هفته اول بارداری، آغاز یک سفر شگفت‌انگیز و سرشار از تغییرات برای مادر و جنین است. اگرچه در هفته اول بارداری، هنوز جنینی به شکل شناخته شده وجود ندارد، اما اتفاقات مهمی در بدن مادر رخ می‌دهد که زمینه‌ساز رشد و نمو جنین در هفته‌های آینده خواهد بود. از جمله این اتفاقات می‌توان به آزاد شدن تخمک از تخمدان، لقاح تخمک با اسپرم و لانه گزینی تخمک بارور شده در دیواره رحم اشاره کرد.
در این مقاله از سیناکر به بررسی دقیق‌تر وضعیت جنین در هفته اول بارداری، تغییرات بدن مادر و نکات مهمی که باید در این دوران به آن‌ها توجه داشت، خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا با آغاز این سفر شگفت‌انگیز بیشتر آشنا شوید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
مراحل رشد جنین در هفته اول حاملگی (بارداری)
بارداری فرآیندی است که با لقاح تخمک زن توسط اسپرم، که سلول تولید مثل مرد است، آغاز می‌شود و تقریباً ۳۷ تا ۴۰ هفته طول می‌کشد. این فرآیند با لقاح شروع می‌شود، یعنی زمانی که تخمک زن و اسپرم مرد در طول رابطه جنسی به هم می‌رسند. احتمال بارداری، به خصوص در روابطی که از روش‌های پیشگیری از بارداری خاصی استفاده نمی‌شود، بسیار زیاد است. به طور خلاصه، برای اینکه حاملگی اتفاق بیفتد، یک سلول اسپرم باید با یک تخمک ملاقات کند. بارداری معمولاً با لانه گزینی تخمک بارور شده در رحم آغاز می‌شود و احتمال وقوع آن معمولاً ۲ تا ۳ هفته پس از مقاربت قابل ارزیابی است. در ادامه مراحل مختلف رشد جنین در هفته اول بارداری را بررسی می‌کنیم.
شکل‌گیری جنین
شکل‌گیری جنین فرآیندی پیچیده و چند مرحله‌ای است. این فرآیند با رسیدن سلول‌های اسپرم به تخمک آغاز می‌شود. اسپرم‌ها که سلول‌های جنسی مردانه هستند، در بیضه‌ها تولید می‌شوند. در هر انزال، میلیون‌ها اسپرم از بدن مرد خارج می‌شود، اما تنها یک اسپرم برای بارور کردن تخمک و آغاز بارداری کافی است.
تخمک گذاری در هفته اول بارداری
در هر ماه، حدود 5 تا 6 فولیکول (کیسه‌های حاوی تخمک) در تخمدان‌ها شروع به رشد می‌کنند. هر فولیکول حاوی یک تخمک است که توسط سلول‌هایی احاطه شده است که هورمون‌های مختلف تولید می‌کنند. معمولاً در هر چرخه قاعدگی، یک تخمک از یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود (تخمک‌گذاری). به ندرت ممکن است دو تخمک به طور همزمان آزاد شوند که در صورت بارور شدن توسط دو اسپرم مختلف، منجر به تولد دوقلوهای غیر همسان می‌شود.
در تخمدان‌های یک زن سالم، هر ماه 5 تا 6 تخمک بالغ می‌شوند. بدن یکی از این تخمک‌های بالغ را انتخاب کرده و هنگامی که به طور کامل بالغ شد، آن را از طریق لوله‌های فالوپ آزاد می‌کند. این فرآیند تخمک‌گذاری نام دارد و با علائمی همراه است.
معمولاً در هر ماه، یک تخمدان (راست یا چپ) تخمک‌گذاری می‌کند. اگرچه بسیار نادر است، اما در برخی موارد، ممکن است هر دو تخمدان در یک ماه تخمک‌گذاری کنند.همانطور که اشاره شد اگر در چنین شرایطی، هر دو تخمک توسط اسپرم‌های مختلف بارور شوند، دوقلوهای غیر همسان به دنیا می‌آیند.
