نحوه گذراندن دوران حاملگی و تغییراتی که در این دوران اتفاق می‌افتند، بر سلامت مادر و جنین بسیار تأثیرگذار هستند. یکی از موارد بسیار مهم در این زمینه، وزن مناسب مادر در دوران بارداری است. حساسیت این امر به این دلیل است که کمبود یا اضافه وزن بیش از حد مادر می‌تواند جنین را با تبعات جدی روبرو کند و سلامت او را به خطر بیندازد. از این رو، در مقاله از سیناکر سعی شده است که به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته شود و محدوده مناسب وزنی فرد طی دوران بارداری بیان شود. اگر شما نیز جزء افرادی هستید که قصد دارند اطلاعات به‌روز و دقیقی را در این زمینه کسب کنند، با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
محدوده وزنی مناسب طی دوران بارداری تحت تأثیر چه عواملی قرار دارد؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است که با مفهوم شاخص توده بدنی یا BMI آشنا شوید. شاخص توده بدنی یکی از اصطلاحاتی است که در علوم تغذیه به کار می‌رود و با محاسبه آن می‌توان فهمید که فرد از نظر وزنی در چه طیفی قرار دارد. برای محاسبه آن باید قد خود را به متر محاسبه کنید و آن را به توان 2 برسانید، سپس وزن خود را بر عدد به دست آمده تقسیم کنید. این عدد نشان‌دهنده آن است که میزان چربی بدن شما چقدر است و آیا از لحاظ وزنی در محدوده نرمال و متناسب قرار دارید یا با کمبود وزن، اضافه وزن و یا چاقی روبرو هستید.
بر این اساس، شاخص توده بدنی فرد قبل از دوران حاملگی در کنار عوامل دیگری مانند تعداد جنین تشکیل شده و مدت زمان گذشتن از بارداری می‌توانند وزن مناسب مادر در دوران بارداری را تعیین کنند. این نکته را مد نظر داشته باشید که هرچه شاخص توده بدنی شما بیشتر باشد، میزان وزنی که باید طی مراحل مختلف بارداری اضافه کنید، کاهش می‌یابد.
محدوده وزنی مناسب افرادی که در سه ماهه اول بارداری خود قرار دارند
به طور کلی، دوران بارداری را به 3 دوره 3 ماهه تقسیم می‌کنند و سه ماهه اول دوره حاملگی مرحله است که طی آن جنین تشکیل می‌شود و مراحل آغاز رشد و نمو خود را طی می‌کند. طی این مدت زمان، ارگان‌های اصلی بدن جنین مانند مغز و قلب او به جود می‌آیند. اگرچه اندازه جنین در این دوران بسیار کوچک است، ولی عضلات و استخوان‌های اصلی او شکل می‌گیرند و در پایان این دوران می‌توان جنسیت او را تشخیص داد. از آنجایی که طی این سه ماه جنین به تشکیل بخش‌های حیاتی خود می‌پردازد و وزن آن بسیار کم است، نیاز چندانی به تغذیه ندارد و به همین دلیل، افزایش وزنی که برای مادر تصور می‌شود، چندان زیاد نخواهد بود.
تحقیقات انجام شده در زمینه وزن مناسب مادر در دوران بارداری نشان داده‌اند که معمولاً مادر در سه ماهه ابتدایی دوران بارداری خود وزنی معادل 5/0 تا 2 کیلوگرم را اضافه می‌کند. البته این محدوده اضافه وزن به اشخاصی تعلق دارد که در وضعیت BMI نرمال قرار دارند و شاخص توده بدنی آن‌ها عددی بین 5/18 تا 25 است. اگرچه افرادی که BMI آن‌ها کمتر از 5/18 است، در گروه افرادی قرار می‌گیرند که دچار کمبود وزن هستند، اما با این حال می‌توانند 5/0 تا 2 کیلوگرم وزن اضافه کنند. اضافه وزن مجاز برای افرادی که شاخص بدنی آن‌ها بالای 25 است و در گروه افرادی با اضافه وزن و یا چاق قرار می‌گیرند، باید کمتر از 2 کیلوگرم باشد.
این نکته را در نظر داشته باشید که بهتر است قبل از اقدام برای بارداری وزن خود را در محدوده نرمال حفظ کنید تا بتوانید از روال طبیعی افزایش وزن برخوردار شوید و خطری سلامت شما و جنینتان را تهدید نکند. همچنین به خاطر داشته باشید که به دلیل وجود حالت تهوع در سه ماهه اول حاملگی ممکن است هیچ اضافه وزنی را مشاهده نکنید. این امر طبیعی خواهد بود و جای نگرانی ندارد؛ چراکه می‌توان عدم اضافه وزن در این دوره را در سه ماهه‌های بعدی جبران کرد.
