به هر عاملی که سلامت افراد شاغل در محیط کار را به خطر بیندازد، عامل مضر و زیان‌آور گفته می‌شود هدف از شناسایی عوامل مضر و زیان‌آور در محیط‌های کاری، حفظ سلامت کارکنان و بهداشت محیط کار است. موفقیت در چنین برنامه‌ای علاوه بر حفظ سلامت کارکنان، باعث کاهش غیبت و ضرر و زیان‌های اقتصادی نیز می‌شود. در همه شغل‌ها فاکتورها و عوامل مضر زیادی هستند که می‌توانند افراد به کار گمارده در آن کسب و کار را به بیماری‌های گوناگونی مبتلا سازند. به این بیماری‌ها، بیماری‌های شغلی و یا بیماری‌های ناشی از کار گفته می‌شود. در این مقاله از سیناکر با ما همراه باشید تا در مورد عوامل زیان آور در محیط کار با شما صحبت کنیم.
در حالت کلی عوامل زیان‌آور را به چند گروه کلی تقسیم‌بندی می‌کنند:
آنچه در این مقاله خواهید خواند
عوامل زیان آور فیزیکی
توجه داشته باشید که عوامل فیزیکی مضر و زیان‌آور به شش گروه سر و صداها، ارتعاش، روشنایی، سرما و گرما، پرتوهای غیر یون‌ساز و یون‌ساز و فشار دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه در مورد چند مورد از عوامل شرح می‌دهیم.
سرما و گرما
بهترین و مناسب‌ترین درجه حرارت برای زندگی دمای 21 درجه سانتی گراد است. عوارضی که از گرما حاصل می‌شود، می‌تواند خفیف یا شدید باشد. برای مثال عوارض خفیف گرما می‌تواند شامل سوختگی‌های پوست و جوش گرمایی باشد. این در حالی است که عوارض شدید گرما شامل کرامپ‌های عضلانی و گرمازدگی در افراد است. در ادامه عوارض سرما می‌تواند سرخی، کهیر و سرمازدگی باشد.
پیشگیری ضرر و زیان‌های سرما
برای پیشگیری از عوارض سرما در محیط کار، مصرف غذاهای پرکالری و نوشیدنی‌های گرم توصیه می‌شود. همچنین استفاده از البسه گرم، کلاه و دستکش مناسب و گرم ساختن محل کار برای جلوگیری از عوارض سرما می‌تواند بسیار مفید و کاربردی باشد.
بیشتر بدانید: تفسیر آزمایش طب کار
پیشگیری ضرر و زیان‌های گرما
مدیریت و کنترل منابع گرما یکی از روش‌های مهندسی برای کنترل اثرات زیان‌آور گرما است. منابع تولید گرما باید در محفظه‌های بسته و دارای تهویه مناسب قرار گیرند. در صورت عدم امکان جداسازی منابع گرما، می‌توان از وسایل خنک‌کننده برای کارگران استفاده کرد. در محیط‌های بسیار گرم، از وسایلی مانند صفحه‌های فلزی و حفاظ برای بدن، صورت و چشم‌ها که حرارت را منعکس می‌کنند، استفاده می‌شود.
ماشین‌آلات، سیستم‌های روشنایی، انسان، فرآیندهای تولید و شرایط آب و هوایی از جمله منابع گرما در محیط کار هستند. به کارگرانی که در محیط‌های بسیار گرم یا داغ کار می‌کنند پیشنهاد می‌شود که از البسه خاص دارای تهویه مطبوع بهره بگیرند. کیفیت هوای این لباس‌ها باید با استانداردهای هوای تنفسی، مانند هوای مورد استفاده در غواصی، مطابقت داشته باشد.
استفاده از لباس‌های پنبه‌ای گشاد و دوش گرفتن در محیط کار نیز از جمله اقدامات لازم برای پیشگیری از عوارض گرما است. همچنین استفاده از یک اتاق سرد و تمیز جهت عوض کردن البسه کار از مهم‌ترین اعمال برای جلوگیری از مضرات گرمای محیط کار است. روش‌های کنترلی به تنهایی برای پیشگیری کامل از عوارض گرما کافی نیستند. بنابراین، اقدامات پزشکی مانند انتخاب کارگران مناسب و عادت دادن آن‌ها به محیط گرم نیز ضروری است. مدیریت و کنترل کارگران، معاینات دوره‌ای و بررسی کمیت و کیفیت کار نیز در شناسایی زودهنگام عوارض گرما بر کارکنان اهمیت دارند.
سر و صداها
در نظر داشته باشید که صوت و سر و صدا نوعی انرژی است که به وسیله ساز و کار شنوایی قابل فهم و تشخیص است.
اثرات صدا بر سیستم شنوایی به شرح زیر است:
- افت موقت شنوایی
- افت دائمی شنوایی
- وز وز گوش
بر اساس استانداردها، حد مجاز صدا برای 8 ساعت کار، 85 دسی‌بل است. این در حالی است که اگر این مقدار بیشتر شود می‌تواند تاثیرات بسیار مخرب را بر روی سیستم شنوایی افراد بگذارد. بنابراین لازم است که برای پیشگیری از این اثرات مخرب، اقدامات درستی اعمال شود.
