فشارهای روانی در محیط کار می‌تواند ناشی از عوامل زیادی مانند حجم کاری زیاد، نامناسب بودن شرایط فیزیکی و اجتماعی، نبود هماهنگی و همکاری بین همکاران و مدیران، عدم شفافیت و عدالت در سازمان، تغییرات سریع و ناگهانی در ساختار و فرایندهای کار و نبود امنیت شغلی و… باشد که در ادامه این مقاله از سایت سیناکر به بررسی عوامل زیان آور روانی محیط کار و راهکارهای پیشگیری و غلبه بر آنها می‌پردازیم، اگر قصد دارید با عوامل زیان آور محیط کار آشنا شوید، به شما پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
تعریف عوامل زیان آور روانی
عوامل روانی زیان آور، محرک‌ها یا شرایطی هستند که باعث بروز استرس، فشار روانی، نگرانی یا اختلالات رفتاری در کارکنان می‌شوند. این عوامل ممکن است به صورت مزمن یا ناگهانی ظاهر شده و سلامت روانی فرد را تهدید کنند.
۷ عوامل زیان آور روانی در محیط کار
در ادامه شما با برخی از رایج‌ترین عوامل زیان آور روانی در محیط کار آشنا می‌کنیم و توضیح مختصری راجع به هر یک از آنها ارائه می‌دهیم، همراه ما باشید.
۱. فشار کار بیش از اندازه
فشار کاری یعنی زمانی که وظایف سنگین و زیاد بوده، زمانبندی‌ها سختگیرانه است و تناسبی بین وظایف با توانایی‌های شخص وجود ندارد.
۲. نداشتن کنترل بر کار
نداشتن کنترل بر کار به معنای نداشتن حق تصمیم گیری، استقلال کم در انجام وظایف، کنترل شدید مدیریتی می‌باشد.
۳. ارتباط ضعیف در محیط کار
ارتباطات ضعیف در محیط کار عبارتند از:
- نداشتن تعامل مناسب با همکاران
- فقدان حمایت اجتماعی
- ارتباطات مبهم و غیر شفاف از سمت مدیریت
۴. ابهام یا تعارض در نقش شغلی
ابهام یا تعارض در نقش شغلی زمانی رخ می‌دهد که فرد با وظایف نامشخص یا تکراری، دریافت دستورات متناقض و عدم هماهنگی بین نقش‌ها روبرو شود.
۵. ناامنی شغلی و نگرانی‌های اقتصادی
ناامنی شغلی و نگرانی‌های اقتصادی به عنوان عوامل زیان آور روانی در محیط کار، می‌توانند باعث استرس، افسردگی و مشکلات دیگر شوند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- ترس از اخراج یا تعدیل نیرو
- قراردادهای موقت و عدم ثبات شغلی
- تأخیر در پرداخت حقوق
۶. تبعیض، آزار و خشونت روانی
شامل رفتارهایی است که بر اساس جنسیت، مذهب، سن یا دیگر ویژگی‌های فردی، باعث تحقیر، تمسخر یا بی احترامی و ایجاد محیط کار خصمانه برای کارکنان می‌شود.
۷. فقدان تعادل بین کار و زندگی شخصی
در این شرایط، شخص بیشتر وقت و انرژی خود را صرف کار می‌کند و از زندگی شخصی خودش غافل می‌شود و از طرف مدیران تحت فشار قرار می‌گیرد تا خارج از ساعات کاری نیز در دسترس باشد.
پیامدهای عوامل روانی زیان آور در کارکنان
عوامل زیان آور می‌توانند پیامدهای منفی زیادی روی سلامت جسمی و روانی افراد داشته باشند. این پیامدها شامل افسردگی، مشکلات قلبی، مشکلات گوارشی و اختلالات خواب هستند. دیگر پیامدهای عوامل زیان آور محیطی عبارتند از:
- افزایش استرس و اضطراب
- کاهش انگیزه و بهره‌وری
- افزایش غیبت از کار و ترک خدمت
- فرسودگی شغلی و اختلالات روانی
- افزایش خطر بروز حوادث شغلی
راهکارهای پیشنهادی برای سازمان‌ها
برای کنترل عوامل زیان آور محیطی در سازمان‌ها، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
- ارزیابی دوره‌ای عوامل روانی محیط کار با ابزارهای استاندارد
- ایجاد کارگروه سلامت روان
- بهبود مدیریت زمان و کاهش حجم کاری
- افزایش اختیارات کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها
- برگزاری دوره‌های سلامت روان، مدیتیشن و یوگا در سازمان
- ایجاد فضای باز برای گفتگو و برطرف کردن مشکلات بین کارکنان و مدیران
ابعاد روحی و روانی، یکی از ابعاد مهم انسان است که متقابلاً تأثیر زیادی بر زندگی جسمی او دارد. بیماری‌های روانی و عصبی در همه محیط‌های کار مشاهده می‌شود. به طوری که گفته می‌شود تقریباً ۲۰ درصد کارگران از آن رنج می‌برند و حدود ۳۰ درصد غیبت‌ها ناشی از وضعیت نامناسب روانی می‌باشد. این بیماری‌ها عامل مهمی در تشنج محیط کار و افت بهره‌وری می‌باشد.
