آیا دیابت بی مزه خطرناک است؟ تصور کنید در گرمای طاقت‌فرسای تابستان، در حالی که لب‌هایتان خشک و ترک خورده‌اند، هربار که جرعه‌ای آب می‌نوشید، عطش شما بیشتر می‌شود. مدام احساس تشنگی می‌کنید و مجبورید به طور مکرر به دستشویی بروید. این تنها بخش کوچکی از علائم بیماران مبتلا به دیابت بی‌مزه است. دیابت بی‌مزه یا دیابت اینسیپیدوس، بیماری نادری است که در آن بدن قادر به تنظیم صحیح تعادل آب نیست و در نتیجه، حجم زیادی از ادرار رقیق تولید و دفع می‌شود. در این مقاله از سیناکر به بررسی علل، علائم، تشخیص و روش‌های درمان دیابت بی مزه می‌پردازیم. همچنین، اطلاعاتی در مورد انواع مختلف این بیماری، عوارض احتمالی و نحوه مدیریت آن در زندگی روزمره ارائه خواهیم داد.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی مزه یک بیماری نادر است که باعث می‌شود بدن شما مقدار زیادی ادرار رقیق تولید کند. این بیماری به دلیل کمبود یا عدم پاسخگویی بدن به هورمون وازوپرسین (که هورمون ضد ادرار یا ADH نیز نامیده می‌شود) ایجاد می‌شود. این هورمون توسط هیپوتالاموس در مغز تولید و در غده هیپوفیز ذخیره می‌شود. وازوپرسین به کلیه‌ها می‌گوید که چه مقدار آب از ادرار بازجذب کنند. وقتی بدن وازوپرسین کافی تولید نمی‌کند یا کلیه‌ها به درستی به آن پاسخ نمی‌دهند، آب کافی از ادرار بازجذب نمی‌شود و در نتیجه ادرار رقیق و حجم آن زیاد می‌شود. این مسئله منجر به تشنگی شدید و نیاز مکرر به دفع ادرار می‌شود. در صورت شدید شدن بیماری، فرد مبتلا حتی تا ۲۰ لیتر مایعات از بدن خود دفع می‌کند.
انواع دیابت بی مزه و علل آنها
دیابت بی‌مزه انواع مختلفی دارد که هر کدام علل و درمان متفاوتی دارند.
دیابت بی‌مزه مرکزی
دیابت بی‌مزه مرکزی (Central Diabetes Insipidus) شایع‌ترین نوع دیابت بی‌مزه است که در اثر کمبود هورمون وازوپرسین در بدن ایجاد می‌شود. وازوپرسین که با نام هورمون ضد ادرار (ADH) نیز شناخته می‌شود، توسط هیپوتالاموس در مغز ساخته شده و در غده هیپوفیز ذخیره می‌گردد. این هورمون نقش مهمی در تنظیم تعادل آب بدن ایفا می‌کند. در دیابت بی‌مزه مرکزی، هیپوتالاموس یا هیپوفیز به درستی کار نمی‌کنند و به اندازه کافی وازوپرسین تولید و آزاد نمی‌کنند. در نتیجه، کلیه‌ها قادر به بازجذب آب از ادرار نیستند و حجم زیادی ادرار رقیق تولید و دفع می‌شود. تشنگی شدید و مداوم و دفع مقادیر زیاد ادرار رقیق از علائم شایع دیابت بی‌مزه مرکزی هستند. علت اصلی دیابت بی‌مزه مرکزی آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز است. این آسیب می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند:
- جراحی: جراحی‌های مغز یا هیپوفیز
- تومور: تومورهای مغزی یا هیپوفیز
- ضربه به سر: تصادفات یا آسیب‌های ورزشی
- عفونت: عفونت‌های مغزی مانند مننژیت
- بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌هایی که در آنها سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند.
- بیماری‌های ژنتیکی: برخی از بیماری‌های ژنتیکی نادر می‌توانند باعث دیابت بی‌مزه مرکزی شوند.
در برخی موارد، علت دیابت بی‌مزه مرکزی ناشناخته است.