پیشگیری از تاثیرات زیان آور صدا
برای پیشگیری از تاثیرات صدا راه‌حل‌هایی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
- اقدامات مهندسی و مکانیکی
- کاهش صدای منابع صوتی از طریق روغن‌کاری و سرویس ماشین‌آلات، تعمیر قطعات معیوب و نصب پایه‌های ضد ارتعاش
- کاهش صدا در مسیر انتشار از طریق نصب مواد جاذب صدا در سطوح کارگاه و افزایش فاصله از منبع صدا
- اقدامات مدیریتی
- انتخاب کارگر مناسب
- کاهش زمان مواجهه با عوامل پرخطر
- چرخش کاری و جابه‌جایی
- بهره‌گیری از تجهیزات و ابزارهای مناسب برای محافظت از افراد
- استفاده از گوشی‌های حفاظتی (ایرپلاگ و ایرماف)
موارد بالا برای پیشگیری از اثرات مخرب صدا می‌توانند راهکارهای مناسبی باشند.
پیشنهاد مطالعه: لیست آزمایشات طب کار
ارتعاش
ارتعاش نیز از جمله عوامل فیزیکی زیان‌آور در محیط کار است که می‌تواند باعث کاهش آسایش و رفاه کارکنان شود. همچنین این موضوع می‌تواند موجب کم شدن راندمان و بازدهی کارمندان و کارگران در محیط کار شود که در نهایت در کارایی فیزیولوژیکی بدن ایجاد اختلال می‌کند.
ارتعاش را به دو گروه زیر تقسیم‌بندی می‌کنند:
ارتعاش تمام بدن
این نوع ارتعاش در وسایل نقلیه، ساختمان‌ها و برخی محیط‌های کاری وجود دارد. این نوع ارتعاش می‌تواند بر سیستم اسکلتی-عضلانی، گوارشی و عصبی افراد اثرات منفی داشته باشد. روش پیشگیری از این تاثیرات مخرب بهره‌گیری از صندلی‌های مناسب با فنر بند و ابر سالم در وسایل ترابری است.
ارتعاش دست و بازو
این نوع ارتعاش معمولا در کار با دستگاه‌های مرتعش ایجاد می‌شود. این نوع ارتعاش می‌تواند بر بافت‌های نرم دست، عروق خونی و استخوان‌ها اثرات منفی داشته باشد.
کنترل از راه دور ابزار و وسایل می‌تواند به پیشگیری از این اثرات کمک کند. کاهش زمان مواجهه با این وسایل و استفاده از دستکش‌های ضد ارتعاش نیز توصیه می‌شود. همچنین آموزش صحیح کارگران نیز در پیشگیری از اثرات نامطلوب ارتعاش اهمیت دارد.
روشنایی
نور مرئی بخشی از طیف الکترومغناطیسی است که طول موج آن بین 380 تا 780 نانومتر قرار دارد. روشنایی در محل کار باید به طور منظم اندازه‌گیری و ارزیابی شود. در صورت نامناسب بودن روشنایی، باید اقدامات اصلاحی انجام شود. به عنوان مثال، ممکن است روشنایی محیط کار ناکافی باشد یا زاویه تابش نور نامناسب باشد.
فشار هوا
تغییرات فشار هوا (کاهش یا افزایش) در محیط کار می‌تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:
- کاهش فشار هوا
فشار در سطح دریا معادل با 760 میلی‌متر جیوه است که با زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا، فشار هوا نیز کم می‌شود. کاهش فشار هوا می‌تواند بر خلبانان تأثیرگذار باشد، زیرا فشار داخل هواپیما با فشار خارج تنظیم می‌شود. کوهنوردان نیز در معرض کاهش فشار هوا قرار دارند.
- افزایش فشار هوا
به ازای هر 10 متر عمق در زیر آب، یک اتمسفر به فشار اضافه می‌شود. غواصی و حفر تونل در زیر آب از جمله مشاغلی هستند که با فشار زیاد هوا مواجه هستند.
پیشگیری
انتخاب افراد مناسب برای مشاغلی که با فشار هوای زیاد یا کم مواجه هستند، اهمیت زیادی دارد. بنابراین افراد جوان که با وزن مناسب که دارای بیماری‌های قلبی و عروقی نباشند برای این چنین شغل‌های حساس مناسب هستند.
عوامل روانی
عوامل روانی مختلفی می‌توانند در محیط کار استرس‌زا باشند، از جمله:
- استرس کار
- اضطراب دائم و نبود امنیت شغلی
- انتظار کار بیش از حد از فرد و خارج از توانایی‌های او
- یکنواختی محیط کار و بی‌علاقگی به کار
- ساعت کاری بیشتر از یک شیفت
- شیفت و نوبت کاری
- ارتباط کم و ضعیف پرسنل با سرپرستان و مدیران و همکاران
موارد بالا از جمله عوامل مهم در ایجاد تنش روان در محیط کار برای افراد شاغل به شمار می‌آیند.
