۰ تا ۱۰۰ مفاهیم و کاربرد اچ اس ای (HSE)

hse به مجموعه‌ای از قوانین و روش‌هایی می‌گویند که به منظور حفظ سلامت کارکنان، پیشگیری از حوادث کاری و کاهش میزان آسیب به محیط زیست ایجاد شده‌اند. در این مقاله قصد داریم تا شما را با تعریف کلی HSE، اهمیت HSE در محیط کار، کاربرد آن در صنایع مختلف و غیره به صورت کامل آشنا کنیم. پس تا انتهای این مطلب از سایت سیناکر با ما همراه باشید.

تعریف کلی HSE و هدف از راه‌اندازی آن در سازمان‌ها

HSE در واقع خلاصه شده سه کلمه سلامت (Health)، ایمنی (Safety) و محیط ‌زیست (Environment) است و هدف اصلی راه‌اندازی HSE در سازمان‌ها ایجاد کردن یک محیط امن، سالم و بادوام است که به نفع طبیعت باشد. با رعایت اصول HSE، خطرات احتمالی کاهش یافته و میزان بهره‌وری افزایش پیدا می‌کند که به دنبال آن محیط کار تبدیل به فضایی امن و مطمئن می‌شود.

• Health: حفظ سلامت جسمی و روانی کارکنان

شامل شناسایی، بررسی و کنترل عواملی می‌شود که بر روی سلامت کارکنان اثرگذار هستند. مانند مواد شیمیایی، نویز و صداها، استرس‌های کاری و بیماری‌های که به واسطه شغل افراد ایجاد می‌شود.

• Safety: پیشگیری از حوادث شغلی

اقدامات و استانداردهایی که به منظور جلوگیری از بروز حوادث، آسیب‌های فیزیکی و مرگ و میر، در محیط کار انجام می‌شود. این بخش مدیریت ریسک، آموزش‌های ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظتی را در بر دارد.

• Environment: کاهش اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌ها

این بخش بر کاهش اثرات منفی فعالیت‌های صنعتی و سازمانی بر محیط زیست متمرکز است و مدیریت پسماند، کاهش آلودگی آب و هوا و مصرف بهینه منابع طبیعی را شامل می‌شود.

ایمنی چیست؟

برای کلمه ایمنی تعاریف متعددی وجود دارد. ایمنی را می‌توان دور بودن از خطرها معنی کرد. به عبارت بهتر ایمنی (Safety) در HSE به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که به منظور جلوگیری از وقوع حوادث و ایجاد خطر در محیط کار انجام می‌شود. ایمنی یکی از ارکان اصلی HSE است و تمرکز آن بیشتر بر روی جلوگیری از وقوع تصادف، آتش سوزی و دیگر تهدیدات محیطی است که جان کارکنان و سرمایه‌های سازمان را تهدید می‌کند.

اهمیت HSE در محیط کار

رعایت ایمنی و بهداشت در محیط کار، یکی از اصول اساسی و مهمی است که باید آن را در جهت حفظ سلامت کارکنان، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث و بیماری‌های شغلی به کار برد. سازمان‌هایی که ایمنی و بهداشت کارکنان خود را در اولویت قرار می‌دهند، سرمایه‌های انسانی خود را حفظ کرده و از محیط سالم و کارآمدی بهره‌مند می‌شوند.

توجه به این مسئله تأثیر مستقیمی بر روی عملکرد سازمان، کاهش غیبت کارکنان، کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش رضایت شغلی می‌گذارد و سازمان‌هایی که اجرا کننده برنامه‌های ایمنی و بهداشت هستند، علاوه بر کاهش ریسک‌های عملیاتی، محیطی پایدار و مطمئن را برای تمامی کارکنان خود به وجود می‌آورند.

جلوگیری از حوادث کاری و بیماری‌های شغلی

حوادث کاری می‌توانند آسیب‌های جدی برای کارکنان و هزینه‌های زیادی را برای سازمان به همراه داشته باشند. برخورداری از یک سیستم ایمنی کارآمد، علاوه بر کاهش تعداد حوادث، محیط امن‌تری را برای کارکنان و سازمان فراهم می‌کند.

کاهش هزینه‌های بیمه و خسارات

سازمان‌هایی که ایمنی و بهداشت را رعایت نمی‌کنند، با هزینه‌های زیاد و سنگینی برای جبران خسارت‌های ناشی از حوادث کاری روبه‌رو می‌شوند. کاهش تعداد حوادث و بیماری‌های شغلی، هزینه‌های بیمه و غرامت‌های پرداختی به کارکنان را کاهش می‌دهد.

