحی بدن باشد؛ اما فرد با نوشیدن میتواند بدون اینکه احساس سیری کرده باشد، مقدار زیادی کالری دریافت کند؛ این کالری با مصرف نوشیدنی‌های الکلی نیز بیشتر جذب بدن خواهد شد. سایر نوشیدنی‌های پرکالری مانند نوشابه‌ها و شربت‌های حاوی شکر نیز سبب افزایش چشم‌گیر وزن می‌شوند.
تاثیر کم بودن تحرک و فعالیت فیزیکی در چاقی
تحرک، ورزش و داشتن برنامه منظم از اصلی‌ترین مواردی است که بر افزایش سوخت‌وساز بدن و کاهش وزن اثری قابل توجه خواهد داشت. در طول روز وقتی که فرد از تبلت، گوشی موبایل و لپ تاپ در ساعات طولانی استفاده می‌کند این عامل به‌طور مستقیم باعث افزایش وزن و سایر مشکلات جسمی خواهد شد.
تاثیر مشکلات جسمی و استعمال داروهای خاص در چاقی
از دیگر دلایل چاقی می‌توان به عوارض و اثرات برخی بیماری‌ها اشاره کرد؛ چراکه برخی مشکلات جسمی باعث می‌شود تا فعالیت‌های جسمانی فرد نیز کاهش یابد. بیماری‌هایی مانند آرتریت، سندروم کوشینگ، سندروم پرادر-ویلی و … جزو مواردی هستند که بر کم تحرکی و در نهایت افزایش وزن تأثیر می‌گذارند. درصورت عدم تحرک منظم و تغذیه سالم، مصرف بعضی داروها نیز میتواند باعث افزایش وزن شود. ازجمله این داروها می‌توان به برخی داروهای ضد افسردگی، ضد صرع، ضد روان‌پریشی، استروئیدها، بتابلاکرها و داروهای دیابت اشاره کرد.
تاثیر مشکلات اجتماعی و اقتصادی بر چاقی
تأثیر محل زندگی، دسترسی به مواد غذایی سالم و تازه، افراد خانواده و دایره دوستان عواملی هستند که در سبک زندگی انسان تعیین کننده هستند. اگر فرد به موادغذایی و دستور تهیه غذاهای سالم دسترسی نداشته باشد یا افراد خانواده او از رژیم غذایی ناسالم و پرکالری پیروی کنند، میتواند عاملی مستقیم بر افزایش وزن فرد و علت چاقی شکم وی باشد.
تاثیر سن بر چاقی
بیماری چاقی در هر سن حتی در کودکان ممکن است اتفاق بیافتد؛ اما با این وجود تأثیر افزایش سن و تغییرات هورمونی که افت فعالیت فیزیکی را در افراد به همراه دارد، بر کسی پوشیده نیست. مورد دیگر درخصوص تأثیر مستقیم بالا رفتن سن بر روی چاقی، کاهش حجم عضلات و سوخت‌وساز بدن است که با پدید آمدن این موارد نیاز بدن به کالری هم افت پیدا می‌کند. باوجود این تغییرات، اگر فرد به‌صورت منظم و اصولی به فعالیت فیزیکی نپردازد، و یا از برنامه غذایی سالمی پیروی نکند دچار مشکل افزایش وزن خواهد شد.
علت چاقی شکم و پهلو چیست؟
موارد زیادی وجود دارد که به صورت مستقیم بر علت چاقی شکم مؤثر است که در ادامه بیان می‌شوند. ممکن است افراد یک یا چند مورد از این عوامل خطر را داشته باشند اما این به این معنای محکوم بودن فرد به چاقی نیست. هرشخص میتواند با رژیم غذایی، ورزش و تغییرات رفتاری، اثر بیشتر این عوامل را از بین ببرد. اما بیش از شروع هر کدام از آن‌ها باید با متخصص آن مشورت کرد. بهترین کارشناسان و متخصصان را به راحتی در اپلیکیشن سیناکر پیدا کنید.
شایع‌ترین مواردی که در چاقی مؤثرند به شرح زیر است:
۱. بارداری
افزایش وزن در طی بارداری موردی شایع بوده که این وزن اضافه میتواند منجربه چاقی بانوان در آینده شود. بهترین راه برای کم‌کردن وزن افزوده شده طی شیردهی به نوزاد است.
۲. میکروبیوم
باکتری‌های روده‌ی شما تحت تأثیر خوراک انسان قرار دارند. به بیان دیگر، این باکتری‌ها با فرد هم‌زیستی داشته و می‌توانند در روند افزایش وزن و چاقی یا سختی کاهش وزن نقش مهمی ایفا کنند.