دیابت بی مزه نفروژنیک
دیابت بی‌مزه نفروژنیک (Nephrogenic Diabetes Insipidus) نوعی از دیابت بی‌مزه است که در آن کلیه‌ها به هورمون وازوپرسین پاسخ نمی‌دهند. وازوپرسین به کلیه‌ها سیگنال می‌دهد تا آب را از ادرار بازجذب کنند. در دیابت بی‌مزه نفروژنیک، با وجود اینکه بدن وازوپرسین کافی تولید می‌کند، کلیه‌ها قادر به پاسخگویی به این هورمون نیستند و در نتیجه آب کافی از ادرار بازجذب نمی‌شود. این امر منجر به تولید مقادیر زیادی ادرار رقیق و کم آبی بدن می‌شود. بیماری کلیه پلی کیستیک و بیماری مزمن کلیه از علل اصلی ایجاد دیابت بی‌مزه نفروژنیک هستند و این بیماری علائم شایع دیابت بی‌مزه را دارد. علل دیابت بی‌مزه نفروژنیک:
- بیماری‌های کلیوی:
- بیماری کلیه پلی کیستیک
- بیماری مزمن کلیه
- انسداد مجاری ادراری
- عفونت کلیه (پیلونفریت)
- اختلالات الکترولیتی:
- بالا بودن سطح کلسیم خون (هیپرکلسمی)
- پایین بودن سطح پتاسیم خون (هیپوکالمی)
- داروها:
- لیتیوم (که برای درمان اختلال دوقطبی استفاده می‌شود)
- دمتوکلسیکلین (یک آنتی بیوتیک))
- برخی داروهای ضد قارچ
- برخی داروهای ضد ویروسی
- اختلالات ژنتیکی: برخی از افراد با نقص ژنتیکی در گیرنده‌های وازوپرسین در کلیه‌ها متولد می‌شوند.
دیابت بی مزه دیپسوژنیک
دیابت بی‌مزه دیپسوژنیک (Dipsogenic Diabetes Insipidus) که با نام پلی‌دیپسی اولیه نیز شناخته می‌شود، نادرترین نوع دیابت بی‌مزه است. در این نوع، مشکل اصلی اختلال در مکانیسم تشنگی در هیپوتالاموس است. هیپوتالاموس بخشی از مغز است که وظیفه تنظیم دمای بدن، گرسنگی، تشنگی و بسیاری از عملکردهای دیگر را بر عهده دارد. در دیابت بی‌مزه دیپسوژنیک، هیپوتالاموس به درستی کار نمی‌کند و سیگنال‌های تشنگی را به طور مداوم به مغز ارسال می‌کند، حتی زمانی که بدن به آب نیاز ندارد. این سیگنال‌های اشتباه باعث می‌شوند فرد احساس تشنگی شدید و مداوم داشته باشد و مقادیر زیادی آب بنوشد (پلی‌دیپسی). نوشیدن زیاد آب منجر به رقیق شدن ادرار و افزایش حجم آن می‌شود (پلی‌اوری) و فرد مجبور می‌شود به طور مکرر به دستشویی برود. در بسیاری از موارد، علت دقیق دیابت بی‌مزه دیپسوژنیک ناشناخته است. با این حال، برخی از عوامل می‌توانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند:
- آسیب به هیپوتالاموس:
- جراحی: جراحی‌های مغز
- ضربه به سر: تصادفات یا آسیب‌های ورزشی
- عفونت: عفونت‌های مغزی
- تومور: تومورهای مغزی
- بیماری‌های روانی:
- اسکیزوفرنی
- اختلال وسواس فکری-عملی
- اختلال اضطراب
- داروها: برخی داروها می‌توانند باعث تشنگی زیاد شوند.
دیابت بی مزه بارداری
دیابت بی‌مزه بارداری (Gestational Diabetes Insipidus) نوع نادری از دیابت بی‌مزه است که فقط در دوران بارداری رخ می‌دهد. این بیماری به دلیل افزایش تولید آنزیمی به نام وازوپرسیناز توسط جفت ایجاد می‌شود. وازوپرسیناز، هورمون وازوپرسین (هورمون ضد ادرار) را تجزیه می‌کند. در دیابت بی‌مزه بارداری، افزایش وازوپرسیناز باعث کاهش سطح وازوپرسین در بدن مادر می‌شود. در نتیجه آن کلیه‌ها قادر به بازجذب آب از ادرار نخواهند بود و حجم زیادی ادرار رقیق تولید و از بدن زن باردار دفع می‌شود.
آیا دیابت بی مزه ارثی یا ژنتیکی است؟
بله، در برخی موارد دیابت بی مزه می‌تواند ارثی یا ژنتیکی باشد. دیابت بی‌مزه نفروژنیک اغلب به دلیل جهش در ژن‌هایی که بر عملکرد کلیه‌ها یا پاسخ آنها به هورمون وازوپرسین تأثیر می‌گذارند، ایجاد می‌شود. این جهش‌ها می‌توانند از والدین به فرزندان منتقل شوند. دو نوع اصلی وراثت در دیابت بی‌مزه نفروژنیک وجود دارد، اتوزومال مغلوب و وابسته به X.
