حتما در اطرافیان و آشنایان خود افرادی را می‌شناسید که به دیابت یا بیماری قند خون مبتلا هستند. دیابت که از مزمن‌ترین بیماری‌ها است، بر متابولیسم بدن تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود که تنظیم سطح گلوکز خون توسط انسولین به خوبی انجام نشود. این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲.
دیابت نوع ۱، که گاهی اوقات به عنوان دیابت وابسته به انسولین نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که پانکراس قادر به تولید انسولین نیست. این نوع دیابت معمولاً در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی بروز کند. تقریباً 5 تا 10 درصد از کل موارد دیابت را دیابت نوع یک تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر، از هر 100 نفر مبتلا به دیابت، تقریباً 5 تا 10 نفر مبتلا به نوع یک هستند. البته شایان ذکر است که این آمار می‌تواند بسته به منطقه جغرافیایی و عوامل ژنتیکی متفاوت باشد. با ما در این مقاله از سیناکر که با همکاری مرکز خدمات تخصصی ژنتیک حنیفا صورت گرفته است همراه باشید تا علل ابتلا به دیابت نوع ۱ و تاثیر عوامل ژنتیکی در آن را بررسی کنیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
دیابت نوع یک چیست؟
قبل از بررسی علل ژنتیکی ابتلا به دیابت نوع یک، کمی بیشتر این بیماری را بشناسیم. دیابت نوع ۱، یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس را مورد حمله قرار می‌دهد و آن‌ها را تخریب می‌کند. وقتی پانکراس نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند، سطح گلوکز خون بالا می‌رود، که می‌تواند به مرور زمان به اندام‌ها و بافت‌های بدن آسیب برساند.
بدن افراد مبتلا به دیابت نوع یک قادر به تولید انسولین نیست. افراد مبتلا باید انسولین را از طریق تزریق مستقیم و یا با پمپ انسولین به بدن خود وارد کنند. مدیریت دیابت نوع یک معمولاً شامل نظارت دقیق بر رژیم غذایی، ورزش، و سطح گلوکز خون است تا از عوارض بلندمدت جلوگیری شود. همانطور که اشاره شد، دیابت نوع 1 معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند.
انسولین چیست و چه نقشی در ابتلا به دیابت نوع 1 دارد؟
انسولین یک هورمون حیاتی است که برای درک بهتر دیابت باید آن را بشناسید. این هورمون توسط سلول‌های بتا در جزایر لانگرهانس پانکراس (مناطقی درون لوزالمعده) تولید می‌شود. نقش اصلی انسولین در بدن تنظیم سطح گلوکز (قند خون) است. انسولین به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را از خون جذب کرده و آن را به انرژی تبدیل کنند و یا برای استفاده در آینده ذخیره کنند. در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های بتا را که انسولین تولید می‌کنند، تخریب می‌کند. این امر منجر به کاهش شدید یا قطع تولید انسولین می‌شود.
بدون انسولین کافی، بدن قادر به جذب گلوکز نیست، که منجر به افزایش سطح گلوکز خون می‌شود. این افزایش گلوکز می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به اندام‌های حیاتی مانند چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب و قلب شود. مدیریت دیابت نوع 1 با تزریق منظم انسولین و نگه‌داشتن سطح گلوکز در محدوده سالم امکان‌پذیر است.
مروری بر علل ابتلا به دیابت نوع ۱
علل دقیق ابتلا به دیابت نوع ۱هنوز به طور کامل شناخته شده نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در توسعه این بیماری دخیل هستند. در ادامه به برخی از عوامل اصلی اشاره می‌کنیم.
عوامل ژنتیکی:
دیابت نوع ۱ دارای یک جزء ژنتیکی قوی است. افرادی که اعضای خانواده‌شان به این بیماری مبتلا هستند، احتمال بیشتری دارد که خود نیز به دیابت نوع ۱مبتلا شوند. وجود برخی ژن‌های خاص می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ را افزایش دهد. در ادامه مقاله بیشتر این مورد را بررسی می‌کنیم.
عوامل محیطی:
- عفونت‌های ویروسی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که عفونت‌های ویروسی مانند ویروس‌های کوکساکی، آبله مرغان، و اپشتین-بار ممکن است به طور بالقوه در ابتلا به دیابت نوع یک نقش داشته باشند. این ویروس‌ها می‌توانند باعث تحریک سیستم ایمنی برای حمله به سلول‌های تولیدکننده انسولین شوند.
- شرایط زیست محیطی و تغذیه: عواملی مانند تغذیه در دوران نوزادی و کودکی، قرار گرفتن در معرض سموم محیطی و مواد شیمیایی خاص می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ را تحت تأثیر قرار دهد.
