دیابت یک بیماری مزمن است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به تولید یا استفاده مؤثر از انسولین نباشد. انسولین هورمونی است که به قند (گلوکز) اجازه می‌دهد تا وارد سلول‌های بدن شود و به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. در صورت عدم مدیریت صحیح دیابت، می‌تواند منجر به افزایش سطح قند خون شود و عوارض جدی مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، نابینایی و نارسایی کلیه را به دنبال داشته باشد.
اما علاوه بر این عوارض بلند مدت، دیابت می‌تواند منجر به وضعیت‌های اورژانسی نیز شود، که نیازمند اقدام فوری هستند. این وضعیت‌ها زمانی رخ می‌دهند که سطح قند خون بسیار بالا یا بسیار پایین باشد. در این مقاله از سیناکر به بررسی وضعیت‌های اورژانسی در دیابت و اقدامات لازم در مواجهه با آن‌ها خواهیم پرداخت. همچنین به راه‌های پیشگیری از این وضعیت‌ها و مدیریت دیابت اشاره خواهیم کرد.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
دیابت و انواع آن چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است که وقتی پانکراس شما انسولین کافی تولید نمی‌کند یا بدن شما نمی‌تواند به طور موثر از انسولین تولید شده استفاده کند، رخ می‌دهد. انسولین هورمونی است که قند (گلوکز) را از خون به سلول‌های شما منتقل می‌کند تا برای انرژی استفاده شود. انواع مختلفی از دیابت وجود دارد:
- دیابت نوع 1
در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. این نوع دیابت اغلب در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی ایجاد شود. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیاز به تزریق روزانه انسولین برای زنده ماندن دارند.
- دیابت نوع 2
در دیابت نوع 2، بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند از انسولین به طور موثر استفاده کند. این نوع دیابت شایع‌ترین نوع دیابت است و اغلب در بزرگسالان رخ می‌دهد. عواملی مانند اضافه وزن، عدم فعالیت بدنی، سابقه خانوادگی و نژاد می‌توانند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهند.
- دیابت بارداری
این نوع دیابت در دوران بارداری ایجاد می‌شود و معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. با این حال، زنان مبتلا به دیابت بارداری در آینده در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.
- سایر انواع دیابت
انواع نادر دیگری از دیابت نیز وجود دارد، مانند دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک و دیابت ناشی از برخی داروها یا بیماری‌ها
علائم شایع دیابت عبارتند از تشنگی زیاد، تکرر ادرار، افزایش گرسنگی، کاهش وزن غیر قابل توضیح، خستگی، تاری دید، بهبود آهسته زخم‌ها و عفونت‌های مکرر. اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، مهم است که برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.
وضعیت‌ها و اقدامات اورژانسی برای بیماران دیابتی
وضعیت‌های اورژانسی دیابت موقعیت‌های خطرناکی هستند که به دلیل نوسانات شدید در سطح قند خون افراد دیابتی رخ می‌دهند. این وضعیت‌ها می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند و نیازمند اقدام فوری پزشکی هستند. دو وضعیت اورژانسی اصلی در دیابت، هیپوگلیسمی (افت قند خون) و هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) هستند. هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که قند خون به طور خطرناکی پایین می‌آید و می‌تواند منجر به علائمی مانند لرزش، تعریق، گیجی و حتی از دست دادن هوشیاری شود. در مقابل، هیپرگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که قند خون بسیار بالا می‌رود و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی یا سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمیک غیرکتونی شود که هر دو بسیار جدی و حتی کشنده هستند. در ادامه به توضیح کامل هر کدام از وضعیت‌های اورژانسی دیابت واقدامات لازم در هر وضعیت می‌پردازیم.
