اسپیرومتری چیست؟ تفسیر تست ریه در طب کار

اسپیرومتری (spirometry)، یا تست تنفس به عنوان یکی از ابزارهای اساسی حوزه طب کار، نقش مهمی را در بهبود شرایط کاری ایفا می‌کند. این تست نه تنها به تشخیص بیماری‌های ریوی کمک می‌کند، بلکه با شناسایی و کنترل عوامل خطرناک تنفسی، از سلامت کارکنان محافظت و از وقوع مشکلات جدی در آینده جلوگیری می‌کند.

با توجه به اینکه اسپیرومتری یک تست ساده، کم هزینه و در دسترس است، در محیط‌هایی که افراد با آلاینده‌های خطرناکی مثل ذرات معلق، گازها و بخارات در تماس هستند، به عنوان یکی از آزمایشات پاراکلینیکی در معاینات بدو استخدام تامین اجتماعی، معاینات ادواری و معاینات اختصاصی طب کار برای بررسی سلامت ریوی و جلوگیری از بیماری‌های ریوی ناشی از کار استفاده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این بیماری‌ها تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

اسپیرومتری و اسپیروگرام چیست؟

تست اسپیرومتری یا تست تنفس در واقع توان تنفسی افراد را نشان می‌دهد و انجام درست آن، سلامتی آنان را در محیط کاری تضمین می‌کند. این تست آزمونی جهت بررسی قابلیت و سرعت ورود و خروج هوا به ریه‌ها است. با استفاده از حجم‌ها و ظرفیت‌های ریوی می‌توان سلامت عملکرد ریه‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و به تشخیص بیماری‌های تنفسی و تخمین میزان شدت آنها دست پیدا کرد. توجه داشته باشید نوار تنفسی شما با استانداردهای ویژه خودتان سنجیده می‌شود، یعنی قد، وزن، سن، جنس و نژاد شما. با توجه به این خصوصیات است که دستگاه با مقایسه نفس شما با استاندارد خودتان مشخص می‌کند که آیا نفستان طبیعی است یا خیر.

قبل از انجام تست اسپیرومتریک به چه نکاتی توجه کنیم؟

بهتر است قبل از انجام تست به نکاتی که در ادامه گفته می‌شود، توجه زیادی داشته باشید.

1. حداقل یک ساعت قبل از آزمون سیگار نکشید.
2. حداقل ۳۰ دقیقه قبل از آزمون از ورزش سنگین خودداری کنید و تا دو ساعت پس از آزمایش از خوردن یک وعده غذایی بزرگ و پرهیز کنید.
3. اگر از داروهای خاصی مصرف می‌کنید، مانند داروهای ضد آسم یا داروهای تنفسی دیگر، باید از پزشک خود بپرسید که آیا باید داروها را قبل از تست مصرف کنید یا خیر.
4. پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت برای تسهیل فرایند آزمایش پیشنهاد می‌شود. درک خطرات تنفسی بالقوه مرتبط با مشاغل خاص برای اجرای برنامه‌های مؤثر حفاظت تنفسی و تضمین سلامت و ایمنی کارکنان بسیار مهم است.
5. در صورتی که فرد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریه باشد یا اخیراً عمل جراحی داشته باشد، باید پزشک خود را قبل از انجام تست اسپیرومتری ریه آگاه سازد.
6. مطمئن شوید که فرد قبل از تست استراحت کافی داشته و استرس یا فعالیت فیزیکی شدیدی انجام نداده است تا بتواند به طور طبیعی تنفس کند.

انواع تست‌های اسپیرومتری

انواع تست‌های ریه شامل چندین آزمایش تشخیصی است که می‌تواند عملکرد ریه را بررسی کرده و ناهنجاری‌ها را تشخیص دهد، از جمله:

انجام اسپیرومتری برای چه کسانی ممنوع است؟

انجام تست ریه طب کار یا همان اسپیرومتری طب کار در صورت داشتن یک سری علائم و یا سوابق بیماری منع شده است. توجه به این موارد بسیار مهم است و به همین دلیل در این بخش به آن می‌پردازیم:

سابقه عفونت ریه

سابقه عفونت ریه سبب منع اسپیرومتری طب کار می‌شود. این موضوع به این دلیل است که عفونت می‌تواند باعث التهاب و آسیب به ریه‌ها شود که می‌تواند بر عملکرد ریه و دقت نتایج آزمایش تأثیرگذار باشد.

