تصور کنید کارمندانتان به جای تمرکز بر وظایفشان، با درد گردن، کمردرد مزمن یا ناراحتی‌های مچ دست دست و پنجه نرم می‌کنند که این تنها بخشی از تاثیرات مخرب عوامل زیان‌آور ارگونومیکی محیط کار محسوب می‌شود. ارگونومی یا علم تناسب، علمی است که به مطالعه رابطه بین انسان و محیط می‌پردازد. هدف از ارگونومی این است که ابزارها، تجهیزات، محیط کار، سیستم‌ها و محصولات را طوری طراحی کند که با نیازهای فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی انسان سازگار باشد.
در ادامه این مقاله از سایت سیناکر با ما همراه شوید تا با مهم‌ترین عوامل زیان‌آور ارگونومیکی در محیط کار آشنا شده، تاثیرات مخرب آنها بر سلامت و کسب و کار را درک کرده و راهکارهای عملی و موثر برای ایجاد یک محیط کار سالم، ایمن و پربازده را بررسی کنیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- تعریف ارگونومی
- اجزای ارگونومی
- هدف از شناسایی عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار
- ارزیابی ارگونومی در محیط کار از نظر فیزیکی
- ارزیابی ارگونومی در محیط کار از نظر فیزیولوژیکی
- ارزیابی ارگونومی در محیط کار از لحاظ روانی
- انواع عوامل زیان آور ارگونومیک در محیط کار
- اصول کلی ارگونومی در طراحی ایستگاه کاری مشاغل مختلف
- مزایای ارگونومی
- پرسش و پاسخ عوامل زیان‌آور ارگونومیکی محیط کار
تعریف ارگونومی
ارگونومی در طراحی و بهبود عواملی نظیر ظرفیت فیزیکی انسان، ظرفیت حافظه، به کارگیری از دانش، ارتباطات بین انسان و سیستم‌ها، اطلاعات نمایش داده شده توسط سیستم‌ها، مکان گذاری اجزا، بهبود کیفیت نیروهای کاری و به کارگیری از فناوری‌های نوین تأکید می‌کند.
ارگونومی از اصول طراحی مرتبط با ساختار کاربری، رابطه فیزیولوژیکی، نیازهای افراد جامعه و آداب و رسوم آنها نیز استفاده می‌کند .از طرفی دیگر، ارگونومی نقش مهمی در بهینه‌سازی عملکرد، کارایی سیستم‌ها و فرایندها دارد و در نتیجه این فرایند باعث بهبود عملکرد و کیفیت زندگی انسان‌ها می‌شود.
اجزای ارگونومی
همانطور که گفته شد ارگونومی علمی است که به بررسی ارتباط میان انسان و محیط کار، تأثیر طراحی درست محصولات، تأثیر فضاهای کاری بر رفتار و بهره‌وری انسان می‌پردازد. بررسی عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار موضوع بسیار مهمی است که باید به آن توجه ویژه شود.
اجزای اصلی ارگونومی عبارتند از:
- تطبیق: وضعیت نشسته و حرکات بدنی در طول انجام وظایف.
- طراحی وسایل: ابزارهای کاری و ماشین آلات برای مطابقت با توانایی‌ها و اندام‌های انسان.
- طراحی صحیح ایستگاه کار: محل قرارگیری ابزارها و وسایل لازم.
- استفاده از تکنولوژی: ابزارهای هوشمند و راهکارهای جدید در بهبود کیفیت زندگی، کاهش خستگی و تنش‌ها.
- بررسی و ارزیابی نقاط ضعف و نقاط قوت محیط کار و ایجاد تغییرات لازم برای ارتقای آنها.
- اندازه‌گیری و کنترل عوامل جغرافیایی مانند نور، صدا، دما و رطوبت در محیط کار.
- علم روانشناسی کاربردی برای ارزیابی تأثیر محیط کار بر رفتار و روحیه کارکنان.
- آموزش و آگاهی بخشی به کارکنان درباره اصول آرگونومیک و بهره‌وری بهتر از محیط کار.
