کتواسیدوز دیابتی چیست؟‌رژیم غذایی و درمان کتواسیدوز(DKA)

کمای دیابتی یا کتواسیدوز دیابتی (Diabetic Ketoacidosis – DKA) یکی از حادترین و خطرناک‌ترین عوارض بیماری دیابت محسوب می‌شود که اگر به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند خطر مرگ را به دنبال داشته باشد. این بیماری تهدیدکننده زمانی اتفاق میفتد که بدن شروع به تجزیه چربی برای تولید انرژی می‌کند، چرا که انسولین کافی برای استفاده از گلوکز به عنوان سوخت در دسترس نمی‌باشد.

کتواسیدوز دیابتی می‌تواند افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲ را تحت تاثیر قرار دهد، اما احتمال ابتلا به دیابت نوع ۱ بیشتر است، از جمله علائم رایج این حالت به تهوع، استفراغ، تنفس سریع، بوی میوه‌ای نفس، درد شکم، گیجی و حتی بیهوشی می‌تواند اشاره نمود. در ادامه این مقاله از سایت سیناکر، به سوالات شما راجع به کتواسیدوز دیابتی چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود، راه‌های درمان آن چیست و چگونه می‌توان از وقوع آن پیشگیری کرد، پاسخ خواهیم داد، پس تا انتها همراه ما باشید.

کتواسیدوز دیابتی چیست؟

به نقل از (Healthline) کتواسیدوز دیابتی که با نام DKA نیز شناخته می‌شود، یکی از خطرناک‌ترین عوارض بیماری دیابت، علی الخصوص دیابت نوع یک به شمار می‌رود که در برخی از موارد معدود در افراد مبتلا به دیابت نوع دو نیز مشاهده می‌شود. کتواسیدوز دیابتی زمانی رخ می‌دهد که بدن بخاطر کمبود انسولین، قادر به استفاده از گلوکز به ‌عنوان منبع انرژی نمی‌باشد و در نهایت به سوزاندن چربی‌ها روی می‌آورد. این فرایند منجر به تولید مقدار زیادی (کتون) در خون می‌شود که وجود کتون زیاد برای فرد مبتلا به دیابت خطرناک و حاد می‌باشد که باعث اسیدی شدن خون و اختلالات شدید متابولیکی خواهد شد و این یک وضعیت اورژانسی به شمار می‌رود که به درمان فوری نیاز دارد.

افراد به چند دلیل می‌توانند کتواسیدوز دیابتی دریافت کنند:

• آنها نمی‌دانند که دیابت دارند، بنابراین انسولین مصرف نمی‌کنند و بدن آنها شروع به تجزیه چربی می‌کند.
• آنها یک بیماری یا مشکل سلامتی بزرگ مانند حمله قلبی یا عفونت دارند.
• آنها داروهای خاصی یا داروهای غیرقانونی مصرف می‌کنند.
• آنها انسولین خود را طبق دستور مصرف نمی‌کنند.
• پمپ انسولین آنها درست کار نمی‌کند.

اساسی ‌ترین علائم کتواسیدوز دیابتی

به نقل قول از (mayoclinic) علائم کتواسیدوز دیابتی می‌تواند به سرعت حتی در عرض ۲۴ ساعت ظاهر شوند که این علائم ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشند و ممکن است در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ مشاهده شوند. در ادامه شما را با رایج‌ترین علائم کتواسیدوز دیابتی آشنا می‌کنیم.

• احساس تشنگی شدید و نوشیدن زیاد
• ادرار زیاد، از جمله در شب

• بالا رفتن قند خون یا هایپرگلیسمی
• سر درد
• افزایش کتون در ادرار یا خون

نشانه‌های شدیدتر DKA

• حالت تهوع یا استفراغ
• درد شکم
• احساس خستگی یا مشکل در تفکر واضح
• داشتن نفسی که بوی شیرین یا میوه ای می‌دهد
• کاهش وزن
• سرخ و برافروخته شدن صورت
• افت هوشیاری یا غش کردن یا سنکوپ

دلایل کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی (DKA) زمانی رخ می‌دهد بدن شما انسولین کافی ندارد و قادر به استفاده از گلوکز به‌ عنوان منبع انرژی نمی‌باشد و شروع به تجزیه چربی برای تولید انرژی می‌کند. سوزاندن چربی‌ها باعث تولید مواد شیمیایی‌ به نام کتون‌ها می‌شود که در صورت تجمع بیش از حد در خون، باعث اسیدی شدن آن می‌گردند و می‌توانند تعادل شیمیایی خون شما را تغییر دهد و بر روی کل سیستم بدن اثر بگذارند. این کمبود انسولین ممکن است به دلیل دیابت نوع ۱ (بخاطر تخریب سلول‌های تولید کننده انسولین)، عدم مدیریت صحیح دیابت نوع ۲، قطع یا کاهش دوز انسولین یا افزایش نیاز به انسولین در شرایط استرس‌زا مانند بیماری‌ها و عفونت‌ها باشد.