فشار خون کنترل نشده

تست تنفس طب کار برای افرادی که فشار خون کنترل نشده دارند منع شده است؛ زیرا بعضی از آزمایش‌های ریه احتمال دارد نیاز به فعالیت داشته باشد که می‌تواند فشار خون را بالا برده و خطر برای شخص ایجاد کند.

سابقه سل یا بیماری‌های تنفسی

برای افرادی که سابقه بیماری سل دارند، انجام تست ریه طب کار ممنوع است، زیرا این شرایط می‌تواند بر عملکرد ریه و دقت نتایج آزمایش تأثیرگذار باشد. علاوه بر این، افراد مبتلا به این شرایط احتمال دارد در طول آزمایش دچار مشکل شوند و انجام این آزمایش به آنها آسیب برساند.

سابقه جراحی قفسه سینه یا شکم در سه هفته گذشته

اگر فردی کمتر از سه هفته پیش از تست تنفس طب کار، جراحی قفسه سینه و یا شکم انجام داده باشد، نباید آزمایش دهد. این افراد هنوز به طور کامل دوران نقاهت خود را پشت سر نگذاشتند و با انجام این کار ممکن است به آنها بیش از اندازه فشار وارد شود و به سلامتی آنها لطمه وارد کند.

سابقه حمله قلبی در ۶ هفته گذشته

همچنین افرادی که در ۶ هفته اخیر سابقه حمله قلبی داشته‌اند، نیز از تست تنفس طب کار منع می‌شوند. زیرا این اشخاص نباید به خود فشار بیاورند و بالا رفتن ضربان می‌تواند برای آنها خطرساز باشد و باعث وخیم شدن شرایط آنها می‌شود.

شواهد تنگی نفس آشکار

همچنین کسانی که مشکلات تنفسی دارند، نباید تست تنفس طب کار را انجام دهند؛ زیرا ممکن است دچار تنگی نفس شوند و فشار بیش از حد به آنها وارد شود. به همین خاطر نباید ریسک انجام این آزمایش را بپذیرند.

توجه به این نکات ضروری است که این موارد منع مصرف ممکن است بسته به نوع خاصی از آزمایش ریه که انجام می‌شود متفاوت باشد. افراد باید همیشه با ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود و مرکز آزمایش مشورت کنند تا مشخص کنند که آیا واجد شرایط آزمایش هستند و چه اقدامات احتیاطی باید انجام شود.

تفسیر اسپیرومتری در معاینات بدو استخدام | نحوه خواندن تست اسپیرومتری

نحوه خواندن نوار ریه به این شکل است که ستونی که مقادیر محاسبه شده در آن نوشته شده‌اند، نسبت عددی مطلق را نشان می‌دهد و ستون مقادیر پیش‌بینی شده هم این نسبت را بر حسب درصد نشان می‌دهد. دو معیار اصلی که در تست تنفس اندازه‌گیری می‌شوند، گنجایش حیاتی اجباری بازدم FVC و حجم اجباری بازدم در یک ثانیه FEV1 هستند، البته فوق تخصص ریه نگاهی هم به ترکیب این دو معیار دارد  FEV1/FVC. در صورتی که اختلال سیستم تنفسی وجود داشته باشد، قدرت فرد در خروج سریع هوا از ریه کاهش پیدا می‌کند.

پارامترهای مهم تست تنفس شامل این موارد می‌شوند:

سنجش FVC در تست اسپیرومتری

اگر میزان عدد ماکزیمم هوایی که با اجبار از ریه بعد نفس عمیق خارج می‌شود، از میزان عادی یا پیش بینی شده کمتر باشد، یعنی مجاری تنفسی دچار انسداد است.

سنجش FEV1 در تست ریه

حجم هوای بازدم با فشار در ثانیه اول یا همان FEV1 مقدار هوایی است که فرد طی یک ثانیه با فشار از ریه‌هایش خارج می‌کند. فوق تخصص ریه طبق همین معیار در این روش می‌تواند مشکلات تنفسی بیمار را بررسی کند. اگر FEV1 از مقادیر عادی پیش بینی شده کمتر باشد، یعنی فرد بیماری تنفسی جدی دارد.