در این اتوزومال مغلوب، هر دو والدین باید حامل ژن جهش یافته باشند تا فرزند آنها به دیابت بی‌مزه نفروژنیک مبتلا شود. نوع دوم بیشتر در مردان دیده می‌شود، زیرا ژن جهش یافته روی کروموزوم X قرار دارد و مردان فقط یک کروموزوم X دارند. دیابت بی‌مزه مرکزی نیز می‌تواند در موارد نادر به دلیل جهش در ژن‌هایی که بر تولید یا آزادسازی وازوپرسین تأثیر می‌گذارند، ارثی باشد. علاوه بر این، برخی از بیماری‌های ژنتیکی نادر مانند سندرم ولفرام می‌توانند باعث دیابت بی‌مزه مرکزی شوند. در برخی موارد، دیابت بی‌مزه می‌تواند بخشی از یک سندرم ژنتیکی پیچیده‌تر باشد. اگر سابقه خانوادگی دیابت بی‌مزه دارید، به خصوص اگر بستگان درجه یک شما (والدین، خواهر و برادر) به این بیماری مبتلا هستند، خطر ابتلا به دیابت بی‌مزه در شما افزایش می‌یابد.
علائم دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی‌مزه با علائم قابل توجهی همراه است که به دلیل عدم تعادل مایعات در بدن ایجاد می‌شوند. مهم‌ترین علائم این بیماری عبارتند از:
- تشنگی شدید و مداوم (پلی‌دیپسی):
- این علامت شایع‌ترین و بارزترین نشانه دیابت بی‌مزه است.
- فرد مبتلا به طور مداوم احساس تشنگی می‌کند و نیاز به نوشیدن مقادیر زیادی آب و مایعات دارد.
- این تشنگی حتی پس از نوشیدن آب نیز برطرف نمی‌شود.
- دفع مقادیر زیاد ادرار رقیق (پلی‌اوری):
- به دلیل عدم بازجذب آب از ادرار، حجم ادرار به طور چشمگیری افزایش می‌یابد.
- ادرار رقیق و بی‌رنگ است.
- فرد ممکن است روزانه چندین لیتر ادرار دفع کند.
- بیدار شدن مکرر در طول شب برای دفع ادرار (شب ادراری):
- نیاز به دفع ادرار در طول شب، خواب را مختل می‌کند و باعث خستگی و بی‌خوابی می‌شود.
- علائم کم آبی بدن:
- در صورت عدم جایگزینی مایعات از دست رفته، فرد دچار کم آبی بدن می‌شود.
- علائم کم آبی شامل خشکی دهان، پوست خشک، خستگی، ضعف، سردرد، سرگیجه، کاهش وزن، یبوست و در موارد شدید، تب، افزایش ضربان قلب و کاهش فشار خون می‌شود.
در نوزادان، دیابت بی‌مزه می‌تواند با علائمی مانند گریه زیاد، بی‌قراری، تب، استفراغ، اسهال، خیس کردن مکرر پوشک و عدم افزایش وزن همراه باشد. در کودکان، علائم می‌تواند شامل شب ادراری، تشنگی زیاد، تاخیر در رشد و مشکلات رفتاری باشد. شدت علائم دیابت بی‌مزه می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. اگر علائم دیابت بی‌مزه را در خود یا فرزندتان مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از عوارض جدی مانند کم آبی شدید کمک کند.
روش‌های تشخیص دیابت بی مزه
تشخیص دیابت بی‌مزه نیاز به بررسی دقیق علائم، سابقه پزشکی و انجام آزمایشات مختلف دارد. پزشک با توجه به نتایج این بررسی‌ها، نوع دیابت بی‌مزه و علت زمینه‌ای آن را تشخیص می‌دهد. مراحل تشخیص دیابت بی‌مزه:
- بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی:
- پزشک در مورد علائم شما، مانند تشنگی زیاد، دفع مکرر ادرار و سابقه خانوادگی بیماری سوال می‌کند.
- معاینه فیزیکی برای بررسی علائم کم آبی بدن و سایر مشکلات احتمالی انجام می‌شود.
- آزمایش ادرار:
- اندازه‌گیری حجم ادرار: در دیابت بی‌مزه، حجم ادرار 24 ساعته به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد (بیش از 3 لیتر در بزرگسالان).
- تعیین وزن مخصوص ادرار و اسمولالیته ادرار: در دیابت بی‌مزه، ادرار رقیق است و وزن مخصوص و اسمولالیته آن پایین است.