حرکت تخمک در هفته 1 بارداری
پس از تخمک‌گذاری، تخمک به داخل لوله فالوپ رها می‌شود و به سمت رحم حرکت می‌کند. پهن‌ترین قسمت لوله فالوپ، محل مناسب برای لقاح است. اگر در این قسمت، تخمک با اسپرم برخورد کند، لقاح اتفاق می‌افتد. در یک چرخه قاعدگی 28 روزه، تخمک‌گذاری معمولاً در روز چهاردهم اتفاق می‌افتد و زمان مناسب برای بارداری است. اگر قصد باردار شدن دارید، باید با در نظر گرفتن دوره‌های تخمک گذاری در تقویم، رابطه جنسی داشته باشید. اگر قصد بارداری ندارید، باید در زمان تخمک‌گذاری از رابطه جنسی خودداری کنید یا از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
آماده شدن رحم
همزمان با تخمک‌گذاری، بدن برای بارداری آماده می‌شود. هورمون‌هایی که در این دوره ترشح می‌شوند، باعث ضخیم شدن دیواره رحم می‌شوند. این ضخامت برای لانه‌گزینی جنین ضروری است. در این حالت با کشیده شدن سطح داخلی رحم مانند اسفنج، بدن برای بارداری آماده می‌شود.
لقاح در هفته اول حاملگی
تخمک پس از رها شدن از تخمدان، حدود 12 تا 24 ساعت در لوله فالوپ زنده می‌ماند. در این مدت، تخمک به آرامی به سمت رحم حرکت می‌کند و منتظر اسپرم است. اسپرم‌ها پس از ورود به واژن، به سمت لوله‌های فالوپ حرکت می‌کنند و در صورت برخورد با تخمک، لقاح اتفاق می‌افتد. اسپرم‌ها حدود 6 روز در دستگاه تناسلی زن زنده می‌مانند. از میلیون‌ها اسپرم که وارد واژن می‌شوند، تنها چند صد اسپرم به تخمک می‌رسند و تنها یکی از آن‌ها می‌تواند به تخمک نفوذ کند و آن را بارور کند. اسپرم‌هایی که به تخمک نمی‌رسند از بین می‌روند.
تکثیر سلولی
پس از لقاح، تخمک بارور شده که زیگوت نامیده می‌شود، سفر خود را به سمت رحم آغاز می‌کند. در طول این سفر، زیگوت به طور مداوم تقسیم سلولی را انجام می‌دهد. این تقسیم سلولی به صورت میتوز انجام می‌شود، یعنی هر سلول به دو سلول کاملاً مشابه تقسیم می‌شود. در ابتدا، زیگوت به دو سلول تقسیم می‌شود، سپس به چهار سلول، هشت سلول و به همین ترتیب ادامه می‌یابد. این توده سلولی در حال رشد به سمت رحم حرکت می‌کند و همزمان با تقسیم سلولی، تغییر شکل می‌دهد. حدود 3 تا 4 روز پس از لقاح، توده سلولی به رحم می‌رسد. در این مرحله، توده سلولی شبیه یک توپ توخالی است که بلاستوسیست نامیده می‌شود
بارداری (لانه گزینی)
حدود 3 تا 4 روز پس از لقاح، توده سلولی (بلاستوسیست) به رحم می‌رسد و 2 تا 3 روز در حفره رحم شناور می‌ماند. اگر این توده سلولی بتواند به دیواره رحم متصل شود (لانه‌گزینی)، بارداری آغاز می‌شود. لانه‌گزینی حدود 6 روز پس از لقاح اتفاق می‌افتد و 3 تا 4 روز طول می‌کشد. پس از لانه‌گزینی، بلاستوسیست شروع به ترشح هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) می‌کند. این هورمون به تخمدان‌ها سیگنال می‌دهد که تولید پروژسترون را ادامه دهند. پروژسترون هورمونی است که برای حفظ بارداری ضروری است. در صورت بارداری، قاعدگی متوقف می‌شود. زیرا هورمون‌های بارداری مانع از ریزش دیواره رحم می‌شوند.
زمان قعطی شدن بارداری
دوره بارداری به طور معمول 40 هفته (9 ماه و 10 روز) است. از آنجا که زمان دقیق لقاح مشخص نیست، اولین روز آخرین قاعدگی به عنوان شروع بارداری در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، محاسبات دوره بارداری پس از این تاریخ انجام می‌شود. در نتیجه، در هفته اول بارداری، هنوز بارداری به طور قطعی مشخص نیست.
به بیان دیگر بارداری زمانی به طور قطعی مشخص می‌شود که لانه‌گزینی با موفقیت انجام شود و جنین شروع به رشد در رحم کند. این اتفاق معمولاً حدود یک هفته پس از لقاح رخ می‌دهد.