عدد نرمال اسپیرومتری

نتیجه نرمال آزمایش اسپیرومتری در افراد مختلف تفاوت‌هایی دارد. بر اساس سن، قد، نژاد و جنسیت مقدار نرمال آن برای هر شخص مشخص می‌شود. پزشک مقدار نرمال مناسب شما را بر این اساس مشخص می‌کند و سپس آزمایش را انجام می‌دهد. پس از آن نمره شما را با مقدار نرمال مورد انتظار مقایسه می‌کند. اگر نتیجه آزمایش ۸۰ درصد مقدار پیش بینی شده یا بالاتر از آن باشد، یعنی وضعیت نرمال است.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، برای محاسبه ساده مقدار نرمال آزمایش اسپیرومتری برای هر نفر، برنامه‌ای در سایت قرار داده است که می‌توانید طبق آن، متوجه شوید چه مقداری برای شما نرمال است.

در اسپیرومتری دو فاکتور کلیدی اندازه‌گیری می‌شود: ظرفیت حیاتی با فشار و حجم بازدم با فشار در یک ثانیه. دکتر نسبت حجم خروجی یا بازدم با فشار در یک ثانیه به ظرفیت حیاتی با فشار را می‌سنجد. اگر مسیرهای هوایی انسداد داشته باشند، مقدار هوایی که می‌توانید به سرعت از ریه خارج کنید، کاهش می‌یابد. این به معنی کمتر بودن حجم خروجی با فشار و نسبت آن به ظرفیت‌های حیاتی با فشار، است.

موارد استفاده از تست اسپیرومتری (تست ریه)

در صورتی که شخص به یکی از بیماری یا علائم زیر مبتلا شده باشد، باید تست اسپیرومتری انجام دهد:

• آسم
• بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD)
• بیماری فیبروزسیستیک
• سرفه دائم به خصوص سفره با خلط
• حس درد، فشار یا سفتی در قفسه سینه
• علائم تنگی نفس
• دشواری در تنفس عمیق
• خس خس سینه

چگونگی و نحوه انجام تست اسپیرومتری (نوار ریه) | روش‌های انجام تست اسپیرومتری

مراحل انجام تست ریه یا اسپیرومتری به ترتیب زیر است:

1. آماده سازی

شما روی صندلی مطب یا مرکز طب کار می‌نشینید. گیره‌ای روی بینی شما قرار می‌گیرد تا هر دو سوراخ بینی شما مسدود شود. سپس یک ماسک تنفسی فنجان شکل در اطراف دهان شما گذاشته می‌شود. این ماسک به دستگاه اسپیرومتر متصل شده است و هوایی که به ریه‌ها وارد و از آنها خارج می‌شود را کنترل و ضبط می‌کند.

2. تنفس عمیق و تخلیه

پزشک یا دستیار ایشان از شما می‌خواهد نفس عمیقی بکشید و آن را برای چند ثانیه نگه دارید. سپس با حداکثر سرعت، هوا را از ریه‌هایتان خارج می‌کنید.

3. تکرار آزمون

این مرحله حداقل سه مرتبه تکرار می‌شود تا نتایج قابل اعتمادی به دست آید. در صورت تفاوت بیش از حد در نتایج، آزمون تا حداکثر ۸ مرتبه تکرار می‌شود و بالاترین نتیجه به عنوان نتیجه نهایی ثبت می‌شود.

در صورتی که شواهدی به نفع اختلالات تنفسی وجود داشته باشد، ممکن است پزشک دارویی به نام برونکودیلاتور به شما بدهد تا ریه‌هایتان باز شوند و بعد از ۱۵ دقیقه دوباره آزمون را تکرار می‌کند؛ در این حالت نتایج قبل و بعد از مصرف دارو مقایسه می‌شوند تا پزشک دستور تاثیر دارو روی ریه‌ها را بررسی کند. این آزمون دردی ایجاد نمی‌کند، اما نیاز به تلاش و تمرکز دارد. پس از انجام تست تنفس، ممکن است احساس خستگی مشابه زمانی که ورزش کرده‌اید، داشته باشید.