واکنش‌های خودایمنی:
همانطور که گفته شد دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است. عواملی که می‌توانند در بروز واکنش‌های خودایمنی نقش داشته باشند شامل ژنتیک، عفونت‌های ویروسی، و دیگر عوامل محیطی هستند.
سایر عوامل موثر:
- نژاد: دیابت نوع ۱در برخی نژادها، مانند افراد با نژاد اروپای شمالی (سفید‌ها)، شایع‌تر است.
- سن: بصور معمول در کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود.
پژوهش‌های علمی همچنان به دنبال درک بهتری از چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر توسعه دیابت نوع ۱هستند. محققان درباره روش‌های پیشگیری یا درمان زودهنگام این بیماری تحقیق می‌کنند.
حتما بخوانید: صفر تا صد علائم مشترک و رایج دیابت نوع 1 و 2 | تفاوت و شباهت‌ها
آیا دیابت نوع ۱ ارثی است؟
داشتن سابقه خانوادگی دیابت نوع ۱خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد، اما بدان معنا نیست که دیابت نوع یک به طور قطع در خانواده‌ها منتقل می‌شود. برخلاف برخی بیماری‌های ارثی که مستقیماً از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند، دیابت نوع ۱تحت تأثیر ترکیبی از ژن‌های مختلف است که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهد. در بیشتر مبتلایان به دیابت نوع 1، افراد فاکتورهای خطر را از هر دو والد به ارث می‌برند. مشاهدات نشان می‌دهد که این عوامل در افراد سفیدپوست شایع‌تر است، زیرا بالاترین میزان دیابت نوع 1 در این جوامع است.
از آنجایی که بیشتر افرادی که فاکتور خطر را دارند به دیابت مبتلا نمی‌شوند، محققان در تلاشند تا عوامل محیطی محرک را کشف کنند. یکی از محرک‌ها ممکن است به آب و هوای سرد مرتبط باشد. دیابت نوع ۱بیشتر در طول فصل زمستان تا تابستان شیوع پیدا می‌کند و در مکان‌هایی با آب و هوای سرد شایع‌تر است. محرک دیگر ممکن است ویروس‌ها باشند. امکان دارد که یک ویروس که تنها تأثیرات خفیفی بر روی بیشتر افراد دارد، در دیگران دیابت نوع ۱ را تحریک کند. رژیم غذایی اولیه نیز ممکن است نقش داشته باشد. برای مثال، دیابت نوع ۱ در افرادی که شیر مادر خورده‌اند و یا دیرتر غذاهای جامد را شروع کرده‌اند، کمتر شایع است.
در بسیاری از افراد، پیشرفت دیابت نوع ۱سال‌ها طول می‌کشد. با توجه به آزمایش‌هایی که از بستگان افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ گرفته شده است، اکثر کسانی که بعدها به دیابت مبتلا شده‌اند، سال‌ها پیش از تشخیص بیماری آنتی بادی‌های خاصی در خون خود داشته‌اند. این آنتی‌بادی‌های خاص، یا پروتئین‌هایی که باکتری‌ها یا ویروس‌ها را نابود می‌کنند، به مرور بدن خود شخص را مورد حمله قرار داده‌اند. در نهایت، در حالی که ژنتیک نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۱دارد، دلیل دقیق ابتلا به این بیماری همچنان ناشناخته است و ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن دخیل هستند.
پیشنهاد مطالعه: دلایل ژنتیکی ابتلا به دیابت نوع 1 و خطرات عدم کنترل این بیماری
احتمال خطر ابتلا به دیابت نوع یک در فرزند شما چقدر است؟
اگر مردی مبتلا به دیابت نوع 1 باشد، احتمال ابتلای فرزند وی به این دیابت 1 در 17 است (تقریباً معادل 5.88 درصد است). اگر شما یک زن مبتلا به دیابت نوع 1 هستید و فرزند شما قبل از 25 سالگی شما متولد شده است، خطر ابتلای فرزند به دیابت 1 در 25 است (معادل 4 درصد). اگر فرزند شما بعد از 25 سالگی متولد شده باشد، خطر ابتلای فرزند شما 1 در 100 است. اگر شما قبل از 11 سالگی به دیابت مبتلا شده باشید، خطر این بیماری برای کودک شما دو برابر می‌شود. اگر هم شما و هم همسرتان هر دو دیابت نوع 1 داشته باشید، خطر ابتلا در فرزندتان به 10 تا 25 درصد افزایش پیدا می‌کند.
البته که یک استثنا برای این آمار وجود دارد: حدود یک نفر از هر هفت نفر که به دیابت نوع 1 مبتلا می‌شود، دارای شرایطی به نام سندروم خودایمنی چند غده‌ای نوع 2 است. این افراد علاوه بر ابتلا به دیابت، به بیماری تیروئید و غده‌ی فوق کلیوی نیز مبتلا هستند. همچنین برخی از آن‌ها دارای سایر اختلالات سیستم ایمنی نیز هستند. اگر شما این سندروم را دارید، خطر ابتلای فرزندتان به این سندروم و ابتلا به دیابت نوع 1، 50 درصد است.