عوامل بیولوژیکی
در بعضی از شغل‌ها به واسطه برخی از شرایط کار و نوع فعالیتی که افراد انجام می‌دهند و یا استفاده از برخی مواد، پرسنل در معرض برخی عوامل بیولوژیکی قرار می‌گیرند. بنابراین این امکان وجود دارد که افراد به برخی از بیماری‌های عفونی مبتلا شوند. این بیماری‌ها را به 4 گروه تقسیم‌بندی می‌کنند:
- بیماری‌های ناشی از باکتری‌ها
- بیماری‌های ناشی از ویروس‌ها
- بیماری‌های ناشی از انگل‌ها
- بیماری‌های ناشی از قارچ‌ها
موارد بالا از جمله عوامل بیولوژیکی هستند که در محیط کار می‌تواند برای فرد شاغل ایجاد شوند.
حتما بخوانید: هدف و اهمیت انجام معاینات طب کار (معاینات سلامت شغلی)
نقش طب کار در مواجهه با عوامل زیان آور در محیط کار
طب کار نقشی حیاتی در شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان‌آور در محیط کار و حفظ سلامت شاغلین ایفا می‌کند. طب کار اقداماتی را در جهت پیشگیری از بروز بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار، تشخیص و درمان این بیماری‌ها و آسیب‌ها و ارائه مشاوره به کارفرمایان در خصوص ایجاد محیط کاری سالم و ایمن انجام می‌دهد. اقدامات طب کار در مواجهه با عوامل زیان‌آور محیط کار مراحل زیر را طی می‌کند:
1.شناسایی و ارزیابی عوامل زیان‌آور:
- بازرسی و ارزیابی محیط کار: متخصصان طب کار با بازدید از محیط کار و بررسی شرایط موجود، عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومیکی و روانی را شناسایی و ارزیابی می‌کنند.
- انجام آزمایش‌ها و اندازه‌گیری‌ها: در صورت نیاز، آزمایش‌ها و اندازه‌گیری‌های لازم برای تعیین میزان دقیق مواجهه شاغلین با عوامل زیان‌آور انجام می‌شود.
2. کنترل عوامل زیان‌آور:
- حذف یا جایگزینی عوامل زیان‌آور: در صورت امکان، بهترین راهکار برای کنترل عوامل زیان‌آور، حذف یا جایگزینی آن‌ها با مواد یا روش‌های بی‌خطر یا کم‌خطرتر است.
- مهندسی کنترل: استفاده از روش‌های مهندسی کنترل مانند تهویه مناسب، محصور کردن منابع آلودگی، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و جمعی می‌تواند در کاهش مواجهه شاغلین با عوامل زیان‌آور موثر باشد.
- کنترل‌های اداری: تدوین و اجرای دستورالعمل‌ها و روش‌های کاری مناسب، آموزش شاغلین و نظارت بر حسن انجام کار می‌تواند به کاهش مخاطرات ناشی از عوامل زیان‌آور کمک کند.
3. پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار:
- ارائه آموزش‌های لازم به شاغلین: آموزش‌های لازم در خصوص خطرات عوامل زیان‌آور، نحوه پیشگیری از مواجهه با این عوامل و استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی به شاغلین ارائه می‌شود.
- انجام معاینات دوره‌ای: معاینات دوره‌ای برای بررسی سلامت شاغلین و شناسایی بیماری‌های شغلی در مراحل اولیه انجام می‌شود.
- ارائه مشاوره به کارفرمایان: متخصصان طب کار می‌توانند در خصوص انتخاب و استقرار سیستم‌های مدیریت بهداشت حرفه‌ای، تدوین برنامه‌های ارتقای سلامت در محیط کار و انطباق با قوانین و مقررات بهداشت حرفه‌ای به کارفرمایان مشاوره ارائه دهند.
4. تشخیص و درمان بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار:
- ارائه خدمات تشخیصی و درمانی تخصصی: متخصصان طب کار با همکاری سایر متخصصان، خدمات تشخیصی و درمانی لازم را به شاغلین مبتلا به بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار ارائه می‌دهند.
- ارجاع بیماران به سایر متخصصان: در صورت نیاز، بیماران به سایر متخصصان مانند متخصصان داخلی، جراحان، روانپزشکان و … ارجاع داده می‌شوند.
- پیگیری روند درمان و بازتوانی بیماران: متخصصان طب کار روند درمان و بازتوانی بیماران را پیگیری می‌کنند تا به بهبودی کامل و بازگشت به کار آن‌ها کمک کنند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله در مورد عوامل زیان‌آور در محیط کار با شما صحبت کردیم. با توجه به این موارد هم افراد شاغل و هم کارفرماها موظف هستند که به همه نکته‌های ایمنی دقت داشته باشند و آن‌ها را به درستی اجرا کنند.