جنسیت نطفه
جنس نطفه (جنین) در همان لحظه لقاح و در هفته اول بارداری تعیین می‌شود، اما نه به شکلی که در هفته اول قابل تشخیص باشد. در واقع، جنسیت جنین به ترکیب کروموزوم‌های جنسی اسپرم و تخمک بستگی دارد. تخمک همیشه حامل کروموزوم X است. اگر اسپرم حامل کروموزوم X باشد، جنین دختر (XX) خواهد بود. اگر اسپرم حامل کروموزوم Y باشد، جنین پسر (XY) خواهد بود. به بیان ساده‌تر جنسیت جنین به طور کامل توسط اسپرم تعیین می‌شود. در هفته اول بارداری، تشخیص جنسیت جنین از طریق هیچ روشی ممکن نیست. حتی با پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها، تعیین جنسیت در این مرحله غیرممکن است.
شکل‌گيری جنين در هفته اول بارداری
بطور خلاصه هنگامی که اسپرم موفق به نفوذ به تخمک می‌شود، لقاح اتفاق می‌افتد و تخمک بارور شده، زیگوت نامیده می‌شود. زیگوت حاوی تمام اطلاعات ژنتیکی لازم برای رشد و توسعه جنین است. این اطلاعات در 23 جفت کروموزوم ذخیره شده‌اند که نیمی از آن‌ها از مادر و نیمی دیگر از پدر به ارث رسیده‌اند. هر کروموزوم از مولکول‌های DNA بسیار فشرده تشکیل شده است که ژن‌ها را در خود جای داده‌اند. ژن‌ها واحدهای اصلی وراثت هستند و ویژگی‌های مختلف فرد مانند رنگ چشم، قد و استعداد ابتلا به بیماری‌های خاص را تعیین می‌کنند.
حدود 24 تا 30 ساعت پس از لقاح، زیگوت شروع به تقسیم سلولی می‌کند. این تقسیم به صورت میتوز انجام می‌شود، به این معنی که هر سلول به دو سلول یکسان تقسیم می‌شود. این فرآیند به طور مداوم ادامه می‌یابد و تعداد سلول‌ها به طور تصاعدی افزایش می‌یابد (2، 4، 8، 16، 32 و غیره). در این مرحله، اندازه جنین بسیار کوچک است، زیرا سلول‌ها کوچک و فشرده هستند. در همین حال، DNA با سرعتی باورنکردنی در حال کپی برداری از خود است تا اطلاعات ژنتیکی لازم برای هر سلول جدید فراهم شود. در حالی که سلول‌ها به طور مداوم در حال تقسیم هستند، این توده سلولی در لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می‌کند. حدود 3 تا 4 روز پس از لقاح، این توده سلولی به رحم می‌رسد. درن هایت بلاستوسیست به دیواره رحم متصل می‌شود و در آن نفوذ می‌کند. لانه‌گزینی معمولاً حدود 6 روز پس از لقاح اتفاق می‌افتد و 3 تا 4 روز طول می‌کشد.
بشتر بخوانید: وضعیت مادر در هفته اول بارداری
چرخه قاعدگی در باروری
چرخه قاعدگی فرایندی طبیعی است که در بدن زنان رخ می‌دهد و آن‌ها را برای بارداری آماده می‌کند. این چرخه معمولاً 28 روز طول می‌کشد، اما می‌تواند در زنان مختلف و حتی در چرخه‌های مختلف یک زن متفاوت باشد. چرخه قاعدگی به طور کلی به دو فاز اصلی تقسیم می‌شود. فاز فولیکولی که از اولین روز قاعدگی شروع می‌شود و تا زمان تخمک‌گذاری ادامه دارد. در این فاز، هورمون محرک فولیکول (FSH) باعث رشد فولیکول‌ها در تخمدان‌ها می‌شود. هر فولیکول حاوی یک تخمک نابالغ است. در اواسط این فاز، یکی از فولیکول‌ها به طور غالب رشد می‌کند و تخمک داخل آن به بلوغ می‌رسد. دوم، فاز لوتئال که از زمان تخمک‌گذاری شروع می‌شود و تا شروع قاعدگی بعدی ادامه دارد. در این فاز، فولیکول پاره شده به جسم زرد تبدیل می‌شود و هورمون پروژسترون ترشح می‌کند. پروژسترون دیواره رحم را برای لانه‌گزینی احتمالی جنین آماده می‌کند.
در حدود روز چهاردهم چرخه قاعدگی، تخمک بالغ از فولیکول آزاد می‌شود. این فرآیند تخمک‌گذاری نام دارد. تخمک آزاد شده توسط لوله‌های فالوپ گرفته می‌شود و به سمت رحم حرکت می‌کند. تخمک در لوله فالوپ حدود 24 ساعت زنده می‌ماند و در این مدت می‌تواند توسط اسپرم بارور شود. به همین دلیل است که حدود روز چهاردهم قاعدگی بالاترین شانس باردار شدن یک زن در نظر گرفته می‌شود. اگر در زمان تخمک‌گذاری یا چند روز قبل از آن، رابطه جنسی بدون محافظت انجام شود، اسپرم‌ها می‌توانند وارد لوله‌های فالوپ شوند و تخمک را بارور کنند. در صورت لقاح، تخمک بارور شده (زیگوت) به سمت رحم حرکت می‌کند و در دیواره رحم لانه‌گزینی می‌کند. این اتفاق منجر به شروع بارداری می‌شود.