۳. تلاش‌های قبلی برای کاهش وزن
تلاش ناموفق برای کاهش وزن میتواند زمینه‌ساز افزایش بیشتر وزن باشد. این پدیده اصطلاحاً “رژیم یویو” نامیده شده و میتواند سرعت سوخت‌وساز بدن را کاهش دهد.
۴. ترک سیگار
ترک سیگار معمولاً با افزایش وزن همراه بوده و زمانی رخ می‌دهد که افراد برای اینکه بر علائم ترک سیگار غلبه کنند، از غذا کمک می‌گیرند. با این وجود، اهمیت و فایده ترک سیگار بیشتر از ترک نکردن آن است که برای کنترل چاقی ناشی از این مورد، می‌توان از یک پزشک کمک گرفت.
چه زمان برای جلوگیری از چاقی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نگران مشکلات سلامتی مرتبط با وزن خود هستید، درباره مدیریت چاقی از پزشک‌تان بپرسید. شما و پزشک به کمک هم می‌توانید عوامل خطر برای سلامتی شما را ارزیابی نموده، درباره‌ی گزینه‌های شما برای کاهش وزن با یکدیگر گفت‌و‌گو کنید.
چاقی میتواند مشکلات زیادی را در سلامت جسمی و روانی افراد ایجاد کند. یک متخصص تغذیه میتواند در ارزیابی وضعیت سلامتی و ارتباط چاقی با هر فاکتور مؤثر به بیماران راهنمایی‌‌های لازم را ارائه داده و دستورات لازم را برای اصلاح رژیم غذایی و سایر موارد مورد نیاز تجویز کند. پایش آنلاین اپلیکیشن سیناکر این امکان را فراهم کرده تا افراد بتوانند با پزشکان متخصص ارتباط برقرار کنند و به‌صورت آنلاین ویزیت شده و نتایج آزمایشها و سایر وضعیت‌های جسمانی خود را در اپلیکیشن مربوط ثبت کنند. این کار میتواند روند درمان و مراقبت را با روشی سریع و آسان به انجام برساند.
چه آزمایشها و معایناتی برای درمان چاقی انجام می‌شود؟
در ادامه موارد مهمی که درخصوص درمان چاقی باید صورت گیرد بیان شده‌اند:
بررسی سابقه پزشکی
پزشک متخصص با درنظر گرفتن انواع علل چاقی موارد زیر را از بیمار مورد پرسش قرار داده و بررسی می‌کند. در ادامه برخی از مهم‌ترین موارد بیان شده‌اند:
- تاریخچه روند افزایش و کاهش وزن
- سوابق و تلاش‌های قبلی بیمار برای کاهش وزن
- فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی بیمار
- داروهای مصرفی و سایر بیماری‌های فرد
- برنامه غذایی، ساعات و میزان مصرف هر وعده غذایی
- سطح استرس بیمار
- سابقه پزشکی خانواده
معاینه کلی فیزیکی
این معاینه شامل اندازه‌گیری قد، کنترل علائم حیاتی (مانند ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن)، گوش کردن به صدای قلب و ریه‌های بیمار و معاینه‌ی شکم است. اهمیت این معاینه در آن‌جاست که ممکن است برخی علائمی از مشکلات در فرد وجود داشته باشد که در پرسش‌ها نتواند به پزشک پاسخ دقیق و درستی از وضعیت این علائم بدهد.
اندازه‌گیری دور کمر
چربی ذخیره‌شده دور کمر چربی شکمی نامیده می‌شود که از علت‌های واضح چاقی شکم است. این چربی‌ها خطر ابتلا به بیماری قلبی و دیابت را افزایش می‌دهد. اندازه دور کمر در زنان با بیش از ۸۹ سانتی‌متر و مردان با بیش از ۱۰۲ سانتی‌متر، افراد را در معرض خطرات سلامتی قرار می‌دهد و مانند شاخص توده‌ی بدنی، دور کمر نیز باید حداقل یکبار در سال کنترل شود.
انجام آزمایش خون
باتوجه به وضعیت جسمانی و علائمی که پزشک در معاینه نتیجه گیری می‌کند، ممکن است انجام برخی آزمایشها برای بررسی کارکرد کبد، کلسترول، آزمایش تیروئید و غیره انجام شود. نتایج این آزمایشها به پزشک کمک می‌کند تا عوامل مخاطره آمیز را در بدن بیمار شناسایی کرده و باتوجه به این اطلاعات تجویز دقیق‌تری در علت چاقی شکم و سایر نواحی بدن و در ادامه برای فرایند کاهش وزن ارائه دهد.
