میلیون‌ها نفر در دنیا تحت تاثیر بیماری دیابت و عوارض آن هستند. دیابت زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به تولید یا استفاده مؤثر از انسولین نباشد. انسولین هورمونی است که به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز (قند) را از خون جذب کرده و آن را به انرژی تبدیل کنند. عوامل مختلفی می‌توانند در ابتلا و همچنین مدیریت دیابت مؤثر باشند، یکی از این عوامل، استرس است. استرس می‌تواند به طور چشمگیری بر سطح قند خون تأثیر بگذارد.
در هنگام استرس، بدن هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول ترشح می‌کند که موجب می‌شود کبد گلوکز بیشتری به خون آزاد کند تا انرژی لازم برای مقابله با وضعیت استرس‌زا فراهم شود. در افراد سالم، بدن این افزایش قند خون را به خوبی کنترل می‌کند، اما در افراد مبتلا به دیابت، این مکانیسم ممکن است به درستی عمل نکند و باعث افزایش قابل توجه سطح قند خون شود. در این مقاله از سیناکر تأثیر استرس بر دیابت و روش‌های مدیریت استرس برای کنترل قند خون را بررسی خواهیم کرد. همچنین به موضوع رایج “دیابت عصبی” و ارتباط بین استرس و قند خون خواهیم پرداخت.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
دیابت عصبی چیست؟
اصطلاح “دیابت عصبی” در واقع یک اصطلاح عامیانه و غیرعلمی است که به افزایش قند خون در اثر استرس اشاره دارد. همانطور که اشاره شد، هنگامی که فرد دچار استرس می‌شود، بدن هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول ترشح می‌کند. این هورمون‌ها باعث می‌شوند کبد گلوکز (قند) بیشتری به خون آزاد کند تا انرژی لازم برای مقابله با شرایط استرس‌زا فراهم شود. در افراد سالم، بدن می‌تواند این افزایش قند خون را کنترل کند. اما در افراد مبتلا به دیابت، این مکانیسم ممکن است به درستی عمل نکند و در نتیجه قند خون به طور قابل توجهی افزایش یابد. بنابراین، “دیابت عصبی” به خودی خود یک بیماری نیست، بلکه به تاثیر استرس بر قند خون در افراد مبتلا به دیابت اشاره دارد.
ارتباط استرس و قند خون
ارتباط بین استرس و قند خون پیچیده و دو طرفه است. به این معنی که استرس می‌تواند بر قند خون تأثیر بگذارد و از طرفی، نوسانات قند خون نیز می‌تواند باعث ایجاد استرس شود. هنگامی که شما دچار استرس می‌شوید، بدن هورمون‌های استرس (آدرنالین و کورتیزول) ترشح می‌کند. این هورمون‌ها باعث می‌شوند کبد گلوکز (قند) بیشتری به خون آزاد کند تا انرژی لازم برای مقابله با شرایط استرس‌زا و خطر فراهم شود. در افراد سالم این افزایش ناگهانی قند خون به خوبی کنترل می‌شود و پس از مدتی سطح قند خون به حالت نرمال برمی‌گردد. اما در افراد مبتلا به دیابت این مکانیسم ممکن است به درستی عمل نکند. در نتیجه قند خون به طور قابل توجهی افزایش یابد و فرد را دچار عوارض هیپرگلیسمی می‌کند. این امر به ویژه در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که بدن آن‌ها انسولین کافی تولید نمی‌کند، می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
حال چگونه نوسانات قند خون باعث استرس می‌شود؟ در افراد مبتلا به دیابت نوسانات قند خون، چه افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) و چه کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)، می‌تواند باعث ایجاد احساس استرس، اضطراب و نگرانی شود. این امر به ویژه در مواردی که نوسانات قند خون شدید باشد یا به طور مکرر اتفاق بیفتد، صادق است. این موضوع می‌تواند به یک منبع استرس‌زا در زندگی روزمره تبدیل شود. چالش‌های دیابت، فشار حاصل از کنترل دیابت و ترس از عوارض آن، همگی باعث افزایش اضطراب و استرس در مبتلایان می‌شوند.
آیا استرس می‌تواند باعث دیابت شود؟
استرس به تنهایی باعث دیابت نمی‌شود، اما می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد و در مدیریت دیابت اختلال ایجاد کند. چگونه استرس خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد؟
- مقاومت به انسولین: استرس مزمن می‌تواند باعث افزایش تولید هورمون‌هایی مانند کورتیزول شود. این هورمون‌ها می‌توانند باعث مقاومت بدن به انسولین شوند. انسولین هورمونی است که به سلول‌ها کمک می‌کند تا قند را از خون جذب کنند. مقاومت به انسولین باعث می‌شود سلول‌ها نتوانند به طور موثر از قند استفاده کنند و در نتیجه قند خون بالا می‌رود. این امر می‌تواند در نهایت منجر به دیابت نوع 2 شود.