هدف از شناسایی عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار
هدف از شناسایی عوامل زیان آور ارگونومیک، شناسایی و تحلیل عواملی است که می‌توانند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در مشکلات تأثیر بگذارند. با شناسایی این عوامل می‌توان اقداماتی را برای کاهش یا از بین بردن آنها اتخاذ کرد تا تغییر مثبتی در شرایط کاری و رفاه کارکنان ایجاد شود. این هدف به منظور افزایش ایمنی، بهبود کارایی و راحتی کارکنان در محیط کار تعیین می‌شود. عوامل زیان آور ارگونومیک اغلب به انسان ضربه می‌زنند. این عوامل شامل ویژگی‌های فیزیکی محیط کار، صحنه‌ها، وظایف کاری، تجهیزات، ابزارها و سیستم‌ها هستند.
ارزیابی ارگونومی در محیط کار از نظر فیزیکی
ارزیابی ارگونومی در محیط کار به ارزیابی و پژوهش در مورد تأثیرات فیزیکی محیط کار و کارکنان می‌پردازد. این ارزیابی با هدف بهبود شرایط کار، افزایش راحتی و عملکرد کارکنان انجام می‌شود. برخی از عوامل فیزیکی که در ارگونومی محیط کار تأثیر می‌گذارند عبارتند از:
| عوامل فیزیکی در ارگونومی محیط کار | |
| نورپردازی | نور مناسب در محیط کار بسیار مهم است. نور قوی یا ضعیف می‌تواند به چشمان کارکنان آسیب بزند یا منجر به خستگی و افزایش خطاهای کاری شود. بنابراین، نورپردازی مناسب و همچنین به کارگیری از نورهای طبیعی در محیط کار از اهمیت بالایی برخوردار است. |
| دما و رطوبت | دمای مناسب و رطوبت محیط کار نقش بسزایی در راحتی و کارایی کارکنان دارد. دمای بسیار بالا یا پایین می‌تواند موجب عدم تمرکز و خستگی شود. رطوبت بالا می‌تواند سبب ایجاد احساس ناخوشایند در هنگام کار شود. بنابراین، حفظ دمای مناسب و رطوبت در محیط کار بسیار مهم است. |
| صدا | صدای بلند و مشکلات صوتی می‌توانند سبب کاهش توجه و کاهش کارایی کارکنان شوند. به همین دلیل استفاده از تجهیزات کنترل صدا و همچنین ارائه فضاهای مناسب برای کم کردن نویز‌ها بسیار مهم است. |
| فضا و ابعاد | ابعاد مناسب فضای کار، محل دستگاه‌ها و تجهیزات می‌تواند راحتی کار و جابجایی آسان را تضمین کند. فضای محدود و بیش از اندازه می‌تواند باعث مشکلات فیزیکی کارکنان شود. لذا توجه به فضا و ابعاد در طراحی محیط کار بسیار مهم است. |
ارزیابی ارگونومی در محیط کار از نظر فیزیولوژیکی
ارزیابی ارگونومی در محیط کار به بررسی و ارزیابی تطبیق میان محیط کار و توانایی فیزیولوژیکی انسان می‌پردازد. هدف بررسی ارگونومی از نظر فیزیولوژیکی ارتقای سلامت، رفاه کارکنان، کاهش خطرات و آسیب‌های ناشی از عدم تطبیق درست بین فعالیت‌های فیزیکی و محیط کاری است. ارگونومی فیزیولوژیکی شامل موارد زیر است:
- بررسی واکنش بدن به فعالیت‌ها
در این بخش نیازمندی‌های فیزیولوژیکی کارکنان به صورت دقیق ارزیابی می‌شود. به طور مثال بررسی سطح استرس، ضربان قلب، دمای بدن و میزان تعرق در طول یک فعالیت خاص می‌تواند نشان دهنده نیازمندی‌های فیزیولوژیکی شخص در آن عملکرد باشد.
- اندازه گیری و توزیع اتصالات بدن
در این بخش نحوه قرارگیری و توزیع درست اعضای بدن در هنگام انجام فعالیت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. بررسی استقامت عضلات، نحوه قرارگیری عناصر بدنی و توزیع وزن در نقاط اتصال می‌تواند در طراحی محیط کار مناسب باشد.