بررسی سایر مشکلات سلامتی
درصورتی‌که فرد به بیماری خاصی مبتلا باشد، پزشک آن را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. همچنین سایر مشکلات مانند فشار خون بالا و دیابت نیز در فرد بررسی می‌شود. برای بیماران قلبی ممکن است پزشک بررسی‌های قلبی خاصی مانند الکتروکاردیوگرام را نیز تجویز نماید.
محاسبه شاخص توده بدنی (BMI)
همان‌طور که در ابتدا اشاره شد، شاخص توده بدنی برابر با ۳۰ و بالاتر چاقی در نظر گرفته می‌شود. شاخص توده بدنی باید حداقل یکبار در سال کنترل شود. محاسبه مستمر این شاخص میتواند به تعیین عوامل خطر برای سلامت عمومی و یافتن درمان‌های مناسب وزن بالا بسیار کمک کننده باشد.
انواع روش‌های درمان چاقی
درمان چاقی روش‌های متعددی دارد و هدف اصلی آن، بهبود سلامت عمومی فرد است. کاهش وزن متوسط میتواند خود عاملی تعیین کننده در کاهش مؤثر خطرات و ایجاد و تشدید بیماری‌های دیگر باشد. هرچقدر افراد در روند درمان و رعایت موارد لازم ثابت قدم‌تر باشند تأثیرات بیشتری را خواهند دید. روش درمان در هر فرد بستگی به عوامل مختلفی همچون میزان چاقی، سلامت عمومی فرد و اراده او برای ادامه دادن درمان و پیروی از برنامه تغذیه‌ای ورزشی دارد. انجام همه این موارد زیر نظر یک پزشک متخصص باتوجه به نکات بیان شده امکان پذیر است.
بهتر است روند کاهش وزن به‌صورت بازه‌ای و مرحله به مرحله باشد تا اثر طولانی مدت و پایداری روی بدن بگذارد. هدف ابتدایی درمان کاهش نسبی وزن (به میزان ۵ تا ۱۰ درصد از کل وزن) است. این یعنی اگر برای مثال، وزن فرد ۹۱ کیلوگرم بوده یعنی طبق استانداردهای شاخص توده‌ی بدنی چاق باشد تنها لازم است ۴.۵ تا ۹ کیلوگرم وزن کم کرده تا وضعیت سلامتی وی رو به بهبودی برود.
تغییرات رژیم غذایی
کم کردن میزان کالری مصرفی و تمرین عادات غذایی سالم‌تر، برای کاهش وزن و رهایی از چاقی مواردی ضروری هستند. فرد باید از تغییرات شدید و غیرواقع‌بینانه‌ی رژیم غذایی مانند رژیم‌های سنگین لاغری پرهیز کند؛ چرا که چندان این رژیم‌های غذایی در طولانی مدت قادر نخواهند بود وزن را پایین نگه دارند. برای نتیجه‌گیری بهتر، در یک برنامه کاهش وزن به مدت حداقل ۶ ماه و در مرحله حفظ وزن به مدت حداقل ۱ سال شرکت کنید تا شانس موفقیت‌تان را در کاهش وزن بالا ببرید. درواقع چیزی به نام بهترین رژیم لاغری وجود نداشته و باید برنامه‌ای با غذاهای سالم انتخاب شود که فرد احساس کند در بدن او مؤثر واقع می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله مربوط به رژیم غذایی دش (DASH) چیست و چه مزایایی دارد؟ را مطالعه نمایید.
فراموش نکنید که اولین قدم در درمان بیماری چاقی کمک گرفتن از متخصصین تغذیه است. در دنیای پرمشغله امروز دسترسی مداوم و سریع به کلینیک پزشکان کار دشواری است. توصیه می‌کنیم که برای صرفه جویی بیشتر در زمان و هزینه از پلتفرم‌های مشاوره پزشکی مانند سیناکر استفاده کنید.
برای درمان چاقی چه تغییراتی در رژیم غذایی باید انجام شود؟
در ادامه مقاله انواع فاکتورهای تغذیه‌ای و تغییرات موردنیاز در مصرف هر مورد بررسی خواهد شد:
- کاهش کالری
اصلی‌ترین کلید کاهش وزن، کاهش میزان کالری دریافتی است. گام نخست، مرور عادات معمول خوردن و آشامیدن است تا مشخص شود معمولاً فرد چه قدر کالری دریافت می‌کند و کدام قسمت آن قابل کاسته شدن است. به همراه پزشک می‌توانید تصمیم بگیرید روزانه چند کالری باید دریافت نمایید تا وزن کم کنید؛ به‌طور کلی، میزان معمول آن برای خانم‌ها ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ و برای آقایان ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ کالری‌ست.