افزایش راندمان نیروی انسانی

کارکردن در محیط امن و سالم، انگیزه کارکنان را بیشتر کرده و میزان بهره‌وری را افزایش می‌دهد. حذف عوامل استرس‌زا و محیط‌های کاری پرخطر، موجب افزایش تمرکز و کارایی کارکنان می‌شود.

جلب اعتماد مشتریان و اعتبار برند

سازمان‌هایی که سیاست‌های ایمنی و بهداشت قوی دارند، مورد احترام بیشتری از سوی مشتریان، کارکنان و سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند. این امر نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمان و تعهد آن به حقوق کارکنان است.

وظایف و مسئولیت‌های کارشناس HSE

کارشناس اچ اس ای قلب تپنده سیستم ایمنی، بهداشت و محیط زیست در سازمان است که وظایف مختلف و مهمی بر عهده اوست. به طور خلاصه، کارشناس HSE با بهره‌مندی از دانش، تخصص و تعهد خود، می‌تواند محیطی امن، سالم و پایداری را برای سازمان و جامعه ایجاد کند.

ارزیابی خطر و شناسایی ریسک‌های محیط کار

کارشناس HSE برای بررسی خطر و شناسایی ریسک‌ها در محیط کاری باید اقدامات زیر را انجام دهد:

1. تحلیل و ارزیابی محیط کار و فرایندهای تولید
2. تشخیص خطرات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و ارگونومیکی
3. بررسی میزان ریسک خطرات شناسایی شده

تدوین دستورالعمل‌ها و مقررات ایمنی

اقداماتی که کارشناس اچ اس ای برای تدوین دستورالعمل و مقررات ایمنی انجام دهد:

• گردآوری و تدوین دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی ایمنی
• برنامه‌ریزی کردن و اجرای برنامه‌های جلوگیری از بروز حوادث
• نظارت بر روند اجرای صحیح و اصولی برنامه‌های ایمنی

آموزش کارکنان در زمینه ایمنی و سلامت

کارشناس HSE  لازم است تا برای آموزش کارکنان در زمینه ایمنی و سلامت موارد زیر را انجام بدهد:

1. برگزار کردن دوره‌های آموزشی ایمنی و بهداشت برای پرسنل
2. افزایش آگاهی پرسنل مجموعه نسبت به خطرات و نحوه پیشگیری از آن‌ها
3. آموزش استفاده درست از تجهیزات حفاظت فردی

نظارت بر تجهیزات حفاظتی و واکنش اضطراری

وظایف کارشناسHSE  برای نظارت بر تجهیزات حفاظتی به شرح زیر است:

• ارزیابی و تطبیق دادن فعالیت‌های سازمان با قوانین و مقررات HSE
• انجام بازرسی و ممیزی دوره‌ای محیط کار
• ارائه کردن گزارش‌های مرتبط با وضعیت ایمنی و بهداشت به مدیران

بررسی و گزارش حوادث (Incident Report)

کارشناس اچ اس ای نسبت به بررسی و گزارش حوادث وظایف زیر را بر عهده دارد:

1. ارزیابی دقیق دلیل بروز حوادث و شبه حوادث
2. ارائه دادن راهکارهای مؤثر برای جلوگیری از تکرار حوادث
3. تهیه کردن گزارش‌های مرتبط با حوادث و ارائه کردن آن به مراجع ذی‌صلاح

الزامات قانونی و استانداردهای بین‌المللی HSE

الزامات قانونی HSE در واقع رعایت ضوابط و مقرراتی است که در کشور به منظور تأمین بهداشت، ایمنی و محافظت از محیط زیست در پروژه‌های عمرانی وضع شده‌اند.

ISO 45001 (ایمنی شغلی): استاندارد ایزو ۴۵۰۰۱ شامل الزامات و دستورالعمل‌هایی می‌شود که به سازمان‌ها در کاهش آسیب‌های شغلی و بیماری‌های ناشی از کار با ایجاد چارچوب برای بهبود ایمنی کارکنان، کاهش خطرات در محیط کار و ایجاد شرایط بهتر و ایمن‌تر کار، در سراسر جهان کمک می‌کند.