عوارض احتمالی اسپیرومتری شغلی

معمولاً، در طول یا بعد از اسپیرومتری، عوارض کمی اتفاق می‌افتد. با این حال، بعضی از افراد ممکن است در ابتدای تست تنفس، سرگیجه یا تنگی نفس را تجربه کنند. اگر این اتفاق رخ داد، بهتر است آزمایش را متوقف و پزشک خود را آگاه کنید.

در موارد بسیار نادر، اسپیرومتری ممکن است مشکلات تنفسی را شدید کند. هنگام انجام اسپیرومتری فشار زیادی به سر، قفسه سینه، معده و چشم‌ها وارد می‌شود.

اهداف تست اسپیرومتری در معاینات بدو استخدام

هدف معاینات بدو استخدام و انجام تست برای استخدام و محیط کار می‌باشد که در ادامه بیشتر با آنها آشنا می‌شوید.

• بررسی عملکرد ریه‌ها 

این تست برای کسانی که در مشاغل مربوط به آلاینده‌های خطرناک فعالیت می‌کنند، ارزشمند است و اطلاعات مهمی را در مورد عملکرد ریوی اشخاص ارائه می‌دهد.

• تشخیص زود هنگام بیماری‌های ریوی 

اسپیرومتری ادواری اقدامی مناسب برای شناسایی زود هنگام بیماری‌های ریوی و جلوگیری از پیشرفت آنهاست.

• بررسی شدت بیماری‌ها 

اسپیرومتری، شدت بیماری‌های ریوی را مشخص می‌کند؛ چنین یافته‌ای سبب می‌شود پزشک بتواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، بهترین برنامه درمانی را انتخاب کند.

• تشخیص ناتوانی تنفسی در بیماری‌های شغلی 

اسپیرومتری در تشخیص ناتوانی تنفسی مرتبط با بیماری‌های شغلی تأثیرگذار است. بدین معنا که می‌تواند تغییرات عملکردی ریه را به دنبال تماس با مواد آلوده در محیط کار تشخیص دهد. این اطلاعات به پزشکان کمک می‌کند تا از آسیب‌های ریوی شغلی و آگاه شوند و اقدامات پیشگیرانه و درمانی را طبق شرایط شغلی افراد ارائه دهند.

• کمک به تشخیص بیماری‌های تنفسی 

اسپیرومتری به تشخیص بیماری‌هایی مثل آسم، برونشیت مزمن و COPD کمک می‌کند و در تعیین راه‌های بهبود سلامت ریوی کارکنان مؤثر است.

جمع بندی

تست اسپیرومتری یکی از دقیق‌ترین و کاربردی‌ترین ره‌ها برای بررسی عملکرد ریه و شناسایی اختلالات تنفسی است. این آزمایش با سرعت بالا و دقت قابل توجه، می‌تواند مشکلات ریوی را در مراحل اولیه تشخیص دهد. برای بهره‌مندی از نتایج دقیق و خدمات حرفه‌ای، پیشنهاد می‌شود این تست را تحت نظر پزشک متخصص و با تجربه انجام دهید.

سؤالات متداول تست اسپیرومتری

در ادامه با برخی از رایج‌ترین پرسش و پاسخ‌های تست اسپیرومتری آشنا می‌شویم.

۱. آیا تست اسپیرومتری دردناک است؟ 

خیر. تست اسپیرومتری دردناک نیست. در این تست، شما باید هوای ریه خود را به سرعت و به شدت به داخل یا خارج از دستگاه اسپیرومتر فوت کنید. این تست کاملاً غیر تهاجمی بوده و فقط نیاز به همکاری بیمار دارد.

۲. آیا نتایج تست اسپیرومتریک بلافاصله بعد از انجام آن قابل دسترسی هستند؟

بله. نتایج تست اسپیرومتری فوراً بعد از انجام تست قابل دسترسی هستند. پزشک شما می‌تواند نتایج را بررسی کرده و برنامه درمانی مناسب را طبق آن تنظیم کند.

۳. آیا تست اسپیرومتری برای تمامی افراد مناسب است؟

این تست برای بیشتر افراد بی‌خطر است، اما برای کسانی که شرایط خاص مانند حملات شدید آسمی و مشکلات قلبی دارند، توصیه نمی‌شود. برای اطمینان از انجام ایمن این تست، بهتر است قبل از آن با پزشک خود مشورت کنید.