- بررسی نیاز به استراحت
استراحت مناسب در طول روز برای حفظ سلامت و عملکرد مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بخش مقدار و فاصله استراحت‌هایی که کارکنان نیاز دارند، بررسی می‌شود. میزان فراوانی و مدت زمان استراحت‌ها در طول روز با توجه به نیازهای فیزیولوژیکی کارکنان مشخص می‌شود.
- بررسی ارتباط میان کارکرد فیزیولوژیکی و عملکرد شغلی
در این فرایند ارتباط بین فعالیت‌های فیزیولوژیکی شخص و عملکرد در شغل مورد بررسی قرار می‌گیرد. ممکن است بعضی از فعالیت‌ها باعث کاهش عملکرد شخص شود که لازم است تا جای ممکن به حداقل رسانده شود. با بررسی و ارزیابی این مؤلفه‌ها، محیط کار می‌تواند بهبود یابد و باعث افزایش رضایت و عملکرد کارمندان شود. همچنین آسیب‌ها و خطرات جسمانی ناشی از فعالیت‌های نادرست در محیط کار قابل پیشگیری خواهند بود.
ارزیابی ارگونومی در محیط کار از لحاظ روانی
ارزیابی ارگونومی در محیط کار به بررسی تأثیر محیط کار بر روحیه و روان کارکنان می‌پردازد. این ارزیابی به منظور بهبود شرایط کار و کاهش رویکردهای منفی بر روان و روحیه کارکنان صورت می‌گیرد. با بررسی عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار می‌توان اطلاعات مهمی را به دست آورد.
در بررسی ارگونومی روانی بازخوردهای کارکنان جمع آوری و عواملی که در ایجاد استرس، اضطراب و افسردگی نقش دارند، شناسایی می‌شوند. این شناسایی می‌تواند به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم انجام شود. در روش مستقیم، از پرسش‌نامه‌ها و مصاحبه‌ها برای جمع آوری عوامل و نیازهای روانی کارکنان استفاده می‌شود. در روش غیر مستقیم، داده‌های قابل مشاهده مانند غیبت و ترک کار کارکنان عوامل روانی را نشان می‌دهد.
با تحلیل نتایج ارزیابی، عواملی که روان و روحیه کارکنان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، شناسایی می‌شوند. سپس برنامه‌های ویژه برای بهبود شرایط کار از لحاظ روانی و روحیه کارکنان طراحی می‌شوند. این برنامه‌ها ممکن است شامل تغییرات در ساختار سازمانی، سیاست‌ها، فرایندهای کاری، ارتقای مهارت‌های شخصی و افزایش آگاهی درباره سلامت روان باشد. انجام ارزیابی ارگونومی از لحاظ روانی در محیط کار از مزیت‌های زیادی برخوردار است. این ارزیابی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا برنامه‌های مناسبی برای بهبود شرایط کاری کارکنان اجرا کنند. در نهایت این فرایند موجب رضایت کارکنان، کاهش غیبت، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های مرتبط با کارکنان می‌شود. لازم به ذکر است ارزیابی ارگونومی روانی، راهی برای ارتقای محیط کار سالم است که تأثیر مثبتی بر روحیه و عملکرد کارکنان دارد.