- ارتباط سیری با حجم کمتر غذا
بعضی از مواد غذایی مانند دسرها، شیرینی‌جات و غذاهای فراوری شده مقدار قابل توجهی کالری در یک حجم کوچک را دارا هستند. در مقابل، میوه‌ها و سبزی‌جات کالری کم‌تری در حجم بزرگ‌تری دارند. سهم‌های بیشتر از غذاهای کم‌کالری، معده را کمتر دچار گرسنگی نموده در نتیجه کالری کم‌تری دریافت می‌شود و احساس بهتری نسبت به مصرف وعده‌های غذایی در فرد ایجاد خواهد شد.
- انتخاب‌های سالم‌تر
میوه‌ها، سبزی‌جات و کربوهیدرات‌های غلات کامل سالم‌ترین انتخاب‌های غذایی هستند. به‌علاوه، مصرف منابع خالص پروتئین بیشتر نیز باید در برنامه غذایی جای گیرند. مواردی همچون لوبیا، عدس، سویا و گوشت بدون چربی برای بدن بسیار مفید هستند. ماهی و در کل غذاهای دریایی نیز بهتر است ۲ بار در هفته در برنامه غذایی خود گنجانده شوند. توجه به این نکته ضروری است که برای درمان چاقی، مصرف نمک و شکر اضافی حتما باید محدود شود. مقدار چربی مصرفی باید بسیار کم شده و از چربی‌های بی‌ضرر برای قلب استفاده باید در طبخ غذاها استفاده شود؛ مانند زیتون، کانولا و دیگر مغزهای روغنی.
- محدود کردن برخی خوراکی‌ها
رژیم‌های غذایی بعضا مصرف گروه خاصی از مواد غذایی را برای افراد محدود کرده که شامل غذاهای پرچرب یا با کربوهیدرات بالا می‌شوند. نوشیدنی‌های حاوی شکر قطعاً بیش از مقداری که فرد نیاز دارد، کالری وارد بدن می‌کنند و محدود یا حذف کردن این دسته از نوشیدنی‌ها مرحله مهمی برای کاستن کالری است.
- یافتن جایگزین‌های وعده‌های غذایی
برخی رژیم‌های غذایی پیشنهاد می‌کنند یک یا دو وعده‌ی غذایی را با نوشیدنی‌های مخلوط کم‌کالری یا وعده‌های غذایی به‌شکل قالب‌های خوراکی جایگزین نموده و در کنار میان‌وعده‌های سالم یک وعده‌ی سوم سالم و متعادل شامل غذاهای کم‌چرب و کم کالری داشته برای فرد درنظر بگیرد. این نوع رژیم غذایی در کوتاه‌مدت احتمال دارد به شخص کمک کرده تا وزن کم کند؛ اما توجه به این نکته ضروری است که این برنامه‌ها تغییر سبک زندگی کلی را آموزش نمی‌دهند؛ بنابراین ممکن است برای حفظ وزن، فرد ادامه دادن آن برنامه ناچار باشد. همچنین رژیم‌های غذایی سخت و یا سریع نه‌تنها کمکی به کاهش وزن نخواهد کرد، بلکه ممکن است نتیجه عکس دهد و یا روی سلامت عمومی فرد تأثیرات مخربی بگذارد.
پیشنهاد مطالعه: بهترین نمونه رژیم غذایی دش (DASH) برای فشار خون و لاغری
ورزش و فعالیت و تأثیر آن در کاهش وزن
افزایش فعالیت فیزیکی ورزش، یکی از اساسی‌ترین و ضروری‌ترین مراحل در درمان چاقی است.شواهد و مطالعات نشان می‌دهند، بیشتر افرادی که بیش از یک سال توانسته‌اند وزن خود را حفظ کنند، از یک برنامه ورزش منظم پیروی می‌کنند.
راه‌های افزایش میزان فعالیت فیزیکی
- ورزش منظم
افراد چاق به حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش با شدت متوسط نیاز دارند تا از افزایش بیشتر وزن خود جلوگیری نموده یا کاهش نسبی وزن‌شان را حفظ کنند. برای کاهش بیشتر وزن نیاز به حداقل ۳۰۰ دقیقه ورزش در طول هفته داشته است. درواقع نیاز است تا میزان ورزش به تدریج با افزایش سازگاری بدن بیشتر شود.
- حفظ تحرک
در کنار ورزش مستمر، هر تحرک اضافه‌تری نیز به سوزاندن کالری کمک‌کننده است. پیاده‌روی در انجام رفت‌وآمدهای روزمره، سرعت بیشتر دادن به کارهای روزانه، باغبانی، استفاده از یک قدم‌شمار برای ثبت تعداد قدم‌ها که بهتر است ۱۰۰۰۰ قدم در روز پیاده‌روی انجام شده که از تعداد قدم‌های کمتر به بیشتر به‌صورت مرحله به مرحله امکان‌پذیر است.