راه‌های پیش بینی ابتلا به دیابت نوع ۱
محققان در حال یادگیری چگونگی پیش‌بینی احتمال ابتلا به دیابت در افراد هستند. به عنوان مثال، اکثر افراد سفید پوست مبتلا به دیابت نوع 1 دارای نوع خاصی از ژن‌ها به نام HLA-DR3 یا HLA-DR4 هستند. این ژن‌ها به بیماری خودایمنی مرتبط می‌شوند. اگر شما و فرزندتان سفیدپوست هستید و این ژن‌ها در هردوی شما وجود داشته باشد، خطر ابتلا به دیابت در فرزندتان بیشتر است. ژن‌های مشکوک در سایر جمعیت‌ها کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. با این حال، دانشمندان معتقدند که ژن HLA-DR7 احتمالا آمریکایی‌های آفریقایی تبار را بیشتر در معرض خطر قرار دهد و ژن HLA-DR9 ممکن است ژاپنی‌ها را در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت قرار دهد.
بیشتر بدانید: توصیه‌های ضروری برای پیشگیری و کنترل دیابت
راه‌های پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع یک
پیشگیری از دیابت نوع ۱ دشوار است. زیرا همانطور که اشاره شد دلایل دقیق بروز آن هنوز به طور کامل شناخته نشده و عوامل متعددی از جمله ژنتیک و محیط در آن دخیل هستند. با این حال، تحقیقات در حال پیشرفت است و برخی از راه‌های احتمالی برای کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ مورد بررسی قرار می‌گیرند. در ادامه به چند استراتژی که ممکن است به کاهش خطر ابتلا کمک کنند اشاره می‌کنیم:
1. تغذیه سالم در دوران نوزادی:
شیردهی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که شیردهی ممکن است به کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ کمک کند. توصیه می‌شود که نوزادان حداقل تا ۶ ماهگی به طور انحصاری شیر مادر بخورند.
خوردن غذاهای جامد: شروع مصرف غذاهای جامد در نوزادان باید به آرامی و در زمان مناسب (معمولاً بین ۴ تا ۶ ماهگی) صورت گیرد تا سیستم ایمنی به صورت مناسب رشد کند.
2. جلوگیری از عفونت‌های ویروسی:
اگرچه اجتناب کامل از ویروس‌ها دشوار است، اما تقویت بهداشت عمومی و دریافت واکسیناسیون‌های مناسب می‌تواند به کاهش خطر عفونت‌هایی که ممکن است به بیماری منجر شوند کمک کند.
3. مصرف کافی ویتامین D
مطالعات نشان داده که ویتامین D ممکن است نقش موثری در تنظیم سیستم ایمنی داشته باشد و کمبود آن با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۱مرتبط است. مکمل‌های ویتامین D می‌توانند برای افرادی که در معرض خطر هستند مفید باشند.
4. نظارت بر فاکتورهای خطر ارثی:
بهتر است افرادی که سابقه خانوادگی دیابت نوع ۱دارند با نظارت و چک اپ‌های منظم به تشخیص زودهنگام و مداخلات پیشگیرانه کمک کنند.
در حالی که این راهکارها ممکن است به کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ کمک کنند، هیچ روش قطعی و مورد تایید علمی برای پیشگیری کامل از این بیماری وجود ندارد. افراد باید با پزشک خود در مورد بهترین رویکردها برای مدیریت خطرات و اقدامات حیاطی مشورت کنند. می‌توانید در هر زمان و مکان با استفاده از اپلیکیشن سیناکر به پزشکان مجرب دسترسی پیدا کنید و مشاوره بگیرید.
سخن پایانی
دیابت نوع یک به عنوان یک اختلال خودایمنی شناخته می‌شود که باعث اختلال در تولید انسولین می‌شود. این بیماری تحت تأثیر ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی شکل می‌گیرد. عوامل ژنتیکی، که شامل انواع خاصی از ژن‌ها می‌شوند، نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به این بیماری دارند. در کنار این ژن‌ها، عوامل محیطی مانند ویروس‌ها، تغذیه و شرایط آب و هوایی نیز می‌توانند در توسعه دیابت نوع یک نقش داشته باشند. با این حال، درک کامل از چگونگی تعامل بین این عوامل ژنتیکی و محیطی هنوز به دست نیامده است. در نهایت تحقیقات بیشتری برای شناخت دقیق مکانیزم‌های بیماری و روش‌های مؤثر پیشگیری یا درمان آن نیاز است.