انواع عوامل زیان آور ارگونومیک در محیط کار
عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار گروهی به گونه‌ای هستند که در محیط کار تأثیر منفی بر سلامت و راحتی کارکنان ایجاد می‌کنند. بعضی از اصلی‌ترین عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار عبارتند از:
| اصلی‌ترین عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار | |
| تنوع شغلی ناکافی | این فرایند ممکن است به دلیل انجام مکرر وظایف مشابه، استفاده از ابزارها و تجهیزات نامناسب باشد. این کار می‌تواند باعث مشکلات عضلانی – اسکلتی، خستگی و کاهش عملکرد شغلی شود. |
| صندلی نامناسب | صندلی‌های نامناسب و بسیار سخت یا بسیار نرم می‌تواند به بخش‌هایی از بدن فشار زیادی وارد کنند، به طور مثال فشار بیش از اندازه بر کمر و کمربند. |
| ابزارها و تجهیزات نامناسب | استفاده از ابزارها و تجهیزات نامناسب مانند دسته‌های بزرگ، کیفیت پایین ابزارها و وجود وسایل غیر ضروری در محیط کار می‌تواند باعث ایجاد ضعف و عوارض در عضلات و ارگان‌ها شود. |
| وضعیت فیزیکی غیر طبیعی | ضعف در نورپردازی، نظم محیطی کم، دما و رطوبت نامناسب، وجود صداها و لرزش‌های مزاحم می‌تواند ارتباط مستقیمی با مشکلات سلامت و راحتی کارکنان داشته باشد. |
| فشارهای روانی | شیوه‌های سازمانی نامطلوب و کنترل ناکافی روانی از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث فشار روانی و استرس در محیط کار شده و در نتیجه روی سلامت کارکنان تأثیر منفی بگذارند. |
اصول کلی ارگونومی در طراحی ایستگاه کاری مشاغل مختلف
محیط کار باید به گونه‌ای طراحی شده باشد که دما و رطوبت آن قابل تنظیم و کنترل باشد تا کاربران بتوانند با احساس راحتی کار کنند و از ایجاد خستگی و افت توجه جلوگیری شود. با رعایت این اصول کلی ارگونومی در طراحی ایستگاه کاری مشاغل مختلف، می‌توان بهبود شرایط کار و عملکرد افراد را ارتقا داد و خطرات احتمالی مربوط به صحت و ایمنی را کاهش داد. به طور کلی ارگونومی در طراحی ایستگاه کاری مشاغل مختلف بر اصول زیر توصیه می‌کند:
تطبیق با اندازه و شکل بدن
ایستگاه کاری باید قابل تنظیم و تطبیق با اندازه و شکل بدن کاربر باشد. این شامل صندلی، میز کار، پشتیبان کمر و سایر وسایل مورد استفاده در ایستگاه کار می‌شود. این تطبیق باعث کاهش استرس و فشارهای بدنی در طول روز و بهبود راحتی و عملکرد کاربر می‌شود.
تنظیم صحیح ارتفاع
ارتفاع صندلی و میز کار باید قابل تنظیم باشد تا کاربر بتواند آن را به ارتفاع مناسب برای خود تنظیم کند. صندلی باید پشتیبانی قابل تنظیم برای کمر داشته باشد و میز کار باید به گونه‌ای تنظیم شده باشد که دستگاه‌ها راحت‌تر به ارتفاع کاربر برسند و او به راحتی بتواند از آنها استفاده کند.
تنظیم محیط نوری
نور در محیط کار بسیار مهم است و باید در دو جنبه مورد توجه قرار گیرد. نور پس زمینه محیط کار باید مناسب و یکنواخت باشد تا از نگرانی‌های دیدی جلوگیری کند و به مانیتور و فعالیت‌های دیگر اجازه بهتری بدهد. همچنین نور مستقیم روی میز کار نباید نور خیره کننده باشد بلکه باید طوری تنظیم شود که سایه ایجاد نشود و دید کاربر را مختل نکند.
مزایای ارگونومی
ارگونومی به مطالعه طراحی و تنظیم محیط کار و ابزارها برای افزایش راحتی و کارایی کارکنان تأکید می‌کند. این رویکرد حاصل ترکیب علوم انسانی و مهندسی است و به کاربران کمک می‌کند تا با محیط کاری سازگاری یابند. در ادامه، برخی از مزیت‌های استفاده از اصول ارگونومی در محل کار مورد بحث قرار می‌گیرد:
بهبود راحتی
اصل اول ارگونومی بهبود راحتی کارکنان است. با طراحی درست صندلی‌ها، میز کار و دیگر وسایل کار می‌توان کارکنان را در شرایط راحت قرار داد تا بدون احساس خستگی، درد و ناراحتی به انجام وظایف خود بپردازند.
افزایش کارایی
به کارگیری از اصول ارگونومی می‌تواند موجب بهبود کارایی کارکنان شود. با بهینه سازی طراحی ابزارها و ماشین آلات، افراد می‌توانند کارهای خود را با دقت بیشتر و در زمان کمتر انجام دهند.
