آیا می‌دانستید که محیط کار شما می‌تواند میزبان دشمنان نامرئی باشد؟ عوامل زیان آور بیولوژیکی (میکروارگانیسم‌های ذره بینی) در محیط کار می‌توانند به طور قابل توجهی سلامت کارکنان را تهدید کنند و بر بهره روی کسب و کار آنها تأثیر بگذارند. این عوامل طیف گسترده‌ای از عوامل بیولوژیکی از قبیل باکتری‌ها، ویروس‌ها، کپک‌ها و آلرژن‌ها را در بر می‌گیرند که می‌توانند منجر به اثرات نامطلوب سلامتی شوند. درک و پرداختن به این عوامل برای حفظ محیط کار ایمن و سالم بسیار حائز اهمیت است، به همین منظور در ادامه این مقاله از سایت سیناکر هر آنچه را که باید درباره عوامل بیولوژیکی در محیط کار بدانید، از انواع و راه‌های انتقال گرفته تا روش‌های پیشگیری و کنترل آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد، پس با ما تا انتها همراه باشید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- عوامل زیان آور بیولوژیک چیست؟
- اهمیت پیشگیری و جلوگیری عوامل زیان آور بیولوژیکی
- عوامل زیان آور بیولوژیکی در محیط کار شامل چه مواردی می‌شوند؟
- نکاتی درباره عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار
- بیماری‌های ناشی از تماس با عوامل بیولوژیک
- صنایعی که بیشتر در معرض عوامل بیولوژیکی قرار دارند
- نقش کارفرمایان و کارکنان در کنترل عوامل بیولوژیکی
- آینده مدیریت عوامل بیولوژیکی در محیط کار
عوامل زیان آور بیولوژیک چیست؟
عوامل بیولوژیکی مضر که به عنوان عوامل زیستی مضر نیز شناخته می‌شوند، میکروارگانیسم‌ها، سموم یا سایر مواد بیولوژیکی هستند که می‌توانند موجب آسیب یا مرگ انسان، حیوانات یا گیاهان شود. این عوامل برای سلامتی انسان‌ها خطرات زیادی دارند. عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار نیز وجود دارند که باید آنها را شناسایی و از بین برد تا آسیبی به کارکنان وارد نشود.
عوامل بیولوژیکی را می‌توان طبق نحوه عملکرد، انتقال و شدت بیماری که ایجاد می‌کنند به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. بعضی از نمونه‌های رایج عوامل بیولوژیکی مضر شامل باکتری‌هایی مانند سیاه زخم، ویروس‌هایی مانند آبله، سمومی مانند ریسین و قارچ‌هایی مانند عوامل ایجاد کننده مننژیت قارچی می‌شود.
اسم عوامل بیولوژیکی مضر برای بیان واضح ماهیت خطرناک این مواد انتخاب شد. این به عنوان یادآوری از ویرانی بالقوه‌ای است که می‌تواند در اثر انتشار چنین عواملی ایجاد شود. اصطلاح “مضر” بر تأثیر منفی این عوامل بر موجودات زنده تأکید می‌کند، در حالی که بیولوژیکی به منشأ طبیعی آنها به عنوان موجودات زنده آنها اشاره دارد. عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار می‌تواند سلامت کارکنان و مراجعه کنندگان را به خطر بیندازد.
اهمیت پیشگیری و جلوگیری عوامل زیان آور بیولوژیکی
با توجه به عوامل زیان آور بیولوژیکی در محیط کار، امید است که افراد و سازمان‌ها در تشخیص، پیشگیری و واکنش به شیوع یا انتشار عوامل بیولوژیکی مضر هوشیار باشند. این نام خود به عنوان یک فراخوان برای اقدام عمل می‌کند و اهمیت اقدامات ایمنی زیستی قوی، سیستم‌های نظارتی و آمادگی برای کاهش خطرات مرتبط با این عوامل را به ما یادآوری می‌کند. در نتیجه، عوامل بیولوژیکی مضر تهدید قابل توجهی برای سلامت عمومی هستند.