بسیاری از حوادث ناشی از کار، ناشی از بی مبالاتی نسبت به تدابیر حفاظتی است ممکن است عوامل زیر در این امر دخیل باشند:
- غرور و احساس اینکه تجربه کافی نسبت به مقابله با حوادث وجود دارد.
- تصور آنکه تدابیر حفاظتی راندمان کار را کاهش می‌دهد و سرعت انجام کار تقلیل می‌یابد.
- اجرای تدابیر حفاظتی فرمانبرداری را نشان می‌دهد و نیروی کار از این امر گریزان است.
- بی‌اطلاعی از شیوه‌های انجام کار کم خطر و به طور کلی کمبود آموزش.
- خستگی و عدم تمرکز
- بیماری‌ها
- سایر عوامل محیطی
محیط و شرایط کار
محیط کار عامل روانی مهم محسوب می‌شود. روابط صمیمانه و انسانی بین کارگران و کارفرما و مدیران و رضایت کارگران از شرایط کاری از جمله مزد، ساعت کار، عدم تبعیض، امکانات رفاهی، تضمین آتیه، وضع استخدامی مناسب و غیره می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش حوادث داشته باشد. نظم و ترتیب و نظافت محیط کار و وجود مددکاران برای رسیدگی به مشکلات شخصی نیروی کار نیز در ارتقا شرایط محیط کار تأثیرگذار است.
خستگی جسمی و روانی (سورمناژ)
نبود استراحت کافی و کار خارج از قدرت بدنی نیروی کار، اختلالات متنوعی را ایجاد می‌کند. کاهش توان انجام کار، بی علاقگی به کار و عدم تمرکز، عدم تنوع کافی در فرایندهای کاری که شخص مأمور است. بیماری‌های مزمن و دردهای گوناگون از عوامل سورمناژ محسوب می‌شود.
نتیجه خستگی، ابتدا کوفتگی، ضعف مفرط، تب، اختلالات گوناگون جسمی و روانی است و در صورت تداوم به بیماری‌های مزمن عصبی و درماندگی منجر می‌شود که تمام اعمال بدنی و فکری شخص را با مشکل روبرو می‌کند.
اگرچه در ابتدا خستگی صرفاً از نظر حرکات عضلانی مورد توجه قرار می‌گیرند؛ اما معلوم شده که عوامل زیادی به شرح زیر در خستگی مؤثر است:
- بی علاقگی به کار و یکنواختی محیط کار
- کم یا زیاد بودن کار و یا مسئولیت بیش از اندازه یا عکس آن
- نداشتن علاقه به محیط کار از جمله همکاران، کارفرما
- کار در انزوا
- مسائل خانوادگی و مادی
- مسائل اجتماعی سیاسی
- عوارض و بیماری‌های جسمانی
- مسائل رفاهی و مرخصی و تعطیلات نامناسب و تبعیض در محیط کار
- تطابق نداشتن کار با توانایی‌های جسمی و ذهنی شخص و نیز انجام کار به طور نادرست
- شرایط فیزیکی مانند حرارت، رطوبت، نور، تهویه، فشار، سر و صدا
عوارض خستگی به شرح زیر می‌باشد:
- احساس کسالت و سستی و ملالت
- تقلیل ظرفیت و قابلیت انجام کار و بهره‌وری
- مشکل در کار طبیعی بخش‌های مختلف بدن از قبیل جریان خون، تنفس، ترشحات عصبی و غیره
- افزایش بیماری‌ها
- افزایش غیبت
- افزایش تصادفات و حوادث ناشی از کار
- کم شدن توانایی انجام کار خارج از محیط کار
- عدم توانایی انجام وظایف و تکالیف اجتماعی و معاشرت
- پیری زودرس و کوتاهی عمر
نکات مهم پیشگیری و درمان خستگی کارکنان
نکات زیر در پیشگیری از خستگی کارگران مؤثر است:
- توجه به فیزیولوژیکی کار و تطابق داشتن کار ماشین با شرایط انسانی به نحوی که ماشین بر انسان غلبه نکند و انسان خود را در برابر ماشین عاجز نبیند.