- آزمایش خون:
- اندازه‌گیری سطح وازوپرسین: این آزمایش برای تشخیص دیابت بی‌مزه مرکزی مفید است. در این نوع، سطح وازوپرسین در خون پایین است.
- اندازه‌گیری الکترولیت‌ها: کم آبی بدن می‌تواند منجر به اختلال در تعادل الکترولیت‌ها شود.
- اندازه‌گیری قند خون: برای رد دیابت شیرین
- تست محرومیت از آب:
- این تست مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص دیابت بی‌مزه است.
- در این تست، از شما خواسته می‌شود تا برای مدت معینی (معمولا چند ساعت) از نوشیدن آب و مایعات خودداری کنید.
- در طول تست، وزن شما، حجم ادرار و اسمولالیته ادرار و خون به طور منظم اندازه‌گیری می‌شود.
- در افراد سالم، در شرایط کمبود آب، بدن وازوپرسین بیشتری تولید می‌کند تا از دفع آب جلوگیری کند. در نتیجه، حجم ادرار کاهش یافته و غلیظ‌تر می‌شود. در افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه، با وجود محرومیت از آب، حجم ادرار همچنان زیاد و رقیق باقی می‌ماند.
- تست دسموپرسین:
- در این تست، دسموپرسین (یک فرم مصنوعی از وازوپرسین) به بیمار داده می‌شود.
- سپس، تغییرات در حجم ادرار و اسمولالیته آن بررسی می‌شود.
- این تست به تشخیص نوع دیابت بی‌مزه کمک می‌کند.
- تصویربرداری:
- در برخی موارد، ممکن است برای بررسی هیپوتالاموس و هیپوفیز از تصویربرداری مانند MRI استفاده شود. این کار به تشخیص علت زمینه‌ای دیابت بی‌مزه مرکزی کمک می‌کند.
با توجه به نتایج آزمایشات و بررسی‌های انجام شده، پزشک نوع دیابت بی‌مزه و علت زمینه‌ای آن را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز می‌کند.
عوارض دیابت بی‌مزه
دیابت بی‌مزه اگرچه به خودی خود یک بیماری خطرناک نیست، اما در صورت عدم درمان می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. همچنین برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
کم‌آبی بدن:
- شایع‌ترین و مهم‌ترین عارضه دیابت بی‌مزه است. دفع مقادیر زیاد ادرار می‌تواند منجر به کم‌آبی شدید شود، که می‌تواند علائمی مانند خشکی دهان، خستگی، ضعف، سردرد، سرگیجه، افزایش ضربان قلب و کاهش فشار خون را به دنبال داشته باشد. در موارد شدید، کم‌آبی شدید می‌تواند منجر به تشنج، کما و حتی مرگ شود.
- اختلال الکترولیت:
کم‌آبی بدن می‌تواند باعث عدم تعادل الکترولیت‌ها (مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم) در خون شود. این اختلال می‌تواند منجر به علائمی مانند ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات، بی‌حالی، تهوع و استفراغ شود.
- مشکلات کلیوی:
در دیابت بی‌مزه نفروژنیک، بیماری‌های کلیوی می‌توانند باعث آسیب بیشتر به کلیه‌ها شوند.
- اختلالات خواب:
نیاز مکرر به دفع ادرار در طول شب (شب ادراری) می‌تواند باعث اختلالات خواب، خستگی و کاهش کیفیت زندگی شود.
- مشکلات عاطفی و اجتماعی:
علائم دیابت بی‌مزه مانند تشنگی شدید و نیاز مکرر به دستشویی رفتن می‌تواند بر زندگی روزمره، روابط اجتماعی و سلامت روان فرد تأثیر منفی بگذارد.
درمان دیابت بی‌مزه
درمان دیابت بی‌مزه به نوع آن و علت زمینه‌ای بستگی دارد. هدف اصلی درمان، کنترل علائم مانند تشنگی شدید و دفع مکرر ادرار و جلوگیری از عوارض مانند کم‌آبی بدن است.
درمان دیابت بی‌مزه مرکزی
- دسموپرسین (DDAVP): این دارو یک فرم مصنوعی از هورمون وازوپرسین است که به صورت اسپری بینی، قرص یا تزریق در دسترس است. دسموپرسین به کلیه‌ها کمک می‌کند تا آب را از ادرار بازجذب کنند و حجم ادرار را کاهش دهند.
- درمان علت زمینه‌ای: اگر دیابت بی‌مزه مرکزی به دلیل آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز ایجاد شده باشد، درمان علت زمینه‌ای (مانند جراحی تومور یا درمان عفونت) می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند.
