رژیم کتوژنیک چیست؟تاثیر رژیم غذایی کتو در کنترل دیابت

رژیم کتوژنیک یک نوع رژیم غذایی است که به دلیل کربوهیدرات بسیار پایین و چربی بالا شناخته می‌شود. این رژیم در ابتدا با عنوان روشی برای درمان کودکان مبتلا به صرع توسعه یافت، اما در سال‌های اخیر به دلیل تأثیرات مثبت آن بر کاهش وزن و سلامتی عمومی محبوبیت زیادی پیدا کرده است. مطالعات نشان می‌دهند که رژیم کتوژنیک می‌تواند در مدیریت و کنترل دیابت نوع ۲ هم تأثیرگذار باشد. با این حال، هر شخص باید تحت نظر متخصص تغذیه و با توجه به شرایط خاص خود رژیم غذایی را انتخاب کند. در این مقاله از سیناکر به بررسی تأثیرات رژیم کتوژنیک بر دیابت می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که چگونه این رژیم می‌تواند به کنترل و مدیریت بیماری دیابت کمک کند.

رژیم کتوژنیک چیست؟

رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی بسیار کم کربوهیدرات و پرچرب است. در این رژیم غذایی کربوهیدرات‌ها با چربی‌های طبیعی جایگزین می‌شوند. با کاهش مصرف کربوهیدرات بدن در یک حالت متابولیک به نام کتوز قرار می‌گیرد که برای سوزاندن چربی و به دست آوردن انرژی بسیار کارآمد است. همچنین چربی را به کتون در کبد تبدیل می‌کند که می‌تواند انرژی مغز را تأمین کند. رژیم‌های کتوژنیک باعث کاهش قابل توجه قند خون و سطح انسولین می‌شوند. این وضعیت همراه با افزایش کتون فوایدی برای سلامتی دارد.

کتوز و کتو اسیدوز

وقتی که بحث رژیم کتوژنیک در بیماران دیابتی مطرح می‌شود، دو اصطلاح کلیدی (کتوز و کتو اسیدوز) وجود دارد که باید به آنها توجه کرد.

کتوز

کتوز حالتی است که در آن بدن به دلیل کاهش شدید دریافت کربوهیدرات، منابع کربوهیدراتی خود را به پایان می‌رساند و به جای آن از چربی‌ها به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند. در این حالت، چربی‌ها به ترکیبات کتونی تبدیل شده و بدن می‌تواند از این کتون‌ها برای تأمین انرژی استفاده کند. کتوز به طور طبیعی در رژیم کتوژنیک و همچنین در مواقعی که بدن دچار قحطی یا کمبود کربوهیدرات است، اتفاق می‌افتد و می‌تواند برای بیماران دیابتی که به دنبال کنترل و مدیریت قند خون هستند، سودمند باشد.

کتواسیدوز

از جهتی دیگر، کتواسیدوز وضعیتی است که در آن تولید کتون‌ها در بدن بیش از حد می‌شود. این افزایش تولید کتون‌ها به دلیل خاصیت اسیدی آنها می‌تواند باعث اسیدی شدن محیط خون شود. کتواسیدوز معمولاً در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک اتفاق می‌افتد، به خصوص وقتی که سطح قند خون به شدت بالا می‌رود. اما این وضعیت می‌تواند در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو نیز رخ دهد که باید مراقب آن باشید. کتواسیدوز یک وضعیت بسیار خطرناک برای بیماران دیابتی است و در صورت عدم رسیدگی به موقع، می‌تواند منجر به کما و یا حتی مرگ آن‌ها شود.

علائم کتواسیدوز

علائم کتواسیدوز شامل موارد زیر است:

1. تشنگی زیاد
2. دفع ادرار مکرر
3. خستگی و ضعف
4. احساس گیجی و سردرگمی

انواع مختلف رژیم کتوژنیک کدامند؟

رژیم غذایی کتوژنیک انواع مختلفی دارد. در ادامه انواع این رژیم را برای شما معرفی می‌کنیم:

رژیم کتوژنیک استاندارد SKD

یکی از انواع رژیم کتو، رژیم کتوژنیک استاندارد است. در این رژیم غذایی، مقدار بسیار کمی کربوهیدرات مصرف می‌شود. پروتئین باید به میزان متوسط و چربی به میزان بالا مصرف گردد.