هیپوگلیسمی: درمان اورژانسی افت قند خون در منزل
هیپوگلیسمی وضعیتی است که در آن سطح قند خون (گلوکز) به طور خطرناکی پایین می‌آید. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و مغز برای عملکرد صحیح به آن نیاز دارد. زمانی که سطح قند خون خیلی پایین بیاید، مغز نمی‌تواند به درستی کار کند و علائم مختلفی ظاهر می‌شوند. هیپوگلیسمی بیشتر در افراد مبتلا به دیابت که از انسولین یا سایر داروهای کاهش دهنده قند خون استفاده می‌کنند، رخ می‌دهد. با این حال، افراد بدون دیابت نیز ممکن است در شرایط خاصی دچار هیپوگلیسمی شوند. علائم هیپوگلیسمی می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و در افراد مختلف متفاوت هستند. برخی از علائم شایع هیپوگلیسمی عبارتند از:
- علائم اولیه:
- لرزش
- تعریق
- اضطراب یا عصبی بودن
- گرسنگی
- تپش قلب
- رنگ پریدگی
- علائم پیشرفته:
- گیجی
- اختلال در تمرکز
- تاری دید
- سردرد
- تغییر در رفتار (مانند تحریک پذیری یا پرخاشگری)
- مشکل در صحبت کردن
- ضعف یا بی حسی
- علائم شدید:
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
- کما
اگر شما یا فردی در اطرافتان علائم هیپوگلیسمی را تجربه می‌کند، باید سریعاً اقدامات لازم را انجام دهد. اقدامات اولیه در هیپوگلیسمی:
- مصرف قند ساده: به فرد 15 تا 20 گرم قند ساده بدهید. این می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- 3 تا 4 عدد قرص گلوکز
- نصف لیوان آب میوه یا نوشابه معمولی (نه رژیمی)
- یک قاشق غذاخوری عسل یا شکر
- چند عدد شکلات یا آبنبات
- بررسی مجدد قند خون: 15 دقیقه پس از مصرف قند، قند خون فرد را مجدداً بررسی کنید. اگر قند خون هنوز پایین است، مراحل 1 و 2 را تکرار کنید.
- مصرف یک میان وعده: پس از اینکه قند خون به حد طبیعی رسید، به فرد یک میان وعده حاوی کربوهیدرات و پروتئین بدهید تا از افت مجدد قند خون جلوگیری شود. مثلاً یک تکه نان با پنیر یا یک لیوان شیر.
- مراجعه به پزشک: اگر فرد هوشیاری خود را از دست داده یا علائم شدید هیپوگلیسمی را تجربه می‌کند، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. همچنین اگر هیپوگلیسمی به طور مکرر رخ می‌دهد، به پزشک مراجعه کنید تا علت آن بررسی و درمان شود.
اگر فرد هوشیار نیست، هرگز چیزی را از طریق دهان به خورد او ندهید. همیشه یک منبع قند ساده همراه خود داشته باشید. اگر دیابت دارید، با پزشک خود درباره نحوه مدیریت هیپوگلیسمی صحبت کنید. آموزش به اطرافیان خود درباره علائم هیپوگلیسمی و نحوه کمک به شما در این شرایط بسیار مهم است.
افزایش قند خون (هیپرگلیسمی)، علائم و اقدامات لازم
هیپرگلیسمی به معنی بالا بودن قند خون (گلوکز) است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند از انسولین به درستی استفاده کند. انسولین هورمونی است که به قند اجازه می‌دهد وارد سلول‌های بدن شود و به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. در افراد مبتلا به دیابت، هیپرگلیسمی می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی مانند مصرف بیش از حد کربوهیدرات، عدم فعالیت بدنی کافی، استرس، بیماری یا مصرف ناکافی داروهای دیابت رخ دهد. علائم هیپرگلیسمی معمولاً به تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است در ابتدا خفیف باشند. برخی از علائم شایع هیپرگلیسمی عبارتند از:
- تشنگی زیاد
- تکرر ادرار (به خصوص در شب)
- افزایش گرسنگی
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- خستگی
- تاری دید
- بهبود آهسته زخم‌ها
- عفونت‌های مکرر (مانند عفونت‌های پوستی یا مجاری ادراری)
- خشکی دهان
اگر شما یا فردی در اطرافتان علائم هیپرگلیسمی را تجربه می‌کند، باید اقدامات لازم را انجام دهید:
- بررسی قند خون: قند خون خود را به طور منظم با استفاده از دستگاه تست قند خون بررسی کنید.