ISO 14001 (محیط‌زیست): استاندارد ایزو ۱۴۰۰۱ در واقع یک چارچوب مدیریتی بین‌المللی است که در آن سازمان‌ها به سمت پیاده‌سازی یک سیستم مدیریت زیست‌محیطی (EMS) دعوت می‌شوند. این استاندارد، به شرکت‌ها و سازمان‌ها در شناسایی اثرات منفی محیطی خود کمک می‌کند تا برای کاهش آن‌ها برنامه‌ریزی کنند. به عبارت بهتر، ۱۴۰۰۱ ISO ابزاری است که به شرکت‌ها در مدیریت فعالیت‌های خود که هم با قوانین زیست محیطی هماهنگ باشند و هم اثرات منفی بر محیط را کاهش دهند، کمک می‌کند.

پیاده‌سازی سیستم HSE در سازمان‌ها

پیاده‌سازی سیستم اچ اس ای به سازمان‌ها در تأمین ایمنی و سلامت نیروهای کاری‌شان کمک می‌کند و تأثیرات منفی فعالیت‌های صنعتی بر محیط زیست و جامعه را نیز کاهش می‌دهد. رعایت این مسئله اجتماعی به ویژه در صنایع بزرگی مانند نفت و گاز که بر محیط زیست اثرگذار هستند، بسیار اهمیت دارد.

• شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک: برای هر فرایند نیاز است تا خطرات بالقوه شناسایی و ریسک‌های آن به خوبی مورد بررسی قرار بگیرند. ابزارهایی مانند روش HAZOP، FMEA و JSA در این مرحله بسیار کاربردی هستند.
• تدوین خط‌ مشی HSE: پس از شناخت کامل نسبت به وضعیت موجود باید سیاست HSE سازمان تدوین شود و ساختار اجرایی آن (کمیته HSE، واحد مسئول و نمایندگان بخش‌ها) تعیین بشوند.
• آموزش و فرهنگ‌سازی: طبق نتایج ارزیابی ریسک لازم است تا برنامه‌های کنترلی (فنی، مدیریتی و رفتاری) تدوین شده و سپس برنامه‌های آموزشی کارکنان در موضوعات مرتبط اجرا شوند.
• نظارت و ممیزی دوره‌ای: عملکرد سیستم باید از طریق بازدیدها، گزارش‌ها و ممیزی‌های داخلی مورد ارزیابی قرار بگیرد تا بتوان نقاط ضعف را به خوبی شناسایی کرده و اقدامات اصلاحی را انجام داد.

معرفی HSE Plan و HSE Policy به زبان ساده

اچ اس ای پلن طرحی است که به ما نشان می‌دهد که چگونه می‌توان یک پروژه را به صورت ایمن و به‌دور از هر گونه خسارت جانی و مالی انجام داد. کلیه اقدامات لازم و رویه ایمنی مورد نیاز، طبق الزام قانونی در طرح HSE لحاظ می‌شود.

شاخص‌های ارزیابی عملکرد HSE (KPI)

مهم‌ترین KPI در HSE با توجه به نوع صنعت، سازمان و اولویت‌های HSE، با یکدیگر متفاوت هستند. با این وجود بعضی از KPIهای رایج و مهم را موارد زیر نام می‌بریم:

1. نرخ بروز حادثه (TRIR): نرخ بروز حادثه بر اساس تعداد صدمات و بیماری‌های قابل ثبت به ازای هر ۱۰۰ کارمند تمام وقت اندازه گیری می‌شود.
2. Lost Time Injury: نرخ فرکانس آسیب زمان از دست رفته یا همان LTIFR بر اساس تعداد آسیب‌های زمانی از دست رفته در هر ۱ میلیون ساعت کار، اندازه گیری می‌شود.

HSE در صنایع مختلف

منظور از اچ اس ای در واقع استانداردهای بین‌المللی در محیط کاری و صنعتی است و همه کارگاه‌ها و شرکت‌های صنعتی لازم است که آن‌ها را رعایت کنند. استانداردهای HSE در بخش‌های سلامت، امنیت و محیط زیست تعریف می‌شود که همگی آن‌ها با حفظ جان و تأمین امنیت کارگران و کارکنان بخش‌‌های مختلف صنعتی و تولیدی در ارتباط هستند.

HSE در نفت و گاز

در صنایع نفت و گاز، از HSE به دلیل پیشگیری از بروز حوادث و آلودگی‌های محیطی استفاده می‌شود چرا که صنعت نفت و گاز اغلب محیط‌های کاری چالش برانگیزی دارد؛ مانند کار در دماهای شدید، یا فضاهای که مواد قابل اشتعال و یا حتی تجهیزات فشار بالا دارند. به همین علت برخورداری از یک برنامه سخت‌گیرانه HSE برای جلوگیری از بروز حوادث، نشت و آسیب‌های زیست محیطی بسیار اهمیت دارد.