رژیم کتوژنیک چرخه‌ای CKD

یکی دیگر از انواع رژیم کتو، رژیم کتوژنیک چرخه‌ای است در این نوع رژیم غذایی باید میزان مصرف کربوهیدرات را در یک بازه زمانی مشخص کاهش دهید. سپس اجازه دارید در یک بازه زمانی محدود کربوهیدرات بیشتری مصرف کنید.

رژیم کتوژنیک هدفمند TKD

در این نوع رژیم غذایی قادر خواهید بود بعد از تمرینات ورزشی مقدار مشخص کربوهیدرات مصرف کنید. نوع دیگری از رژیم کتوژنیک یعنی رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا وجود دارد که به شما اجازه می‌دهد به صورت روزانه مقدار بیشتری پروتئین مصرف کنید. این نوع رژیم غذایی توسط بسیاری از پژوهشگران مورد بررسی قرار گرفته و محبوبیت زیادی دارد. معمولاً ورزشکاران یا بدنسازان از رژیم کتو چرخه‌ای یا هدفمند استفاده می‌کنند.

تأثیر رژیم کتوژنیک روی قند خون

وقتی که در رژیم کتو، کربوهیدرات‌ها به طور قابل توجهی کاهش می‌یابند، ممکن است سطح قند خون به طور چشمگیری کاهش یابد. این کاهش می‌تواند برای بیماران دیابتی مشکلاتی را به وجود آورد، به خصوص برای کسانی که از داروهایی مانند انسولین استفاده می‌کنند. افت قند خون به خصوص در این گروه می‌تواند خطرناک باشد و بنابراین نظارت مداوم بر قند خون بسیار حائز اهمیت است.

اگر قند خون به زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی لیتر برسد، شخص به هایپوگلایسمی دچار می‌شود و برای جبران این وضعیت باید از غذاهای حاوی کربوهیدرات استفاده کند تا سطح قند خون افزایش یابد. هایپوگلایسمی یا افت شدید قند خون می‌تواند علائمی مانند لرز، عرق کردن، تپش قلب، سرگیجه، گیجی، تاری دید و حتی از دست رفتن هوشیاری را ایجاد کند. در موارد شدید اگر قند خون به سرعت درمان نشود، این وضعیت می‌تواند به تشنج و حتی مرگ منجر شود.

بنابراین بیماران دیابتی باید به خصوص در هنگام دنبال کردن یک رژیم غذایی کتوژنیک یا کم کربوهیدرات، به طور مداوم قند خون خود را چک کنند و در صورت بروز علائم هایپوگلایسمی به سرعت اقدام به مصرف منابع کربوهیدرات نمایند تا از عوارض جدی پرهیز کنند.

آیا کتوژنیک برای دیابت خوب است؟ | رابطه رژیم کتوژنیک و دیابت

رژیم کتوژنیک می‌تواند برای بعضی بیماران مبتلا به دیابت مفید باشد، اما لازم است که با احتیاط و تحت نظر متخصص تغذیه اجرا شود تا باعث بروز مشکل نشود. در قسمت پایین به نکات کلیدی درباره تأثیرات این رژیم بر بیماران دیابتی پرداخته شده است:

مزایای رژیم کتوژنیک برای بیماران دیابتی

در ادامه جدول مزایای رژیم کتو را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد.

خطرات رژیم کتوژنیک برای بیماران دیابتی

در ادامه خطرات و مضرات رژیم کتو را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مواد غذایی مناسب در رژیم کتوژنیک

بعضی از مواد غذایی که در رژیم کتوژنیک جای دارند.

• سبزیجات کم کربوهیدرات مانند اسفناج، کاهو، بروکلی
• تخم مرغ یک منبع پروتئینی کم کربوهیدرات
• گوشت مانند مرغ، گوشت گاو و بره
• چربی‌های سالم مانند آووکادو، روغن نارگیل و روغن زیتون
• ماهی و غذاهای دریایی مانند سالمون و ساردین
• محصولات لبنی بدون شکر افزوده مانند پنیر و کره
• انواع توت‌ها به میزان محدود محدود

غذاهای غیر مجاز رژیم کتو

این غذاها سرشار از کربوهیدرات هستند و می‌توانند سطح قند خون را به میزان قابل توجهی در افراد مبتلا به دیابت افزایش دهند:

1. نان، پاستا، غلات و ذرت
2. سبزیجات نشاسته‌ای مانند سیب زمینی معمولی و سیب زمینی شیرین
3. شیر
4. میوه‌ها غیر از انواع توت‌ها
5. آبمیوه، نوشابه، چای شیرین
6. دسر، محصولات پخته شده، آبنبات، بستنی و خوراکی‌های مشابه
7. انواع مشروبات الکلی

مصرف خرما در رژیم کتوژنیک

مصرف خرما در رژیم کتوژنیک یک انتخاب ایده آل نیست. این ماده غذایی حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات است. هر وعده خرما (یک فنجان، بدون هسته و به صورت خرد شده) حاوی ۹۸.۵ گرم کربوهیدرات خالص است. متأسفانه این مقدار کربوهیدرات بسیار سنگین بوده و با رژیم کتو سازگار نیست و در هرم غذایی رژیم کتوژنیک جایی ندارد.

آیا رژیم کتوژنیک راهکاری مؤثر برای مدیریت دیابت است؟

رژیم کتوژنیک با محدود کردن شدید مصرف کربوهیدرات‌ها، بدن را مجبور می‌کند تا چربی را به عنوان منبع اصلی انرژی جایگزین کند. این فرایند که کتوزیس نام دارد، باعث تولید مولکول‌های به نام کتو می‌شود که به عنوان سوخت جایگزین برای سلول‌ها عمل می‌کنند.

رژیم‌های غذایی پر کربوهیدرات می‌توانند نوسانات شدید قند خون را در افراد مبتلا به دیابت تشدید کنند و به همین خاطر مدیریت رژیم غذایی برای کنترل دیابت نوع یک و نوع ۲ لازم است. رژیم کتو می‌تواند برای بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مفید باشد. این رژیم با کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها سطح قند خون را در محدوده سالم نگه می‌دارد همچنین می‌تواند نوسانات قند خون را کاهش داده و برخی شاخص‌های متابولیکی را بهبود بخشد.

پیشنهاد مطالعه: پایین آوردن قند خون فوری

چرا کاهش مصرف کربوهیدرات در رژیم کتوژنیک اهمیت دارد؟

سطح انسولین بدن با کاهش مصرف کربوهیدرات، کاهش می‌یابد. این موضوع می‌تواند به کاهش مقاومت به انسولین و در نتیجه مدیریت بهتر قند خون کمک کند. از طرفی دیگر حذف کربوهیدرات‌های سریع الجذب، نوسانات ناگهانی قند خون را کاهش داده و به مدیریت بهتر سطح قند منجر می‌شود.

به طور معمولی در رژیم کتوژنیک پیشنهاد می‌شود که مصرف کربوهیدرات‌ها برای شخصی که روزانه دو هزار کالری مصرف می‌کنند، بین ۲۰ تا ۵۰ گرم در روز باشد. این میزان معادل دریافت ۱۰ درصد کالری از کربوهیدرات، ۲۰ درصد کالری از پروتئین و ۷۰ درصد کالری از چربی است.

فواید رژیم کتو برای دیابت نوع دو چیست؟

رژیم کتوژنیک ممکن است چندین مزایای بالقوه برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو داشته باشد. بعضی از این مزیت‌ها عبارتند از:

• کاهش وزن
• کاهش وابستگی به داروهای دیابت
• کاهش فشار خون
• بهبود حساسیت به انسولین
• بهبود کلسترول خون
• کاهش سطح تری گلیسیرید
• افزایش انرژی و بهبود کیفیت زندگی
• افزایش احساس سیری

عوارض و مضرات رژیم کتو در کوتاه مدت

کسانی که تازه رژیم کتو را شروع می‌کنند، ممکن است بعضی از عوارض جانبی موقتی را تجربه کنند، از قبیل:

1. آمفولانزای کتوژنیک، علائمی مانند خستگی، سردرد، حالت تهوع، سرگیجه
2. تغییرات در سیستم گوارشی مثل یبوست یا اسهال
3. گرفتگی عضلات پا ناشی از کاهش الکترولیت‌ها
4. کاهش انرژی در ابتدای رژیم
5. احساس کندی در تمرکز و فکر کردن
6. تکرار ادرار
7. بی‌خوابی

این عوارض اغلب بعد از چند روز تا چند هفته برطرف می‌شوند

عوارض بلند مدت رژیم کتوژنیک

پیروی طولانی مدت از رژیم کتو می‌تواند بعضی از مشکلات جدی را به همراه داشته باشد:

• تشکیل سنگ کلیه ناشی از افزایش اسیدیته ادرار
• کمبود مواد مغذی ناشی از محدود شدن بعضی گروه‌های غذایی مانند غلات، میوه‌ها و سبزیجات نشاسته‌ای
• عدم تعادل چربی‌ها مثل افزایش کلسترول بد.
• افزایش خطر بیماری کبد چرب ناشی از مصرف بالای چربی‌ها.
• افزایش احتمال افت قند خون به خصوص در افراد دیابتی که از داروهای کنترل قند خون استفاده می‌کنند.

چه افرادی نباید از رژیم کتوژنیک پیروی کنند؟

با وجود اینکه رژیم کتوژنیک برای بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌تواند مفید باشد، اما برای همه مناسب نیست و این رژیم می‌تواند برای بعضی از افراد مشکلات جدی برای سلامتی به همراه داشته باشد. گروه‌هایی که باید از این رژیم دوری کنند عبارتند از:

• زنان باردار یا شیرده 

دریافت کافی مواد مغذی برای رشد جنین و تولید شیر ضروری است و رژیم کتو نمی‌تواند این نیازها را تأمین کند.

• افراد مبتلا به اختلالات تغذیه‌ای

رژیم‌های بسیار محدود کننده مانند کتو می‌توانند باعث تشدید مشکلات مربوط به خوردن شوند.

• افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی 

مصرف بالای چربی و پروتئین ممکن است فشار مضاعفی بر کلیه‌ها وارد کند و عملکرد آنها را تحت تأثیر قرار دهد.

• افراد مصرف کننده داروهای مهار کننده SGLT-2

این داروها برای درمان دیابت استفاده می‌شوند و مصرف آنها با رژیم کتو می‌تواند خطر کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد.

• افراد مبتلا به پانکراتیت یا نارسایی کبد 

عملکرد طبیعی پانکراس و کبد برای متابولیسم چربی‌ها ضروری است و رژیم کتو ممکن است فشار زیادی به این ارگان‌ها وارد کند.

• افرادی که اختلالات متابولیسم چربی دارند 

در بعضی شرایط ژنتیکی بدن نمی‌تواند چربی را به طور درست تجزیه کند و رژیم کتو می‌تواند باعث تجمع چربی‌های نامطلوب در خون شود.

نتیجه گیری

رژیم کتوژنیک ممکن است برای کنترل دیابت مؤثر باشد، اما حتماً نیاز به مشورت با پزشک و متخصصان تغذیه دارد. این رژیم می‌تواند باعث کاهش سطح قند خون، کاهش وزن و بهبود کنترل دیابت در برخی از افراد شود. با این حال، باید به این نکته توجه کرد که اثرات جانبی و محدودیت‌هایی نیز ممکن است وجود داشته باشد که نیازمند نظارت بر پیگیری دقیق است. بنابراین، مهم است که قبل از شروع این رژیم با پزشک خود مشورت کرده و تصمیمات مناسبی را با هماهنگی او بگیرید.

سؤالات متداول راجع به رژیم کتوژنیک

در ادامه به بررسی برخی از پرسش و پاسخ در مورد رژیم کتوژنیک می‌پردازیم.

۱. رژیم کتوژنیک چیست؟

رژیم کتوژنیک رژیمی کم‌کربوهیدرات و پرچرب می‌باشد که سوخت بدن را از قند به چربی تغییر می‌دهد و بدن را به حالت کتوز می‌برد.

۲. چگونه رژیم کتوژنیک به کنترل دیابت کمک می‌کند؟

کاهش مصرف کربوهیدرات منجر به کاهش قند خون و نیاز کمتر به انسولین می‌شود که در نهایت در کنترل بهتر دیابت نوع ۲ تاثیر بسزایی دارد.

۳. کتوز چیست و چه تفاوتی با کتواسیدوز دارد؟

کتوز یک فرآیند طبیعی در بدن می‌باشد که بدن چربی را برای تولید انرژی می‌سوزاند و کتون تولید می‌کند. در حالی که کتواسیدوز یک وضعیت خطرناک در افراد دیابتی (معمولاً دیابت نوع ۱) به شمار می‌رود که در آن سطح کتون‌ها بسیار بالا می‌رود و خون اسیدی می‌شود.