- تغییرات رفتاری
اصلاح رفتار میتواند در تغییر سبک زندگی، کاهش وزن و حفظ آن کمک‌کننده باشد. ارزیابی عادات زندگی و میزان سطح استرس میتواند فرد را درخصوص رفتار آسیب‌زا در راستای چاقی آگاه کند. موانع متفاوتی نیز برای مدیریت وزن وجود دارد که در هر فرد متفاوت است:
- کمبود وقت برای ورزش کردن
- نیمه‌شب‌خواری (late-night eating)
- پرخوری پس از صرف شام
اصلاحات رفتاری برای این موراد مطرح شده میتواند شامل موارد زیر باشد که رعایت هرکدام یک قدم فرد را به هدف خود نزدیک‌تر خواهد کرد:
- مشاوره
متخصص بهداشت روان به شخص کمک می‌کند تا متوجه مسائل احساسی و رفتاری مرتبط با خوردن شده و برای بهبود آن‌ها تلاش کند. درمان به کمک مشاوره باعث می‌شود تا فرد دلیل پرخوری را بفهمد و بر روش‌های درست غلبه بر اضطراب و استرس آگاهی پیدا کند. همچنین با کمک بسته‌های هوشمند سبک زندگی سیناکر، فرد میتواند رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی خود را پایش نماید.
- گروه‌های حمایتی
افراد همچنین می‌توانند حس همراهی و درک را در گروه‌های حمایتی که متشکل از اشخاصی که مشکلات چاقی داشته و فرایند درمان خود را پیش می‌برند، پیدا کنند؛ جایی که دیگران تجربه‌ی چالش‌های مشابه خود با چاقی را به اشتراک می‌گذارند. از پزشک خود، بیمارستان‌های محلی یا برنامه‌های تبلیغاتی لاغری درباره‌ی گروه‌های حمایتی محل زندگی‌تان سؤال کنید.
مصرف داروهای کاهش وزن با نسخه پزشک
ممکن است در بعضی مواقع خاص، داروهای کاهش وزن تجویز شده توسط پزشک متخصص، در فرایند درمان چاقی کمک‌کننده باشند. توجه به این نکته مهم حائز اهمیت است که داروهای کاهش وزن برای استفاده در کنار رژیم سالم، ورزش و تغییرات رفتاری کاربرد دارند، نه به‌جای آن‌ها. کارکرد اصلی داروهای ضدچاقی، این است که گرسنگی را مهار کرده و کمبود پیام‌های سیری که هنگام تلاش برای کاهش وزن پیش می‌آید را جبران می‌کند. این عملکرد به شخص کمک می‌کند تا به رژیم غذایی کم‌کالری خود پایبند بماند.
درصورتی‌که سایر برنامه‌های رژیم غذایی و ورزش مؤثر نباشند، پزشک معالج ممکن است داروهای کاهش وزن را توصیه نماید. اگر فرد BMI برابر با ۳۰ یا بالاتر به همراه عوارض پزشکی ناشی از چاقی همچون دیابت، فشار خون بالا یا آپنه‌ی خواب داشته باشد، پزشک قبل از تجویز دارو سابقه‌ی پزشکی فرد و عوارض جانبی احتمالی دارو را در نظر می‌گیرد. دانستن این نکته ضرورت دارد که برخی داروهای کاهش وزن نباید توسط بانوان باردار یا افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند یا بیماری‌های مزمن دارند، مصرف شوند. توجه کنید، زمانی که داروی کاهش وزن نسخه‌شده را مصرف می‌کنید، نیاز است از نزدیک تحت نظر پزشک باشید. همچنین فراموش نکنید که تأثیر یک داروی کاهش وزن ممکن است برای همه افراد یکسان نبوده و اثرات آن نیز احتمال دارد در طول زمان کمتر شود.
پیشنهاد مطالعه: کاهش سریع وزن چیست و چه عوارضی و خطراتی دارد؟
روش‌های اندوسکوپیک برای کاهش وزن
در روش‌های اندوسگوپیک نیازی به برش جراحی در پوست وجود ندارد. به این طریق که پس از القای بیهوشی، لوله‌ها و ابزارهای انعطاف‌پذیر از طریق دهان و با عبور از حلق وارد معده می‌شوند. انواع مختلفی از روش‌های اندوسکوپیک برای کاهش وزن و لاغری وجود دارد. در یکی از این روش‌ها اندازه معده با استفاده از بخیه‌هایی کوچک می‌شود تا مقدار غذایی که شخص قادر است بدون احساس ناراحتی بخورد کاسته شود.