حفظ سلامت
رعایت اصول ارگونومی در محیط کار می‌تواند باعث کاهش خطرات مربوط به ناحیه‌های بدنی مانند دست و پا شود. همچنین طراحی درست ابزارها و دستگاه‌ها می‌تواند از احتمال ایجاد آسیب‌های مختلف توسط این دستگاه‌ها در دراز مدت جلوگیری کند.
کاهش هزینه‌ها
استفاده از اصول ارگونومی می‌تواند هزینه‌های مربوط به استراحت و بهبودی کارکنان را کاهش دهد. افرادی که راحت کار می‌کنند و با طراحی محیط کاری مناسب مواجه هستند، کمتر در معرض آسیب‌های جسمی قرار گرفته و در نتیجه نیاز به تکرار کارهای پزشکی و ترمیمی کمتر می‌شود.
نتیجه گیری
با توجه به عوامل زیان‌آور ارگونومیکی در محیط کار که در این مقاله از سایت سیناکر گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت که این عوامل می‌توانند تأثیرات منفی قابل توجهی بر سلامت و بهره‌وری کارکنان داشته باشند و همچنین نحوه کار شما تأثیر مستقیمی بر سلامت جسم و روانتان می‌گذارد. اگر هر روز در معرض فشارهای ذهنی و بدنی زیادی هستید یا یک کار تکراری به مدت طولانی در طول روز انجام می‌دهید، احتمال ایجاد آسیب افزایش می‌یابد.
بنابراین، در نظر گرفتن اصول ارگونومیک در طراحی محیط کار و وظایف شغلی، آموزش صحیح کارکنان در مورد نحوه صحیح انجام کارها و استفاده از ابزار و همچنین ارزیابی و اصلاح مداوم شرایط کاری، امری ضروری برای حفظ سلامت و افزایش بهره‌وری نیروی کار به شمار می‌رود.
پرسش و پاسخ عوامل زیان‌آور ارگونومیکی محیط کار
در ادامه به چند سوال متداول درباره عوامل زیان‌آور ارگونومیکی در محیط کار پاسخ‌های خلاصه و علمی ارائه می‌دهیم.
۱. عوامل زیان‌آور ارگونومیکی چیست؟
عوامل زیان‌آور ارگونومیکی، شرایط یا ویژگی‌هایی مانند وضعیت‌های نامناسب بدن، تکرار حرکات، فشار زیاد، و طراحی نامناسب ابزار و تجهیزات در محیط کار می‌باشند که منجر به فشار جسمی، خستگی، درد عضلانی، آسیب‌های اسکلتی-عضلانی و کاهش کارایی کارکنان می‌شوند.
۲. عوامل ارگونومیکی چه عوارضی برای سلامتی کارکنان دارند؟
عوارض ناشی از عوامل زیان‌آور ارگونومیکی ممکن است هم جسمی و هم روانی باشد که شامل موارد زیر می‌باشد.
- اختلالات اسکلتی-عضلانی (MSDs)
- آسیب‌های عصبی
- خستگی
- مشکلات شنوایی
- مشکلات بینایی
- استرس و اضطراب
- کاهش تمرکز و بهره‌وری
۳. چه مشاغلی بیشتر در معرض عوامل ارگونومیکی هستند؟
مشاغلی مانند کارمندان اداری، کارگران کارخانه‌ها، رانندگان، و پرستاران که به حرکات تکراری، نشستن یا ایستادن طولانی، کار با تجهیزات نامناسب یا حمل بار سنگین نیاز دارند.
۴. چگونه می‌توان عوامل زیان‌آور ارگونومیکی را کاهش داد؟
- آموزش صحیح نحوه انجام کار
- تغییر وضعیت بدن به صورت مکرر
- استفاده از وسایل کمک‌یار ارگونومیکی
- طراحی صحیح محیط و تجهیزات کاری
- استراحت‌های منظم و کوتاه
۵. اهمیت ارگونومی در محیط کار چیست؟
بهبود ارگونومی افزایش راحتی، کاهش آسیب‌ها و بیماری‌های شغلی، افزایش رضایت و بهره‌وری کارکنان را به دنبال دارد.