چه چیزی باعث کتواسیدوز دیابتی می شود؟

افراد به چند دلیل می‌توانند کتواسیدوز دیابتی دریافت کنند:

• آنها نمی‌دانند که دیابت دارند، بنابراین انسولین مصرف نمی‌کنند و بدن آنها شروع به تجزیه چربی می‌کند.
• آنها یک بیماری یا مشکل سلامتی بزرگ مانند حمله قلبی یا عفونت دارند.
• آنها داروهای خاصی یا داروهای غیرقانونی مصرف می‌کنند.
• آنها انسولین خود را طبق دستور مصرف نمی‌کنند.
• پمپ انسولین آنها درست کار نمی‌کند.

پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی

برای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی لازم است مواردی که در ادامه ذکر می‌شود را رعایت نمایید.

1. مدیریت صحیح دیابت و کنترل دقیق سطح انسولین
2. رصد منظم قند خون و مراجعه به پزشک در صورت بالا بودن قند خون
3. بروز علائم غیر معمول (مانند بوی میوه‌ای در نفس یا تنفس سریع)
4. آب‌رسانی مناسب و جلوگیری از کم ‌آبی بدن علی الخصوص در شرایط بیماری
5. برای مصرف هر داروی جدیدی حتماً با پزشک خود مشورت کنید، چرا که برخی داروها ریسک کتواسیدوز دیابتی را بیشتر می‌کنند.

تشخیص کتواسیدوز دیابتی

برای تشخیص کتواسیدوز وابسته به دیابت معمولاً علائم بالینی و انجام آزمایش‌های خون و ادرار مورد بررسی قرار می‌گیرد. در مرحله اول پزشک به علائمی مانند تهوع، استفراغ، تنفس سریع، بوی میوه‌ای نفس، گیجی و ضعف توجه می‌کند. سپس برای تأیید تشخیص، آزمایش‌هایی انجام می‌دهد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.

• اندازه‌گیری سطح بالای قند خون: در DKA، سطح گلوکز خون معمولاً بالای ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی ‌لیتر می‌باشد.
• بررسی کتون‌ها در خون یا ادرار: وجود کتون‌های بالا، نشانه کلیدی کتواسیدوز دیابتی است.
• آنالیز گازهای خون شریانی (ABG): برای تعیین اسیدیته خون (pH کمتر از ۷.۳) و سطح بی‌کربنات (کمتر از ۱۵ میلی ‌اکی‌ والان در لیتر)
• الکترولیت‌ها و تراز مایعات بدن: سطح پتاسیم، سدیم و عملکرد کلیه‌ها بررسی می‌شود.
• آزمایش هموگلوبین A1C: برای بررسی کنترل بلند مدت قند خون

آیا آزمایشی عبرای کتواسیدوز دیابتی وجود دارد؟

بله، اگر پزشک شما تشخیص دهد که شما مبتلا به کتواسیدوز دیابتی شده‌اید، آزمایش‌های خون مختلفی از جمله آزمایش‌هایی برای بررسی سطح قند خون و کتون برای شما تجویز می‌کند. آنها همچنین ادرار شما را از نظر کتون نیز بررسی می‌کنند. این آزمایش‌ها می‌توانند نشان دهند که آیا کتواسیدوز دیابتی دارید یا خیر.

از آنجایی که کتواسیدوز دیابتی می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در قلب شود، ممکن است به الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) نیز نیاز داشته باشید. این آزمایشی است که فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری می‌کند.

پزشک شما همچنین در مورد بررسی ادرار از نظر کتون در خانه با شما صحبت خواهد کرد. اگر دیابت نوع ۱ دارید، ممکن است لازم باشد این کار را در شرایط خاصی انجام دهید، مانند:

• اگر قند خون شما از حد معینی بالاتر رفت
• اگر بیمار هستید
• اگر علائم کتواسیدوز دیابتی را شروع کردید

می‌توانید نوارهای آزمایش ادرار را از داروخانه یا آنلاین خریداری کنید. برخی از افراد به جای آزمایش ادرار از دستگاه‌هایی برای بررسی وجود کتون در خون خود استفاده می‌کنند. با بررسی آزمایشات شما، پزشک به شما خواهند گفت که در صورت بالا بودن سطح کتون چه کاری انجام دهید.