عوامل زیان آور بیولوژیکی در محیط کار شامل چه مواردی می‌شوند؟
عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار می‌توانند خطرات قابل توجهی برای سلامت و رفاه کارکنان ایجاد کنند. این عوامل طیف گسترده‌ای از عوامل بیولوژیکی را در بر می‌گیرد که می‌توانند اثرات منفی مختلفی بر روی انسان ایجاد کنند. بیایید بعضی از رایج‌ترین عوامل بیولوژیکی مضر موجود در محل کار را بررسی کنیم:
| عوامل بیولوژیکی مضر موجود در محل کار | |
| باکتری‌ها | باکتری‌ها موجودات میکروسکوپی هستند که تقریباً در همه جا از جمله محل کار یافت می‌شوند. بعضی از باکتری‌ها مانند استافیلوکوک، استرپتوکوک می‌توانند موجب عفونت و بیماری شوند. اقدامات بهداشتی نامناسب، نظافت ناکافی و حمل نادرست مواد غذایی می‌توانند به گسترش باکتری‌ها در محل کار کمک کند. تست‌های طب کار می‌تواند به شناسایی سریع این عوامل زیان آور بیولوژیکی در محیط کار کمک کنند. |
| ویروس‌ها | ویروس‌ها نوعی عامل عفونی هستند که می‌توانند موجب بیماری‌های شدید در انسان شوند. نمونه‌هایی از ویروس‌های مرتبط با محل کار شامل ویروس سرماخوردگی، آنفولانزا و نوروویروس می‌شود. این ویروس‌ها می‌توانند از طریق قطرات تنفسی، سطوح آلوده یا تماس نزدیک با فرد آلوده پخش شوند. |
| کپک‌ها | کپک‌ها قارچ‌هایی هستند که می‌توانند در محیط‌های مرطوب و نمناک از جمله محل کار رشد کنند. قرار گرفتن در معرض هاگ‌های کپک می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی، آلرژی و عفونت‌های قارچی شود. تهویه ضعیف، آسیب آب و سطح رطوبت بالا می‌تواند به رشد کپک‌ها در محل کار کمک کند. عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار می‌تواند هم به کارکنان و هم به مراجعه کنندگان آسیب بزنند. |
| قارچ‌ها
|
غیر از کپک‌ها، انواع دیگر قارچ‌ها نیز می‌توانند در محیط کار خطراتی ایجاد کنند. به طور مثال، گونه‌های خاصی از قارچ‌ها مانند آسپرژیلوس می‌توانند مواد سمی به نام مایکوتوکسین تولید کنند. استنشاق یا تماس با این مایکوتوکسین‌ها می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، آلرژی و حتی بیماری‌های سیستمیک شود. |
| آلرژن‌ها
|
آلرژن‌ها موادی هستند که می‌توانند موجب ایجاد واکنش‌های آلژیک در افراد مستعد شوند. آلژن‌های رایج در محیط کار شامل کنه‌های گرد و غبار، گرده، شوره حیوانات و بعضی مواد شیمیایی هستند. قرار گرفتن در معرض این آلرژن‌ها می‌تواند علائمی مانند عطسه، خارش، آبریزش چشم و ناراحتی تنفسی ایجاد کند. عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار باید سریع تشخیص داده شوند و از بین بروند. |
| ضایعات بیولوژیکی
|
حمل و نقل و دفع نامناسب پسماندهای بیولوژیکی در مراکز درمانی یا آزمایشگاه‌ها می‌تواند کارگران را در معرض عوامل بیماری‌زای گوناگون قرار دهد. این ضایعات ممکن است شامل خون‌ها، کشت‌ها یا مواد تیز آلوده به مواد عفونی باشد. تجهیزات حفاظتی فردی ناکافی و روش‌های دفع نا ایمن می‌تواند خطر انتقال را دوچندان کند. برای جلوگیری از عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار باید دفع پسماند به موقع صورت گیرد. |