- مصرف مایعات: برای جلوگیری از کم آبی بدن، مایعات فراوان بنوشید. آب بهترین گزینه است، اما می‌توانید از نوشیدنی‌های بدون قند نیز استفاده کنید.
- فعالیت بدنی: فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش قند خون کمک کند. با پزشک خود درباره نوع و میزان فعالیت بدنی مناسب مشورت کنید.
- مصرف دارو: اگر دیابت دارید، داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید. در صورت نیاز، با پزشک خود درباره تغییر دوز دارو صحبت کنید.
- مراجعه به پزشک: اگر قند خون شما به طور مداوم بالا است یا علائم شدید هیپرگلیسمی را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
هیپرگلیسمی را جدی بگیرید. عدم کنترل قند خون می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، نابینایی و نارسایی کلیه شود. علائم هیپرگلیسمی را بشناسید و در صورت مشاهده آن‌ها اقدامات لازم را انجام دهید. با پزشک خود درباره نحوه مدیریت هیپرگلیسمی صحبت کنید. آموزش و آگاهی در مدیریت دیابت بسیار مهم است.
کتواسیدوز دیابتی، علائم و اقدامات لازم
کتواسیدوز دیابتی (DKA) یک عارضه جدی دیابت است که در اثر کمبود شدید انسولین در بدن رخ می‌دهد. در این حالت، بدن قادر به استفاده از گلوکز (قند) به عنوان منبع انرژی نیست و به جای آن شروع به تجزیه چربی‌ها می‌کند. این فرآیند منجر به تولید کتون‌ها می‌شود. کتون‌ها مواد اسیدی هستند که تجمع آن‌ها در خون باعث اسیدی شدن خون و اختلال در عملکرد اندام‌های بدن می‌شود. کتواسیدوز دیابتی بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 رخ می‌دهد، اما در دیابت نوع 2 نیز ممکن است اتفاق بیفتد. عواملی که می‌توانند منجر به کتواسیدوز دیابتی شوند شامل عدم مصرف انسولین یا مصرف ناکافی آن، ابتلا به بیماری یا عفونت، آسیب یا جراحی، مصرف برخی داروها و استرس شدید است. علائم کتواسیدوز دیابتی معمولاً به سرعت (طی 24 ساعت) ظاهر می‌شوند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند.
- افزایش قند خون: قند خون بسیار بالا (معمولاً بالاتر از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
- تشنگی شدید و تکرر ادرار: به دلیل افزایش قند خون
- تهوع و استفراغ: به دلیل اسیدی شدن خون
- درد شکم: به دلیل اسیدی شدن خون
- تنفس سریع و عمیق: بدن سعی می‌کند با تنفس سریع‌تر، اسید اضافی را از طریق ریه‌ها خارج کند.
- بوی میوه‌ای از دهان: به دلیل وجود کتون‌ها در خون
- گیجی و خواب آلودگی: به دلیل اسیدی شدن خون و اختلال در عملکرد مغز
- از دست دادن هوشیاری: در موارد شدید
کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت فوق اورژانسی است و نیازمند اقدام فوری پزشکی است. در صورت مشاهده علائم کتواسیدوز دیابتی، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. در بیمارستان، درمان کتواسیدوز دیابتی شامل موارد زیر است:
- جایگزینی مایعات: برای جبران کم آبی بدن
- تزریق انسولین: برای کاهش قند خون و متوقف کردن تولید کتون‌ها
- جایگزینی الکترولیت‌ها: برای اصلاح اختلالات الکترولیتی ناشی از اسیدی شدن خون
- درمان علت زمینه‌ای: مانند درمان عفونت یا تنظیم دوز داروها
کتواسیدوز دیابتی یک عارضه جدی است که می‌تواند منجر به کما و مرگ شود. پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی با کنترل دقیق قند خون، مصرف صحیح داروها و مراجعه منظم به پزشک امکان پذیر است. آموزش و آگاهی در مورد کتواسیدوز دیابتی برای همه افراد مبتلا به دیابت و خانواده‌های آن‌ها بسیار مهم است.
سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمیک غیرکتونی (HHS)، علائم و اقدامات لازم
سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمیک غیرکتونی (HHS) یک عارضه جدی دیابت است که با قند خون بسیار بالا (هیپرگلیسمی)، کم آبی شدید (دهیدراتاسیون) و افزایش اسمولالیته خون مشخص می‌شود. اسمولالیته به غلظت مواد محلول در خون اشاره دارد. HHS اغلب در افراد مبتلا به دیابت نوع 2، به خصوص افراد مسن که به دلیل بیماری، عفونت یا مصرف برخی داروها قادر به نوشیدن مایعات کافی نیستند، رخ می‌دهد. در HHS، برخلاف کتواسیدوز دیابتی، کتون‌ها در خون تشکیل نمی‌شوند یا مقدار آن‌ها بسیار کم است. این موضوع به این دلیل است که مقدار انسولین در بدن برای جلوگیری از تجزیه چربی‌ها و تولید کتون‌ها کافی است، اما برای کنترل قند خون کافی نیست. علائم HHS معمولاً به تدریج (طی چند روز یا چند هفته) ظاهر می‌شوند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- قند خون بسیار بالا: قند خون معمولاً بالاتر از 600 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- تشنگی شدید و تکرر ادرار: به دلیل افزایش قند خون
- کم آبی شدید: علائم کم آبی مانند خشکی دهان، کاهش ادرار، ضعف، گیجی و تپش قلب
- تغییرات عصبی: مانند گیجی، خواب آلودگی، تشنج و حتی کما
HHS نیز یک وضعیت فوق اورژانسی است و نیازمند اقدام فوری پزشک است. در صورت مشاهده علائم HHS، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. درمان HHS در مراکز درمانی شامل موارد زیر است:
- جایگزینی مایعات: برای جبران کم آبی بدن و کاهش اسمولالیته خون
- تزریق انسولین: برای کاهش قند خون
- جایگزینی الکترولیت‌ها: برای اصلاح اختلالات الکترولیتی
- درمان علت زمینه‌ای: مانند درمان عفونت یا تنظیم دوز داروها
باید بدانید که HHS یک عارضه جدی است که می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند سکته مغزی، نارسایی کلیه و مرگ شود. پیشگیری از HHS با کنترل دقیق قند خون، مصرف صحیح داروها، نوشیدن مایعات کافی و مراجعه منظم به پزشک امکان پذیر است.
روش‌های پیشگیری از وضعیت‌های اورژانسی
پیشگیری از وضعیت‌های اورژانسی در دیابت نقش حیاتی در حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی افراد دیابتی دارد. با رعایت نکات زیر می‌توانید خطر ابتلا به هیپوگلیسمی، هیپرگلیسمی و سایر عوارض را کاهش دهید:
- پایش منظم قند خون
- قند خون خود را به طور منظم و طبق دستور پزشک بررسی کنید.
- از دستگاه تست قند خون دیابان استفاده کنید و نتایج را ذخیره کنید. با ثبت قندخون خود در اپلیکیشن سیناکر، در مدیریت دیابت خود پیشرو باشید.
- در صورت مشاهده نوسانات غیرعادی در قند خون، با پزشک خود تماس بگیرید.
- تغذیه مناسب
- یک رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید.
- مصرف کربوهیدرات‌ها را کنترل کنید.
- از مصرف غذاهای پرچرب و شیرین خودداری کنید.
- به میزان کافی فیبر مصرف کنید.
- فعالیت بدنی منظم
- به طور منظم ورزش کنید.
- قبل، حین و بعد از ورزش، قند خون خود را بررسی کنید.
- با پزشک خود درباره نوع و میزان فعالیت بدنی مناسب مشورت کنید.