• مزایای اصلی hse در صنایع: کاهش میزان نشت و انفجارها و حفاظت محیطی
• تأثیر تقریبی روی عملکرد: کاهش حوادث، صرفه‌جویی در هزینه‌ها

HSE در ساختمان و عمرانی

رعایت اچ اس ای در صنایعی مانند عمران و ساخت‌وساز برای جلوگیری از بروز حوادث و آسیب‌های جانی بسیار ضرورت دارد. صنعت ساخت و ساز در اصل صنعتی پر خطر است و با خطرات بالقوه و متعددی همانند سقوط، برق گرفتگی و قرار گرفتن در معرض مواد خطرناک دست و پنجه نرم می‌کند. از این رو بهره‌مندی از برنامه HSE قوی، به کاهش این خطرات و تضمین ایمنی کارگران در سایت‌های ساخت و ساز بسیار کمک می‌کند.

1. مزایای اصلی hse در صنایع: پیشگیری از خطر سقوط و آسیب‌های ساختمانی
2. تأثیر تقریبی روی عملکرد: کامل کردن پروژه‌ها در بازه زمانی کوتاه‌تر

HSE در کارخانه‌ها و تولیدی‌ها

فعالیت در کارخانه‌ها و تولیدی‌ها اغلب شامل کار با ماشین آلات پیچیده و مواد شیمیایی می‌شود. به همین علت داشتن یک برنامه جامع HSE در پیشگیری از حوادث، صدمات و بیماری‌های شغلی در این زمینه بسیار مؤثر است.

• مزایای اصلی HSE در صنایع: کنترل کردن مواد خطرناک و ergonomics
• تأثیر تقریبی روی عملکرد: افزایش میزان بهره‌وری

HSE در دفاتر و محیط‌های اداری

برقرار کردن یک سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) در محیط‌های اداری می‌تواند ابزار مؤثری جهت شناسایی و کنترل خطرات موجود در این گونه محیط‌ها باشد. تدوین و به‌کارگیری یک راهنمای جامع جهت استقرار اچ اس ای در محیط‌های اداری باعث می‌شود تا سازمان‌ها با آگاهی بیشتری در مسیر پیاده‌سازی این سیستم قدم برداشته و به اهمیت وجود نظام مدیریت hse  در بهبود ایمنی، سلامت کارکنان و محافظت از محیط زیست بهتر پی ببرند.

آموزش و گواهینامه‌های HSE

مدرک hse بین‌المللی، مدرکی است که دانش و تخصص افراد در حوزه سلامت، ایمنی و محیط زیست در محیط کار را تأیید می‌کند. این مدرک به اشخاص امکان فعالیت در صنایع مختلف را به عنوان متخصص HSE می‌دهد و آن‌ها می‌توانند که در بهبود ایمنی کارکنان و مدیریت ریسک‌های مرتبط با عملیات صنعتی و کسب و کارها، سهم بزرگی داشته باشند.

چگونه مدرک hse بگیریم؟

برای دریافت مدرک اچ اس ای نیاز است تا مراحل زیر را طی کنید:

• افزایش آموزش و آگاهی
• انتخاب دوره و مؤسسه مناسب
• حضور پیدا کردن در دوره‌های آموزشی
• اخذ و تمدید گواهینامه

چالش‌ها و آینده HSE در ایران

سیستم‌های مدیریت hse در حقیقت به عنوان ابزارهای کلیدی جهت پیشرفت و ارتقا عملکردهای سازمان، کاهش ریسک‌ها و افزایش میزان بهره‌وری شناخته می‌شوند؛ اما پیاده‌سازی مؤثر این سیستم‌ها در صنایع ایران همواره با چالش‌هایی روبه رو است که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. در ادامه رایج‌ترین چالش‌های اجرای سیستم HSE در ایران را بررسی می‌کنیم:

کمبود فرهنگ ایمنی در برخی صنایع

در برخی شرکت‌ها، ایمنی فقط یک حالت تزیینی دارد که فقط آن را بر روی یک ترسیم می‌کنند. پرسنل مجموعه رفتارهای ناایمن را کاملاً عادی تلقی کرده و مدیران به جای پیشگیری از بروز حوادث فقط پس از حادثه اقدام به عمل می‌کنند. نبود فرهنگ ایمنی در حقیقت ریشه بسیاری از مشکلات و چالش‌های اجرای hse به شمار می‌آید.