- افزایش وزن: برخی افراد در پاسخ به استرس، پرخوری می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود که خود از عوامل خطر اصلی ابتلا به دیابت نوع 2 است.
- اختلال در سبک زندگی سالم: استرس می‌تواند باعث اختلال در رعایت سبک زندگی سالم شود. برای مثال، افراد ممکن است در هنگام استرس، ورزش نکنند، سیگار بکشند یا الکل مصرف کنند. همه این موارد می‌توانند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهند.
استرس در افراد مبتلا به دیابت علاوه بر افزایش قند خون، بر سبک زندگی آن‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. استرس می‌تواند باعث شود افراد مبتلا به دیابت در رعایت برنامه درمانی خود، از جمله رژیم غذایی، ورزش و مصرف داروها، دچار مشکل شوند.
تاثیر استرس بر دیابت نوع ۱ و ۲
استرس می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر هر دو نوع دیابت نوع ۱ و ۲ داشته باشد، اما این تأثیر به شیوه‌های متفاوتی بروز می‌کند:
تأثیر استرس بر دیابت نوع ۱:
- افزایش قند خون: در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، استرس می‌تواند باعث افزایش تولید هورمون‌های “ضد تنظیم کننده” مانند آدرنالین و کورتیزول شود. این هورمون‌ها باعث می‌شوند کبد گلوکز بیشتری به خون آزاد کند و در عین حال، اثر انسولین را نیز کاهش می‌دهند. در نتیجه، قند خون افزایش می‌یابد.
- کاهش حساسیت به انسولین: استرس مزمن می‌تواند باعث کاهش حساسیت بدن به انسولین شود. این امر به این معنی است که بدن برای کنترل قند خون به انسولین بیشتری نیاز دارد.
- کتواسیدوز دیابتی: در موارد شدید، استرس می‌تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود. کتواسیدوز دیابتی یک عارضه خطرناک است که در آن بدن به دلیل کمبود انسولین شروع به تجزیه چربی‌ها برای تولید انرژی می‌کند. این امر باعث تولید کتون‌ها می‌شود که می‌توانند خون را اسیدی کنند.
تأثیر استرس بر دیابت نوع ۲:
- افزایش مقاومت به انسولین: در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، استرس می‌تواند مقاومت به انسولین را تشدید کند. این امر باعث می‌شود سلول‌ها نتوانند به طور موثر از قند استفاده کنند و در نتیجه قند خون افزایش یابد.
- افزایش وزن: برخی افراد در پاسخ به استرس، پرخوری می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود که خود از عوامل خطر اصلی ابتلا به دیابت نوع ۲ است.
- اختلال در سبک زندگی سالم: استرس می‌تواند باعث اختلال در رعایت سبک زندگی سالم شود. برای مثال، افراد ممکن است در هنگام استرس، ورزش نکنند، سیگار بکشند یا الکل مصرف کنند. همه این موارد می‌توانند کنترل قند خون را دشوارتر کنند.
علائم افزایش قند خون در اثر استرس
علائم افزایش قند خون در اثر استرس می‌تواند شبیه به علائم هیپرگلیسمی (قند خون بالا) در حالت عادی باشد، اما ممکن است با توجه به شدت استرس و وضعیت سلامت فرد، متفاوت باشد. برخی از علائم شایع افزایش قند خون در اثر استرس عبارتند از:
- تکرر ادرار: افزایش قند خون باعث می‌شود کلیه‌ها برای دفع گلوکز اضافی از خون، ادرار بیشتری تولید کنند.
- تشنگی شدید: تکرر ادرار می‌تواند منجر به کم آبی بدن و تشنگی شدید شود.
- خشکی دهان: کم آبی بدن می‌تواند باعث خشکی دهان شود.
- تاری دید: قند خون بالا می‌تواند باعث تاری دید شود.
- خستگی و ضعف: بدن برای استفاده از قند به انسولین نیاز دارد. وقتی انسولین به درستی عمل نکند یا مقاومت به انسولین وجود داشته باشد، سلول‌ها نمی‌توانند از قند برای تولید انرژی استفاده کنند و در نتیجه فرد احساس خستگی و ضعف می‌کند.
- کاهش وزن بی‌دلیل: در صورتی که بدن نتواند از قند برای تولید انرژی استفاده کند، شروع به تجزیه چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌کند که می‌تواند منجر به کاهش وزن بی‌دلیل شود.
- زخم‌هایی که دیر خوب می‌شوند: قند خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب برساند و باعث کاهش گردش خون شود. این امر می‌تواند باعث شود زخم‌ها دیرتر خوب شوند.
- عفونت‌های مکرر: قند خون بالا می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و فرد را مستعد عفونت‌های مکرر کند.
- بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها: قند خون بالا می‌تواند به اعصاب آسیب برساند و باعث بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها شود.
علاوه بر علائم فیزیکی، استرس می‌تواند باعث تشدید علائم عاطفی و روانی نیز شود، مانند اضطراب و نگرانی، تحریک پذیری، مشکل در تمرکز و اختلال در خواب.
درمان و کنترل دیابت عصبی
همانطور که گفتیم اصطلاح “دیابت عصبی” در واقع یک اصطلاح عامیانه است و به افزایش قند خون در اثر استرس اشاره دارد. بنابراین، درمان و کنترل آن به مدیریت استرس و کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت (نوع 1 یا 2) تمرکز دارد. برای مدیریت استرس، شناسایی عوامل استرس‌زا و یادگیری تکنیک‌های ریلکسیشن مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا بسیار مهم است. ورزش منظم، تغذیه سالم و خواب کافی نیز در کاهش استرس موثر هستند. برای کنترل قند خون نیز رعایت رژیم غذایی مناسب دیابت، ورزش منظم و مصرف داروها طبق دستور پزشک ضروری است. کنترل منظم قند خون و مشورت با پزشک در مورد روش‌های مدیریت استرس نیز بسیار مهم است.
روش‌های مدیریت استرس برای کنترل قند خون
مدیریت استرس یکی از ارکان‌های مهم برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت است. استرس می‌تواند باعث افزایش قند خون می‌شوند. در ادامه به برخی از روش‌های موثر برای مدیریت استرس و کنترل قند خون اشاره می‌کنیم:
- تکنیک‌های آرام‌سازی:
- تنفس عمیق: تنفس عمیق و آهسته می‌تواند به کاهش سطح استرس و آرامش بدن کمک کند.
- مدیتیشن: مدیتیشن به شما کمک می‌کند تا بر روی لحظه حال تمرکز کنید و افکار مزاحم را از خود دور کنید.
- یوگا: یوگا ترکیبی از حرکات بدنی، تکنیک‌های تنفسی و مدیتیشن است که می‌تواند به کاهش استرس، افزایش انعطاف‌پذیری و بهبود سلامت جسمی و روانی کمک کند.
- تصویرسازی ذهنی: در این تکنیک، شما با تصور کردن صحنه‌های آرامش‌بخش و لذت‌بخش، به آرامش ذهنی دست پیدا می‌کنید.
- فعالیت بدنی:
- ورزش منظم: ورزش منظم می‌تواند به کاهش استرس، بهبود خلق و خو و کنترل قند خون کمک کند. سعی کنید حداقل ۳۰ دقیقه در روز و ۵ روز در هفته فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشید.
- پیاده‌روی: پیاده‌روی در طبیعت می‌تواند به شما کمک کند تا با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کنید و استرس خود را کاهش دهید.
- تغذیه سالم:
- رژیم غذایی متعادل: مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و پروتئین‌های کم چرب می‌تواند به بهبود سلامت جسمی و روانی شما کمک کند.
- محدود کردن کافئین و الکل: کافئین و الکل می‌توانند باعث افزایش استرس شوند.
- خواب کافی:
- ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه: خواب کافی برای سلامت جسمی و روانی شما ضروری است. سعی کنید هر شب ۷ تا ۸ ساعت بخوابید و یک برنامه منظم برای خواب داشته باشید.
- حمایت اجتماعی:
- صحبت با دوستان و خانواده: صحبت با دوستان، اعضای خانواده یا یک مشاور می‌تواند به شما در مقابله با استرس کمک کند.
- مدیریت زمان:
- برنامه‌ریزی: برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های روزانه می‌تواند به شما کمک کند تا احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشید و استرس خود را کاهش دهید.
- اولویت‌بندی: کارهای خود را اولویت‌بندی کنید و ابتدا به مهم‌ترین کارها بپردازید.
- نه گفتن: یاد بگیرید که به درخواست‌هایی که باعث افزایش استرس شما می‌شوند، “نه” بگویید.
- فعالیت‌های لذت‌بخش:
- فعالیت‌های مورد علاقه: وقت گذراندن برای فعالیت‌های مورد علاقه‌تان می‌تواند به شما کمک کند تا استرس خود را کاهش دهید و از زندگی لذت ببرید. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل موسیقی، مطالعه، باغبانی، نقاشی و غیره باشند.
سخن پایانی
استرس می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر قند خون داشته باشد، اما بیماری‌ای به نام دیابت عصبی وجود ندارد. هنگامی که فرد دچار استرس می‌شود، بدن دچار نواسانات قند خون می‌شود. برای همین یادگیری روش‌های کنترل استرس و دوری از شرایط استرس زا ضروری است. اگر در کنترل سطح اضطراب و استرس خود ناتوان مانده‌اید، حتما با یک روانشناس مشورت کنید.