درمان دیابت بی‌مزه نفروژنیک
- درمان علت زمینه‌ای: در صورت وجود علت زمینه‌ای مانند بیماری کلیوی یا اختلال الکترولیت، درمان آن می‌تواند به بهبود عملکرد کلیه‌ها و پاسخ آنها به وازوپرسین کمک کند.
- تغییر در رژیم غذایی: کاهش مصرف نمک و پروتئین می‌تواند به کاهش تولید ادرار کمک کند.
- داروها:
- تیازیدها: این داروها دیورتیک هستند که به طور متناقضی می‌توانند به کاهش تولید ادرار در دیابت بی‌مزه نفروژنیک کمک کنند.
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): مانند ایندومتاسین می‌توانند در برخی موارد مفید باشند.
درمان دیابت بی‌مزه دیپسوژنیک
- کاهش تدریجی مصرف مایعات: این کار باید تحت نظر پزشک انجام شود تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود.
- درمان بیماری‌های روانی: در صورت وجود بیماری روانی، درمان آن می‌تواند به کنترل تشنگی کمک کند.
- داروها: در برخی موارد، داروهایی مانند تیازیدها می‌توانند به کاهش تولید ادرار کمک کنند.
درمان دیابت بی‌مزه بارداری
- دسموپرسین: این دارو معمولا برای درمان دیابت بی‌مزه بارداری تجویز می‌شود.
بسیار مهم است که به اندازه کافی آب و مایعات بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. پزشک به شما خواهد گفت که چه مقدار مایعات باید در طول روز بنوشید. همچنین برای کنترل بیماری و تنظیم دوز داروها، پیگیری منظم با پزشک ضروری است. آگاهی از بیماری و علائم آن به شما کمک می‌کند تا بیماری را بهتر مدیریت کنید و از عوارض جلوگیری کنید. با تشخیص و درمان مناسب، اکثر افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه می‌توانند علائم خود را کنترل کرده و زندگی عادی و فعالی داشته باشند.
فرق دیابت شیرین و دیابت بی مزه
با وجود اینکه دیابت شیرین (همان دیابت ۱ و ۲) و دیابت بی‌مزه هر دو با تشنگی زیاد و دفع مکرر ادرار همراه هستند، اما دو بیماری کاملا متفاوت با علل، علائم و درمان‌های متفاوت هستند. به طور خلاصه تفاوت‌های کلیدی این دو بیماری به صورت زیر است.
- دیابت شیرین یک بیماری متابولیک است که در آن بدن قادر به تنظیم قند خون نیست.
- دیابت بی‌مزه یک بیماری نادر است که در آن بدن قادر به تنظیم تعادل آب نیست.
| ویژگی‌‌ها | دیابت شیرین | دیابت بی‌مزه |
| علت | بالا بودن قند خون به دلیل کمبود انسولین یا مقاومت به انسولین | کمبود یا عدم پاسخگویی به هورمون وازوپرسین (ADH) |
| هورمون درگیر | انسولین | وازوپرسین (ADH) |
| نوع ادرار | معمولا غلیظ و با بوی شیرین (در موارد شدید) | رقیق و بدون بو |
| سایر علائم | افزایش گرسنگی، کاهش وزن، خستگی، تاری دید، بهبود کند زخم‌ها | کم آبی بدن، خشکی دهان، ضعف، سردرد، سرگیجه |
| آزمایش تشخیصی | آزمایش قند خون، آزمایش A1C | آزمایش ادرار، آزمایش خون برای بررسی سطح وازوپرسین، تست محرومیت از آب |
| درمان | رژیم غذایی، ورزش، داروهای خوراکی یا انسولین | جایگزینی هورمون وازوپرسین (مانند دسموپرسین)، درمان علت زمینه‌ای، مصرف مایعات کافی |
آیا دیابت بی مزه قابل پیشگیری است؟
متاسفانه، در بسیاری از موارد نمی‌توان از دیابت بی‌مزه پیشگیری کرد. به خصوص در مواردی که دیابت بی‌مزه ناشی از عوامل ژنتیکی، آسیب به سر، تومورهای مغزی یا بیماری‌های کلیوی باشد، پیشگیری از آن دشوار یا غیرممکن است. اما می‌توان با رعایت برخی نکات، خطر ابتلا به دیابت بی‌مزه یا عوارض آن را کاهش داد. کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و کلیوی، مصرف بااحتیاط داروها، محافظت از سر در برابر آسیب و درنهایت غربالگری ژنتیک می‌توانند در این مسیر کمک کننده باشند.