ضعف در اجرای استانداردها

در بسیاری از صنایع، مقررات ایمنی به درستی اجرا نمی‌شوند و بیشتر حالت فرمالیته دارند. نبود نظارت کافی و ضعف در اجرای استانداردها باعث می‌شود تا شرکت‌ها اجرای HSE را به تعویق انداخته و به خوبی به آن توجه نکنند.

حرکت به سمت دیجیتالی‌سازی HSE و مانیتورینگ هوشمند

تحول دیجیتال در حوزه اچ اس ای، به عنوان قدم بزرگی جهت افزایش ایمنی، کارایی و پایداری سازمان‌ها شناخته می‌شود. به کمک سیستم‌های هوشمند مانیتورینگ ایمنی، می‌توان اطلاعات‌های مرتبط با حوادث، وضعیت تجهیزات، کیفیت هوا و عملکرد کارکنان را در هر لحظه به صورت دقیق آنالیز نمود. این رویکرد باعث می‌شود تا بتوان تصمیم‌گیری‌های مدیریتی را سریع، دقیق و پیشگیرانه‌تر انجام داد.

دعوت به عمل (CTA): دریافت مشاوره HSE

پیاده‌سازی سیستم مدیریت HSE به دانش فنی و تجربه زیاد نیاز دارد و بسیاری از شرکت‌ها برای رسیدن به این هدف از خدمات مشاوره‌ای کمک می‌گیرند. مشاوران hse قابلیت ارزیابی وضعیت فعلی سازمان را دارند و می‌توانند که برنامه‌های اجرایی متناسب با نیاز شرکت را به درستی طراحی و سازمان‌دهی کنند.

همچنین ارائه آموزش‌های کاربردی به پرسنل مجموعه، تسهیل فرایند دریافت گواهینامه‌های مرتبط و کاهش دادن هزینه‌های ناشی از آزمون و خطا، از مزایای دیگر استفاده از مشاوران تخصصی محسوب می‌شود. به طور کلی، مشاوران راهنماهای حرفه‌ای هستند که مسیر حرکت سازمان را هموار کرده و از ضرر و زیان منابع پیشگیری می‌کنند.

سخن پایانی

همانطور که در این مقاله گفته شد، ایمنی و بهداشت محیط کار به مجموعه‌ای از اصول و قوانینی اشاره می‌کند که پایه و اساس ایجاد محیط کاری سالم، ایمن و پایدار در هر سازمان می‌باشند و برای حفاظت از کارکنان و کاهش خطرات کاری تنظیم شده‌اند و اجرای صحیح سیستم HSE  علاوه بر اینکه از بروز حوادث و بیماری‌های شغلی جلوگیری می‌کند، افزایش بهره‌وری، رضایت کارکنان و کاهش اثرات زیست ‌محیطی فعالیت‌های صنعتی را به دنبال دارد.

سوالات متداول درباره HSE

در ادامه همراه شما برخی از پرسش و پاسخ‌های مربوط به HSE بررسی می‌کنیم.

HSE .1 مخفف چیست؟

اچ اس ای (HSE) مخفف سه کلمه Health (بهداشت)، Safety (ایمنی) و Environment (محیط زیست) است.

۲. اچ سی اچ چه کاربردی دارد؟

HSE در صنایع مختلفی از جمله نفت و گاز، ساختمان‌سازی، تولیدی‌ها و حمل و نقل کاربرد دارد.

۳. اجزای اصلی سیستم HSE چیست؟

سیستم اچ اس ای از سه بخش اصلی سلامت، ایمنی و محیط زیست تشکیل شده است.

۴. چرا رعایت اصول HSE در محیط کار مهم است؟

رعایت اصول اچ اس ای در محیط کار کاهش حوادث کاری، افزایش بهره‌وری، بهبود سلامت کارکنان، حفظ اعتبار سازمان را در پی خواهد داشت.

۵. سیستم HSE برای سازمان‌ها چه مزایایی دارد؟

اجرای مفید و موثر اچ اس ای در جلوگیری از توقف تولید، کاهش خسارات مالی، افزایش رضایت کارکنان، بهبود وجهه‌ اجتماعی و رعایت الزامات قانونی تاثیر بسزایی دارد.