در روشی دیگر پزشک با اسفاده از بادکنک کوچکی که آن را وارد معده کرده و با آب پر می‌کند، فضای کوچکی برای پر شدن با غذا باقی می‌گذارد تا فرد هنگام غذاخوردن، زودتر احساس سیری کند. این نکته قابل توجه است که، این روش‌ها معمولاً برای افرادی با شاخص توده بدنی برابر با ۳۰ یا بالاتر و زمانی که رژیم غذایی و ورزش اثربخش نبوده، قابل تأیید و انجام است. کاهش وزن مورد انتظار در روش‌های مختلف متفاوت و بین ۵ تا ۲۰ درصد از کل وزن بدن است.
جراحی لاغری برای کاهش وزن
جراحی کاهش وزن یا جراحی باریاتریک، برای بعضی افراد میتواند نتیجه بخش باشد. جراحی کاهش وزن میزان غذایی را که فرد میتواند بدون احساس ناراحتی بخورد محدود نموده یا جذب غذا را کاهش داده و یا هر دوی این موارد را برای شخص انجام می‌دهد. این نوع جراحی در عین حال که میتواند بهترین شانس را برای از دست دادن بیش‌ترین وزن را داشته باشد،خطراتی جدی نیز به‌همراه دارد. جراحی باریاتریک تنها درصورت نتیجه ندادن روش‌های درمانی دیگر تحت شرایط زیر امکان‌پذیر است:
- چاقی مفرط (BMI بیشتر از ۴۰)
- شاخص توده‌ی بدنی بین ۳۵ تا ۳۹.۹
- دیابت یا فشارخون بالا
- تعهد به ایجاد تغییرات در سبک زندگی
توجه به این نکته خالی از لطف نیست که، جراحی کاهش وزن به برخی افراد کمک می‌کند وزنی معادل یا بیش از ۳۵ درصد از وزن اضافی خود را کم کنند؛ اما این جراحی تمام ماجرا نبوده و تضمینی برای کاهش تمام وزن اضافی یا حفظ آن در زمان طولانی نیست؛ چراکه موفقیت در کاهش وزن پس از انجام جراحی به تعهد و پایداری برای ایجاد تغییرات مادام‌العمر در عادات تغذیه‌ای و ورزشی فرد وابسته است.
جراحی‌های متداول برای کاهش وزن
در ادامه برخی از متداول‌ترین روش‌های جراحی برای کاهش وزن بیان شده‌اند:
جراحی بای‌پس (میان‌بر) معده
یکی دیگر از جراحی‌ها برای درمان چاقی، جراحی بای‌پس معده (Roux-en-Y gastric bypass) است. دراین عمل، جراح قسمت بالایی معده را به شکل یک کیسه کوچک درمی‌آورد و سپس روده باریک را از محلی کمی پایین‌تر از معده اصلی برش داده، سر آن را به معده کیسه شکل جدید متصل می‌کند. به این ترتیب غذا و مایعات به‌شکل مستقیم از کیسه مذکور به روده‌ی باریک وارد می‌شوند و در واقع بیشتر بخش معده را میان‌بر می‌زنند. این مورد مستقیما روی علت چاقی شکم تأثیر گذار است.
باندینگ (نواربندی یا حلقه‌گذاری) قابل‌تنظیم معده
در این روش از درمان چاقی، جراح با باد کردن یک نوار حلقوی قابل اتصال به دور معده، آن را به دو قسمت شبیه به کیسه تقسیم می‌کند. پس از آن، نوار را مانند کمربندی به دور معده محکم می‌کشد تا یک کانال بین دو کیسه ایجاد شود که این نوار که به‌شکل حلقه است، از گشاد شدن آن جلوگیری می‌نماید. این نوار به‌منظور انجام کارکردی دائمی طراحی شده است.
جراحی انحراف صفراوی-پانکراسی (Biliopancreatic diversion with duodenal switch):
در این روش کاهش وزن و لاغری، جراح قسمت بزرگی از معده را خارج می‌کند ولی دریچه بین معده و روده باریک و بخش اول روده باریک (به‌نام دوازدهه یا دئودنوم) را باقی می‌گذارد. سپس بخش میانی روده باریک را می‌بندد و دئودنوم را مستقیماً به آخرین بخش روده‌ی باریک متصل می‌کند. درآخر نیز قسمت جدا افتاده از روده باریک دوباره به بخش انتهایی آن متصل می‌شود تا صفرا و شیره‌های گوارشی به این بخش روده جریان پیدا کنند.
جراحی اسلیو معده
در این روش، بخشی از معده برداشته می‌شود تا فضای کم‌تری برای غذا باقی بماند. این جراحی نسبت به جراحی بای‌پس معده یا انحراف صفراوی-پانکراسی پیچیدگی کم‌تری دارد.