| بیماری‌های ناقل | بعضی از محیط‌های کار به خصوص آنهایی که در محیط‌های بیرونی یا روستایی هستند، ممکن است کارگران را در معرض بیماری‌های ناقل قرار دهند. پشه‌ها، کنه‌ها و سایر بندپایان می‌توانند بیماری‌های مانند مالاریا، تب دنگی، بیماری لایم و ویروس نیل غربی را منتقل کنند. کارکنانی که در چنین محیط‌هایی کار می‌کنند باید برای پیشگیری از گزش احتیاط کنند و از علائم این بیماری‌ها مطلع باشند. |
| جلبک‌های سمی | بعضی از محیط‌های کار نزدیک به آب ممکن است با شکوفه‌های جلبکی مضر مواجه شوند. این شکوفه‌ها می‌توانند سمومی را آزاد کنند که هوا یا آب را آلوده می‌کنند و سلامت کارکنان را به خطر می‌اندازند. قرار گرفتن در معرض جلبک‌های سمی می‌تواند موجب مشکلات تنفسی، تحریک پوست، مشکلات گوارشی و حتی عوارض عصبی شود. به همین خاطر از بین بردن عوامل زیان آور بیولوژیک در محیط کار بسیار مهم است. |
| بیماری‌های منتقل از حیوانات | کارکنانی که با حیوانات در تماس هستند، مانند دامپزشکان، کشاورزان یا پرسنل آزمایشگاه در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های منتقل از حیوانات هستند. این بیماری‌ها می‌توانند از طریق تماس مستقیم، گاز گرفتن، خراشیدن یا قرار گرفتن در معرض فضولات حیوانی منتقل شوند. به طور مثال می‌توان به هاری، سالمونلوز و آنفولانزای پرندگان اشاره کرد. |
| پاتوژن‌های منتقل از غذا | در محیط‌های کاری که غذا تهیه یا جابجا می‌شود، وجود پاتوژن‌های منتقل از غذا می‌تواند باعث شیوع بیماری شود. باکتری‌هایی مانند سالمونلا، کمپیلوباکتر و لیستریا می‌توانند مواد غذایی را آلوده کرده و موجب عفونت‌های دستگاه گوارش شوند. اقدامات بهداشتی نامناسب مواد غذایی، کنترل ناکافی دما و آلودگی متقابل می‌توانند باعث گسترش این عوامل بیماری زا شود. |
اجرای اقدامات پیشگیرانه موثر برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط با این عوامل بیولوژیکی مضر برای کارفرمایان بسیار حائز اهمیت است. این شامل اقدامات بهداشتی مناسب، تمیز کردن و ضدعفونی منظم، تهیه تجهیزات حفاظت فردی، ترویج بهداشت شخصی و آموزش کارکنان در مورد خطرات احتمالی است. نظارت منظم و بررسی خطر می‌تواند به شناسایی و رسیدگی به هرگونه خطرات بالقوه سلامت در محل کار کمک کند.
نکاتی درباره عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار
رعایت یک سری نکات و دستورالعمل‌ها می‌تواند تا حدود زیادی احتمال انتشار عوامل بیماری زا در محیط کار را کاهش می‌دهد که در این بخش تعدادی از آنها را بررسی می‌کنیم:
- اقدامات بهداشتی
اقدامات بهداشتی مناسب را در بین کارکنان تشویق کنید، مانند شستن منظم دست‌ها با آب و صابون برای حداقل ۲۰ ثانیه می‌تواند به تنهایی به کاهش انتشار باکتری‌ها و ویروس‌ها کمک زیادی کند.