سقط جنین در هفته اول بارداری
سقط جنین یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل در زمینه بهداشت زنان است که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. عوامل متعددی می‌تواند باعث سقط جنین شود که از بارز‌ترین آن‌ها می‌توان به عوامل محیطی، موارد ژنتیکی، مشکلات هورمونی، مشکلات رحمی و مشکلات خونی اشاره کرد. بیشتر موارد سقط جنین در اوایل هفته اول بارداری رخ می‌دهد، زیرا سلول‌های جنینی که به آن‌ها بلاستوسیست (Blastocystis) می‌گویند در حال حرکت به سمت رحم هستند و هنوز لانه‌گزینی نکرده‌‌اند. علل سقط جنین در هفته اول بارداری:
- ناهنجاری‌های کروموزومی: شایع‌ترین علت سقط جنین در هفته اول، ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین است. این ناهنجاری‌ها می‌توانند مانع از رشد طبیعی جنین شوند.
- مشکلات لانه گزینی: اگر تخمک بارور شده نتواند به درستی در دیواره رحم لانه گزینی کند، سقط جنین رخ می‌دهد.
- کیفیت پایین تخمک یا اسپرم: کیفیت پایین تخمک یا اسپرم می‌تواند منجر به تشکیل جنین ناسالم و سقط جنین شود.
- اختلالات هورمونی: عدم تعادل هورمونی در بدن مادر، مانند کمبود پروژسترون، می‌تواند باعث سقط جنین شود.
- بیماری‌های مزمن مادر: بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های خودایمنی و بیماری‌های تیروئید می‌توانند خطر سقط جنین را افزایش دهند.
- عوامل محیطی: مصرف الکل، سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر و قرار گرفتن در معرض سموم محیطی می‌تواند باعث سقط جنین شود.
اگر در این زمان دچار لکه‌بینی شدید یا خونریزی واژینال را تجربه می‌کنید که پس از چند ساعت متوقف نمی‌شود، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است علائم دیگری همزمان با خونریزی داشته باشید که شامل موارد زیر می‌شود:
- درد یا گرفتگی شکم
- کمر درد
- خونریزی یا خروج مایع از واژن
- کاهش علائم بارداری ( تهوع و خستگی)
سقط جنین در هفته اول بارداری به دلایل مختلفی ممکن است رخ دهد و اغلب زنان حتی متوجه وقوع آن نمی‌شوند، زیرا علائم آن بسیار شبیه به قاعدگی طبیعی است. در هفته اول بارداری، رحم ممکن است بافت جنین را دفع کند، به همین دلیل اگر در این هفته درد شکم یا سایر علائم ذکر شده را تجربه کردید بهتر از با پزشک مشورت کنید.
کلام پایانی
در هفته اول بارداری، سفر شگفت‌انگیز شکل‌گیری یک زندگی جدید آغاز می‌شود. در این هفته، تخمک در تخمدان به بلوغ می‌رسد و آماده رهاسازی می‌شود. با تخمک‌گذاری، تخمک از تخمدان آزاد می‌شود و وارد لوله فالوپ می‌شود. اگر در این زمان اسپرم در لوله فالوپ وجود داشته باشد، لقاح اتفاق می‌افتد و تخمک بارور می‌شود.
همانطور که مفصلا توضیح دادیم، تخمک بارور شده شروع به تقسیم سلولی می‌کند و همزمان به سمت رحم حرکت می‌کند. در پایان هفته اول، زیگوت به رحم می‌رسد و آماده لانه‌گزینی در دیواره رحم می‌شود. هفته اول بارداری مرحله بسیار مهمی در شکل‌گیری جنین است و رخدادهای مهمی مانند تخمک‌گذاری، لقاح و تقسیم سلولی در این هفته اتفاق می‌افتد. با لانه‌گزینی موفقیت‌آمیز زیگوت در دیواره رحم، بارداری به طور رسمی آغاز می‌شود و جنین به رشد و تکامل خود ادامه می‌دهد.
برای آگاهی بیشتر می‌توانید مقاله مربوط به وضعیت جنین در هفته دوم بارداری را بررسی کنید.