- مصرف صحیح داروها
- داروهای دیابت خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- در صورت فراموش کردن یک دوز دارو، با پزشک خود تماس بگیرید.
- هرگز دوز دارو را خودسرانه تغییر ندهید.
- مدیریت استرس
- استرس می‌تواند بر قند خون تأثیر بگذارد.
- روش‌های مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق را بیاموزید.
- مراقبت از پاها
- پاهای خود را به طور منظم بررسی کنید و در صورت مشاهده هرگونه زخم یا تغییر، به پزشک مراجعه کنید.
- از کفش‌های مناسب استفاده کنید.
- عدم مصرف سیگار و الکل
- سیگار و الکل می‌توانند خطر عوارض دیابت را افزایش دهند.
- معاینات منظم
- به طور منظم به پزشک مراجعه کنید و معاینات و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
- داشتن برنامه در مواقع اضطراری
- یک برنامه برای مواقع اضطراری مانند هیپوگلیسمی یا هیپرگلیسمی داشته باشید.
- به اطرافیان خود درباره دیابت و نحوه کمک به شما در مواقع اضطراری آموزش دهید.
با رعایت این نکات، می‌توانید خطر وضعیت‌های اورژانسی در دیابت را به حداقل برسانید و زندگی سالم‌تر و طولانی‌تری داشته باشید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در ادامه به مواردی اشاره می‌کنیم که در صورت مشاهده آن‌ها، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- هیپوگلیسمی شدید: اگر علائم هیپوگلیسمی (مانند لرزش، تعریق، گیجی) را تجربه می‌کنید و با مصرف قند ساده بهبود نمی‌یابید، یا اگر هوشیاری خود را از دست داده‌اید.
- هیپرگلیسمی شدید: اگر قند خون شما به طور مداوم بالا است (به عنوان مثال، بالاتر از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و با اقدامات اولیه (مانند نوشیدن مایعات و فعالیت بدنی) کاهش نمی‌یابد.
- علائم کتواسیدوز دیابتی: مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار، تهوع، استفراغ، درد شکم، تنفس سریع و عمیق، بوی میوه‌ای از دهان، گیجی و خواب آلودگی.
- علائم سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمیک غیرکتونی: مانند قند خون بسیار بالا (بالاتر از 600 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، تشنگی شدید، تکرر ادرار، کم آبی شدید و تغییرات عصبی (مانند گیجی و خواب آلودگی).
- عدم کنترل قند خون: اگر با وجود رعایت رژیم غذایی، فعالیت بدنی و مصرف داروها، قند خون شما به طور مداوم بالا یا پایین است.
- عوارض دیابت: اگر علائم عوارض دیابت (مانند مشکلات بینایی، بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در پاها، زخم‌های دیر التیام، عفونت‌های مکرر) را تجربه می‌کنید.
در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرعادی، به پزشک مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که تشخیص و درمان به موقع می‌تواند به پیشگیری از عوارض جدی دیابت و بهبود کیفیت زندگی شما کمک کند.
نتیجه گیری
دیابت یک بیماری مزمن است که نیازمند مدیریت دقیق و توجه مداوم است. وضعیت‌های اورژانسی دیابت، مانند هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی، می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند و نیازمند اقدام فوری هستند. با شناخت علائم این وضعیت‌ها و اقدامات لازم در مواجهه با آن‌ها، می‌توان از بروز عوارض جدی پیشگیری کرد. همچنین، با رعایت روش‌های پیشگیری مانند پایش منظم قند خون، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و مصرف صحیح داروها، می‌توان خطر ابتلا به وضعیت‌های اورژانسی را به حداقل رساند. آموزش و آگاهی در مدیریت دیابت نقش حیاتی دارد. با کسب اطلاعات کافی درباره دیابت و عوارض آن، می‌توانید به طور فعال در کنترل بیماری خود شرکت کنید و زندگی سالم‌تر و طولانی‌تری داشته باشید. در نهایت، به یاد داشته باشید که در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرعادی یا نگرانی درباره دیابت خود، به پزشک مراجعه کنید.