- تمیز کردن و ضدعفونی کردن
پروتکل‌های تمیز کردن و ضدعفونی منظم را برای سطوح، تجهیزات و مناطقی که اغلب لمس می‌شوند، اجرا کنید. از ضدعفونی کننده‌های مناسب و تأثیرگذار در برابر عوامل بیولوژیکی خاص استفاده کنید.
- تهویه
اطمینان از تهویه مناسب در محل کار برای کاهش خطر رشد کپک و بهبود کیفیت هوا بسیار حائز اهمیت است، چرا که جریان هوای مناسب به رقیق شدن و حذف آلاینده‌های موجود در هوا کمک می‌کند.
- تجهیزات حفاظت فردی(PPE)
تجهیزات حفاظت فردی مناسب مانند دستکش، ماسک و عینک را برای کارکنانی که ممکن است در معرض عوامل بیولوژیکی مضر قرار گیرند، ارائه دهید. آنها را درباره استفاده درست، نگهداری و دفع ppe آموزش دهید. تجهیزات حفاظت فردی تا حدود زیادی می‌تواند جلوی عوامل زیان‌آور بیولوژیک در محیط کار را بگیرند.
- ایمن سازی
کارکنان را تشویق کنید تا در مورد واکسیناسیون به روز باشند، به خصوص برای بیماری‌هایی نظیر آنفولانزا و هپاتیت این موضوع اهمیت زیادی دارد. برنامه‌های واکسیناسیون را ارائه دهید یا اطلاعاتی در مورد امکانات مراقبت‌های بهداشتی در نزدیکی ارائه کنید که در آن کارکنان می‌توانند واکسینه شوند.
- حمل و نقل ایمن غذا
اگر محیط کار شما شامل تهیه یا جابجایی مواد غذایی است، روی شیوه‌های مناسب ایمنی مواد غذایی تأکید کنید. این شامل حفظ درجه حرارت مناسب، جلوگیری از آلودگی متقابل و اطمینان از بهداشت شخصی خود در بین دست اندر کاران مواد غذایی است.
- مدیریت پسماند
اجرای روش‌های مدیریت پسماند مناسب برای مدیریت و دفع ایمن زباله‌های بیولوژیکی بسیار مهم است. این شامل به کارگیری از ظروف تعیین شده، پیروی از پروتکل‌های برچسب گذاری و ذخیره سازی مناسب و ترتیب دفع ایمن زباله‌های خطرناک است.
- آموزش و آگاهی
جلسات آموزشی منظم برای آموزش کارکنان درباره خطرات احتمالی مرتبط با عوامل بیولوژیکی مضر در محل کار برگزار کنید. ارتقا آگاهی در مورد علائم، اقدامات پیشگیرانه و روش‌های گزارش دهی برای هرگونه نگرانی سلامتی بسیار مهم است.
- کنترل آفات
اگر محل کار شما مستعد ابتلا به آفات است، اقدامات مؤثر کنترل آفات را برای جلوگیری از هجوم ایجاد کنید. این ممکن است شامل بررسی‌های منظم، مهروموم کردن نقاط ورودی و استفاده از روش‌های ایمنی کنترل آفات برای به حداقل رساندن استفاده از مواد شیمیایی مضر باشد.