- توجه به شرایط بهداشتی محیط کار و پاکیزگی و زیبایی آن (درجه حرارت، روشنایی، رطوبت و غیره)
- استفاده از روانشناس اجتماعی برای کاهش کشمکش‌های شغلی و نگرانی‌های مربوط و آسایش روانی کارگران خارج از محیط کار
- احترام به کارگران و رعایت ارزش‌های انسانی آنها
- توجه به توانایی کارگران در ارجاع کار (از جمله توجه به سن و عدم فشار به نیروی کار مسن و عدم استفاده از نوجوانان) در سن بالا به تدریج یارگیری و توانایی‌های حسی و سیستم اعصاب کاهش می‌یابد.
- انجام درست کار و عدم اتلاف بی مورد انرژی و قوای فکری و بدنی و داشتن مهارت کافی برای انجام درست کار
- وجود تنوع کافی در کار
- اختصاص دادن استراحت کافی در کارهای سخت و کارهای شبانه
- استفاده از مرخصی‌های سالانه و تعطیلات قانونی
- تأمین امکانات تفریحی، ورزشی
نکات زیر در درمان خستگی کارگران تأثیرگذار هستند:
خستگی‌های عادی نیاز به استراحت دارند و درمان خاصی پیشنهاد نمی‌شود، اما در سایر حالات درمان‌های زیر ضمن ضرورت یافتن علت پیشنهاد می‌شود:
درمان‌های فیزیکی
شامل ماساژ برای رفع گرفتگی عضلات به منظور تسریع جریان خون و دفع مواد سمی
درمان شیمیایی
داروهای شیمیایی مانند ویتامین‌ها، آدرنالین، هورمون‌ها و اسیدهای آمینه وجود دارند که کم و بیش در برطرف کردن خستگی مؤثرند اما باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
درمان‌های عصبی
استفاده از داروهای آرامبخش که باید تحت نظر پزشک و بعد از رعایت علت یابی و یافتن عوامل خستگی و در صورت تداوم ،باید مورد استفاده قرار گیرد.
درمان‌های روانی
درماندگی و بی‌حوصلگی، انجام حرکات غیر ارادی و از دست دادن اعتماد به نفس ممکن است نتیجه این شرایط باشد. جلب اعتماد این اشخاص، روشن نمودن جنبه‌های مثبت زندگی، برخورد با صمیمیت و صداقت می‌تواند آنان را به لیاقت‌ها و شایستگی‌های خود امیدوار کند. گاهی اوقات روانپزشکان برای کاهش مقاومت این افراد از داروهای مسکن و مخدر استفاده می‌کنند تا شخص را بتوانند برای ادامه درمان در اختیار خود داشته باشند .
نقش کارفرمایان در ایجاد محیط کار سالم از نظر روانی
سلامت روان در محیط کار به عنوان عامل کلیدی در افزایش بهره‌وری، کاهش غیبت و بهبود کیفیت زندگی کارکنان شناخته می‌شود. برای ارتقای سلامت روان در محیط کار کارفرمایان و کارکنان هر دو می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. کارفرمایان می‌توانند با ارائه آموزش‌های مدیریت استرس، برنامه‌های بهداشت روان و سیاست‌های حمایتی، محیطی سالم و پویا را برای کارکنان فراهم کنند.
از طرفی دیگر، کارکنان نیز می‌توانند با مشارکت در برنامه‌های ارائه شده، برقراری ارتباط مؤثر با همکاران و تمرین تکنیک‌های مقابله با استرس به بهبود سلامت روان خود کمک کند. علاوه بر این، توجه به سلامت جسمانی، پرورش روابط اجتماعی و ایجاد تعادل بین کار و زندگی شخصی از دیگر راهکارهای مؤثر در ارتقای سلامت روان در محیط کار است. با اتخاذ این راهکارها می‌توان محیط کاری ایجاد کرد که در آن کارکنان احساس حمایت و رضایتمندی بیشتری داشته باشند و در نتیجه عملکرد بهتری از خود نشان دهند.
نتیجه گیری
همان‌طور که در این مقاله از سایت سیناکر گفته شد، فشار روانی در محیط کار یکی از مشکلات رایج است که اغلب کارمندان به دلایل زیادی از جمله حجم کاری، محیط کاری مسموم، عدم حمایت، بی‌عدالتی، انتظارات شغلی نابجا و… آن را تجربه می‌کنند. استرس شغلی و فشارهای روحی و عصبی زیاد می‌تواند باعث بروز مشکلات جسمی و ذهنی مختلفی در افراد شده و بر زندگی شخصی فرد نیز تأثیرات منفی داشته باشد.