کتواسیدوز دیابتی در کودکان

کتواسیدوز وابسته به دیابت در کودکان علی الخصوص در کودکانی که مبتلا به دیابت نوع ۱ هستند، یکی از خطرناک‌ترین و شایع‌ترین عوارض دیابت محسوب می‌شود، البته باید بدانید که می‌تواند در دیابت نوع ۲ نیز رخ دهد. این وضعیت زمانی ایجاد می‌شود که بدن به دلیل کمبود انسولین قادر به استفاده از گلوکز به‌ عنوان منبع انرژی نمی‌باشد و به سوزاندن چربی‌ها برای تأمین انرژی می‌پردازد که این فرآیند موجب تولید کتون‌ها و اسیدی شدن خون می‌شود.

در کودکان، علائم و نشانه‌های کتواسیدوز دیابتی مشابه بزرگسالان می‌باشد، اما سرعت بروز این علائم ممکن است سریع‌تر باشد. از علائم شایع می‌توان به تهوع، استفراغ، افزایش گرسنگی و تشنگی شدید، کاهش وزن بی دلیل و علائم مشابه با آنفولانزا اشاره نمود که در صورت بروز هر یک از آنها بهتر است به پزشک داخلی مراجعه نمایید.

کتواسیدوز دیابتی در سالمندان چگونه است؟

این بیماری اغلب در افراد جوان و کمتر از ۱۹ سال دیده می‌شود، اما همچنان می‌تواند افراد سالمند را نیز درگیر کند که اگر دارای بیماری‌های زمینه‌ای باشند، ممکن است خطرناک‌تر باشد، چرا که شدت این بیماری با وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشارخون بالا، دیابت و… تغییر می‌کند و می‌تواند عوارض جدی مانند انفارکتوس میوکارد (سکته حاد قلبی)، عفونت و حوادث عروق مغزی را به دنبال داشته باشد.

عوارض کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می‌شود که در صورت عدم درمان سریع و مناسب می‌تواند منجر به عوارض جدی و تهدید کننده زندگی شود. از جمله این عوارض می‌توان به تورم مغز، که در کودکان بسیار خطرناک است، مشکلات تنفسی ناشی از اسیدوز شدید، نارسایی کلیه به دلیل کم ‌آبی شدید و اختلال در تعادل الکترولیت‌ها، آریتمی‌های قلبی و در نهایت کما و مرگ را مثال زد که در صورت عدم درمان سریع، می‌تواند به عوارض جدی و حتی مرگ منجر شود.

رژیم غذایی کتواسیدوز دیابتی

افرادی که به بیماری دیابت مبتلا هستند برای کنترل وضعیت و قند خون خود، باید یک سری نکات و رژیم‌های غذایی خاصی را دنبال کنند. افراد مبتلا به کتوز نیز باید از این رژیم پیروی کنند. البته لازم به ذکر است که بدانید، رژیم به این معنا نیست که شما نمی‌توانید همه غذاها و نوشیدنی‌های مورد علاقه خود را میل کنید، بلکه شما با مراجعه به پزشک یک برنامه غذایی مخصوصاً افراد دیابتی دریافت می‌نمایید و بر اساس آن باید رژیم خود را تنظیم کنید.

کتواسیدوز دیابتی چگونه در بیمارستان درمان می‌شود؟

درمان کتواسیدوز دیابتی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود که اقدامات لازم آن شامل موارد زیر باشد:

1. تزریق آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت
2. تزریق انسولین به صورت زیر جلدی برای کاهش کتون
3. تزریق مایعات برای آبرسانی به شما و بازگرداندن تعادل مواد شیمیایی خون
4. تزریق مواد مغذی برای جبران مواد از دست رفته بدن

درمان خانگی کتواسیدوز دیابتی

برای درمان خانگی کتوز بهتر است هر یک از موارد گفته زیر را رعایت نمایید تا بتوانید قند خون خود را کنترل کرده و به حالت اول برگردانید.

1. دوز انسولین و دارو را بر اساس تجویز پزشک مصرف کنید.
2. از نوارهای تشخیص کتون ادرار یا خون در منزل برای بررسی استفاده کنید.
3. مایعات فراوان مجاز (بدون قند) برای جلوگیری از کم آبی بنوشید.
4. وعده‌های غذایی خود را مانند همیشه مطابق با برنامه غذایی میل کنید.
5. برای رسیدن به وضعیت نرمال از انجام فعالیت‌های سنگین ورزشی خودداری نمایید.

سخن پایانی کتواسیدوز دیابتی

همان‌طور که در این مقاله از سایت سیناکر گفته شد، اگر کتواسیدوز وابسته به دیابت به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند یک عامل تهدیدکننده زندگی به شمار رود و در برخی موارد موجب مرگ نیز شود. بنابراین اگر علائمی از کتواسیدوز دیابتی که در این مطلب گفته شد را مشاهده نمودید، بهتر است به بخش اورژانس مراجعه کرده و با رعایت برنامه درمان و برنامه غذایی به حفظ سلامت خود کمک کنید. اگر چه دچار کتواسیدوز دیابتی شده‌اید، نظریات و تجربه‌های خود را با ما در میان بگذارید.