بیماری‌های ناشی از تماس با عوامل بیولوژیک
تماس با عوامل بیولوژیکی مضر در محیط کار می‌تواند باعث بیماری‌ها و شرایط مختلف سلامتی شود. در این بخش چند نمونه آورده شده است:
| بیماری‌های ناشی از تماس با عوامل بیولوژیک | |
| عفونت‌های تنفسی | قرار گرفتن در معرض باکتری‌ها یا ویروس‌ها از طریق استنشاق می‌تواند باعث عفونت‌های دستگاه تنفسی مانند برونشیت، ذات الریه یا سل شود. |
| بیماری‌های گوارشی
|
خوردن غذا یا آب آلوده به باکتری‌های مانند سالمونلا یا انگل‌هایی مانند ژیاردیا می‌تواند باعث عفونت‌های دستگاه گوارش شود و در نتیجه علائمی مانند اسهال، استفراغ و درد شکم ایجاد کند. |
| عفونت‌های پوستی | تماس با بعضی از باکتری‌ها می‌تواند باعث عفونت‌های پوستی مانند سلولیت، زرد زخم یا کورک شود. |
| واکنش‌های آلرژیک | قرار گرفتن در معرض آلرژن‌ها مانند کنه‌های گرد و غبار، گرده یا مواد شیمیایی خاص می‌تواند موجب واکنش‌های آلژیک در افراد مستعد شود که باعث علائمی مانند عطسه، خارش، کهیر یا ناراحتی تنفسی شود. |
| عفونت‌های قارچی | استنشاق یا تماس مستقیم با قارچ‌هایی مانند آسپرژیلوس یا کاندیدا می‌تواند باعث عفونت‌های تنفسی یا پوستی شود. به خصوص در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. |
| بیماری‌های منتقل از طریق ناقل | تماس با بندپایان ناقل بیماری‌ها مانند پشه‌ها (مالاریا تب دنگی) یا کنه‌ها (بیماری لایم) می‌تواند باعث بیماری‌های ناقل مختلف شود. |
برای کارفرمایان لازم است که اقدامات مناسب برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض این عوامل بیولوژیکیش نظیر اقدامات بهداشتی مناسب، تمیز کردن منظم و ضدعفونی کردن و همچنین تهیه تجهیزات حفاظت فردی لازم برای کاهش خطر انتقال بیماری در محیط کار را انجام دهند.
صنایعی که بیشتر در معرض عوامل بیولوژیکی قرار دارند
صنایع متعددی هستند که کارکنان آنها در معرض عوامل بیولوژیکی قرار دارند که میزان و نوع این خطرات به ماهیت کار و محیط آنها بستگی دارد و با یکدیگر متفاوت می‌باشند، در ادامه با برخی از صنایعی که بیشتر در معرض این عوامل قرار دارند، آشنا می‌شویم.
- بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها
- آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و تحقیقاتی
- خدمات آمبولانس و فوریت‌های پزشکی
- مراکز نگهداری سالمندان و معلولین
- دندانپزشکی
- دام‌پزشکی
- کشاورزی و دامداری
- مدیریت پسماند و فاضلاب
- صنایع غذایی
- صنایع چوب و کاغذ
- صنایع نساجی
- نظافت و خدمات بهداشتی
نقش کارفرمایان و کارکنان در کنترل عوامل بیولوژیکی
کارفرمایان و کارکنان هر یک به اندازه خود نقش پررنگی را در کنترل عوامل بیولوژیکی ایفا می‌کنند. به عنوان مثال کارفرمایان مسئول شناسایی خطرات بیولوژیکی و عوامل بیماری‌زا می‌باشند و برای پیشگیری از خطرات آنها باید اقداماتی از جمله تهویه مناسب، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، آموزش کارکنان و نظارت مستمر برای حفظ سلامت کارکنان انجام دهند. در مقابل کارکنان باید با رعایت دستورالعمل‌های ایمنی، استفاده صحیح از تجهیزات حفاظتی و گزارش به موقع موارد مشکوک یا علائم بیماری، در کاهش مواجهه با عوامل بیولوژیکی شراکت داشته باشند تا تعامل دوطرفه سطح ایمنی و بهداشت محیط کار را ارتقا دهند.
آینده مدیریت عوامل بیولوژیکی در محیط کار
عوامل بیولوژیکی مضر در محیط کار می‌تواند خطرات قابل توجهی برای سلامت و رفاه کارکنان ایجاد کند. اجرای اقدامات بهداشتی مناسب، نظافت و ضدعفونی منظم، تهیه تجهیزات فردی مناسب و ارتقاء آگاهی در به حداقل رساندن خطرات و حفظ محیط کار ایمن بسیار مهم است.