بیشتر بدانید: آیا جراحی چاقی (جراحی کاهش وزن) برای همه مناسب است؟
سایر درمان‌ها برای چاقی
یکی از روش‌هایی که فناوری جدیدی نیز محسوب می‌شود، بلوک‌کردن عصب واگ است که درمانی دیگر برای چاقی بوده و شامل قرار دادن یک دستگاه در زیر پوست شکم است. این دستگاه پالس‌های الکتریکی متناوبی را به عصب واگ شکمی، که وظیفه اطلاع‌رسانی پر یا خالی بودن معده به مغز را دارد، می‌فرستد. این فناوری در سال ۲۰۱۴ تأییدیه سازمان غذا و دارو (FDA) را دریافت کرد و در افرادی که موفق به کاهش وزن با برنامه‌های لاغری نشده و شاخص توده بدنی بین ۳۵ تا ۴۵ به همراه حداقل یک عارضه‌ی چاقی مانند دیابت نوع ۲ دارند، به کار برده می‌شود.
پیشگیری از بازگشت وزن پس از درمان بیماری چاقی
شاید سخت به‌نظر برسد اما صرف‌نظر از اینکه افراد از چه روشی برای درمان چاقی استفاده کرده باشند، بازگشت وزن شایع است. اگر شما داروهای کاهش وزن مصرف می‌کنید، احتمالاً با قطع مصرف وزن‌تان دوباره بالا می‌رود. در روش‌های جراحی نیز پس از جراحی کاهش وزن نیز اگر به پرخوری یا افراط در مصرف غذاها و نوشیدنی‌های پرکالری ادامه دهید، ممکن است مجدداً افزایش وزن پیدا کنید. یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از بازگشت وزن داشتن فعالیت فیزیکی منظم است که بهتر است برای ۴۵ تا ۶۰ دقیقه در روز هدف‌گذاری شود. ممکن است ثبت فعالیت‌های فیزیکی روزمره به افزایش انگیره در فرد کمک کند. در این میان که برنامه کاهش وزن را دنبال می‌کنید، با پزشک خود مشورت کنید که چه فعالیت‌های اضافه‌تری می‌توانید انجام دهید و اگر امکان آن هست چگونه می‌توانید فعالیت‌های ورزشی خود را تقویت نمایید.
احتمال دارد که نیاز باشد فرد همیشه درباره‌ی وزن هوشیار و حساس بماند. ترکیب یک رژیم غذایی سالم‌تر و فعالیت بیشتر به گونه‌ای عملی و پایدار بهترین راه برای پایین نگه‌داشتن وزن در درازمدت است.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی مؤثر در درمان چاقی
تلاش برای بهبود چاقی و کاهش وزن بیشتر موفقیت‌آمیز خواهد بود درصورتی‌که، علاوه بر برنامه درمانی، راهبردهایی نیز در خانه دنبال شود. این تدابیر میتواند شامل موارد زیر باشد:
- کسب آگاهی درباره وضعیت خود
آگاهی نسبت به وضعیت وزن و چاقی میتواند کمک کند فرد علت ابتلای خود به چاقی و آنچه را که میتواند در این باره انجام دهد، دریابد. چه بسا شاید قدرت بیشتری برای به دست گرفتن کنترل اوضاع و ادامه‌دادن برنامه‌ی درمانی در شخص احساس شود.
- تعیین اهداف واقع‌بینانه
وقتی باید به میزان زیادی وزن کم کنید، ممکن است اهدافی برای خود تعیین کنید که واقع‌بینانه نباشند؛ مانند کاهش مقدار زیادی وزن در زمان خیلی کوتاه. با این کار خود سمت شکست سوق خواهید داد. اهداف روزانه و هفتگی برای ورزش و کاهش وزن مشخص کرده و به جای تغییرات شدید رژیم غذایی که نتوانید در زمانی طولانی آن را ادامه دهید، تغییرات کوچک در خود ایجاد کنید.
- پایبندی به برنامه درمانی
تغییرروشی که سال‌ها مطابق آن زندگی کرده‌اید ممکن است دشوار باشد. اگر احساس می‌کنید اهدافی که برای فعالیت یا تغذیه‌تان تعیین شده برایتان چالش‌آفرین است، با پزشک یا مشاور خود روراست باشید. شما می‌توانید با کمک یکدیگر ایده‌ها و رویکردهای جدیدی پیدا کنید.
- حمایت طلبی
خانواده و دوستان‌تان را با خود همراه کنید. با افرادی که شما را حمایت و به شما کمک می‌کنند معاشرت داشته باشید، نه کسانی که تلاش‌هایتان را بی‌اثر جلوه می‌کنند.
- یادداشت برداری
سوابق خوراک و فعالیت‌تان را ثبت کنید. این یادداشت‌ها کمک می‌کنند نسبت به عادات تغذیه‌ای و ورزشی خود گوش‌به‌زنگ و مسئول بمانید. می‌توانید رفتارهایی را که مانع حرکت رو به جلو می‌شوند و متقابلاً کارهایی را که روی شما مؤثر هستند کشف کنید. همچنین می‌توانید از یادداشت‌هایتان برای پی‌گیری سایر پارامتر‌های مهم سلامت مثل فشار خون و سطح کلسترول و یا سلامتی عمومی بهره بگیرید.
- شناسایی و پرهیز از محرک‌ها
نه گفتن به غذاهای ناسالم و وعده‌های حجیم را تمرین کنید. وقتی بخورید که واقعاً گرسنه هستید، نه در زمانی که ساعت به شما می‌گوید وقت خوردن است.
- مصرف داروها مطابق دستور
برای نتیجه درست و بی‌خطر در فرایند کاهش وزن اگر دچار فشار خون بالا یا دیابت هستید و از دارو استفاده می‌کنید، دقیقاً مطابق با نسخه آن‌ها را مصرف کنید. اگر در پایبندی به رژیم دارویی خود مشکلی دارید یا عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه می‌کنید، با پزشک خود درمیان بگذارید.
آیا مکمل‌ها و داروهای گیاهی در درمان چاقی تأثیری دارند؟
برخی داروها و روش‌های جانبی بهبود چاقی مانندداروهای گیاهی، ویتامین‌ها و مواد معدنی، که همگی آن‌ها توسط سازمان غذا و دارو (FDA) جزو دسته مکمل غذایی محسوب می‌شوند. نکته‌ای که وجود دارد این است که هیچ‌یک از آن‌ها مانند داروهایی که در داروخانه‌ها بدون نیاز به نسخه و یا با نسخه پزشک ارائه می‌شوند، مراحل سخت‌گیرانه‌ی آزمایش و برچسب‌گذاری را طی نکرده‌اند.
با این وجود، برخی از این مواد از جمله محصولاتی با عناوین تبلیغاتی طبیعی یا ارگانیک بودن، اثرات شبه‌دارویی دارند که میتواند خطرناک باشد. حتی بعضی از ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز درصورتی‌که به مقدار زیاد مصرف شوند، می‌توانند مشکل‌ساز باشند. مواد تشکیل‌دهنده این محصولات ممکن است استاندارد نبوده، موجب بروز عوارض جانبی پیش‌بینی نشده و خطرناک شوند. این مکمل‌ها همچنین می‌توانند تداخلات دارویی خطرناکی با داروهای نسخه‌شده شما داشته باشند که لازم است پیش از مصرف هر نوع مکمل با پزشک خود مشورت کنید.
درمان‌های روان‌تنی که شامل روش‌هایی مثل طب‌سوزنی، مدیتیشن و ذهن‌آگاهی، و نیز یوگا هستند، می‌توانند تکمیل‌کننده سایر درمان‌های چاقی باشند؛ هرچند به‌طور کلی تأثیر آن‌ها در بهبود چاقی تا به امروز به‌خوبی مطالعه و بررسی نشده است. اگر تمایل دارید یک درمان روان‌تنی به طرح درمانی خود اضافه نمایید، با پزشک خود در این باره صحبت کنید.
روش‌های پیشگیری از چاقی
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، در طول این مقاله به دلایل عمده چاقی و انواع روش‌های درمانی این بیماری پرداخته شد؛ در قدم قبل‌تر پیش از گذشتن از محدوده وزنی طبیعی باید توجه نمود که لازم نیست شخصی دچار مشکل اضافه وزن شود و در ادامه به جست‌وجوی راه‌حل بپردازد. بهتر است حتی افرادی که در وضعیت طبیعی وزنی هم به‌سر می‌برند از رژیم‌های غذایی سالم و سبک زندگی پرتحرک پیروی کنند تا از احتمال بروز این مشکل در آینده و درسنین بالاتر نیز جلوگیری کنند.
اگر شما در معرض چاقی هستید، چه در حال حاضر اضافه‌وزن دارید و چه وزن شما مناسب است، می‌توانید قدم‌هایی برای پیشگیری از افزایش وزن و مشکلات مرتبط با آن بردارید. که این قدم‌ها هم برای جلوگیری از افزایش وزن و هم برای کاهش وزن یکسان هستند:
- ورزش روزانه و منظم مانند شنا و پیاده‌روی سریع (۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه در هفته)
- تغذیه‌ی سالم و کم کالری با تراکم بالای مواد مغذی
- تعهد طولانی‌مدت برای مراقبت غذایی
- پایش منظم وزن بدن
- شناختن تله‌های پرخوری
چگونه میل خودم رو به شیرینی جات کم کنم؟