پیشنهاد مطالعه: بررسی جامع علائم و نشانه‌های خطر در دوره بارداری
محدوده وزنی مناسب افرادی که در سه ماهه دوم بارداری خود قرار دارند
در سه ماهه دوم بارداری شاهد آن هستیم که جنین به سرعت بزرگ می‌شود و شما می‌توانید انتظار بزرگ شدن شکمتان و حرکت او را داشته باشید. از این رو، باید میزان انرژی دریافتی خود را افزایش دهید تا بتوانید جوابگوی نیاز جنین در حال رشد خود باشید. برای افرادی که در وضعیت نرمال شاخص توده بدنی هستند، اضافه وزن 800 گرم تا 1 کیلوگرم در هفته مجاز شناخته می‌شود. افرادی که از نظر BMI در وضعیت کمبود وزن قرار دارند، می‌توانند اضافه وزن بیشتری را در این دوره سه ماهه داشته باشند و هر هفته 1 تا 3/1 کیلوگرم چاق شوند. این در حالی است که برای افرادی که اضافه وزن دارند، افزایش 300 گرمی در هفته مناسب خواهد بود و افرادی که چاق هستند، تنها می‌توانند 200 گرم در هفته اضافه وزن را تجربه کنند.
محدوده وزنی مناسب افرادی که در سه ماهه سوم بارداری خود قرار دارند
این دوران (سه ماهه سوم بارداری) آخرین مرحله رشد و نمو کودک شما است و تمامی انرژی دریافتی توسط او صرف بزرگ شدن اندام‌های مختلف بدن و تغییرات تکمیلی و ظریف می‌شود. در این دوران پا، دست، انگشتان و… به طور کامل شکل گرفته است و شکم مادر بیشترین حجم خود را پیدا می‌کند. میزان اضافه وزن برای افراد با BMIهای مختلف هستند، عبارت‌اند از:
- افرادی با کمبود وزن (BMI کمتر از 5/18): 1 تا 3/1 کیلوگرم در هفته
- افرادی با وزن نرمال (BMI بین 5/18 تا 25): 800 گرم تا 1 کیلوگرم در هفته
- افرادی با اضافه وزن (BMI بین 25 تا 30): 300 گرم در هفته
- افراد چاق (BMI بالای 30): 200 گرم در هفته
این نکته را در نظر بگیرید که به دلیل آن که کودک حجم قابل توجهی از شکم مادر را به خود اختصاص می‌دهد، این امر می‌تواند باعث شود که مادر تمایل چندانی به خوردن غذا نداشته باشد و نه تنها وزن مناسبی را اضافه نکند، بلکه با کاهش وزن نیز روبرو شود. این اتفاق خوشایند نخواهد بود؛ زیرا کودک را با کمبود انرژی روبرو می‌کند و می‌تواند او را از فرایند طبیعی رشد و نمو بازدارد.
به طور کلی می‌توان گفت افرادی که کمبود وزن دارند، طی 9 ماه بارداری خود می‌توانند بین 12 تا 18 کیلوگرم افزایش وزن را تجربه کنند، در حالی که وزن مناسب مادر در دوران بارداری با شاخص بدنی نرمال 11 تا 16 کیلوگرم خواهد بود. همچنین افرادی که با اضافه وزن روبرو هستند، می‌توانند 9 تا 11 کیلوگرم چاق شوند. افزایش وزن 5 تا 9 کیلوگرم طی دوران حاملگی نیز برای افراد چاق مقدار مناسبی خواهد بود. مقادیر ذکر شده تنها برای شرایطی است که فرد چند قلوزایی را تجربه نمی‌کند و تنها دارای یک جنین است. هرچه تعداد جنین‌های تشکیل شده افزایش یابد، میزان افزایش وزن مجاز طی دوران بارداری نیز بیشتر می‌شود.
پیامدهای ناشی از کمتر یا بیشتر شدن وزن از مقادیر مجاز
همان طور که گفته شد، وزن مناسب مادر در دوران بارداری و دریافت مواد غذایی غنی و کافی شرط رشد مناسب جنین و حفظ سلامت مادر است. حال ممکن است عادت‌های غذایی مخرب و عدم دریافت مواد غذایی لازم، جذب کمتر مواد مغذی و ویتامین‌ها به دلیل عفونت، حالت‌های شدید تهوع، فعالیت بیش از حد، استراحت ناکافی و … باعث شوند که فرد افزایش وزن مناسبی را طی دوران بارداری خود تجربه نکند. در این شرایط، سلامت مادر و جنین به مخاطره می‌افتد.
از میان پیامدهای کمبود وزن مادر برای جنین می‌توان به زایمان زودرس و تولد کودک نارس، وزن کم نوزاد و مشکلات مادرزادی مختلف اشاره کرد. کمبود وزن مادر سلامت او را نیز به خطر می‌اندازد و می‌تواند مادر را با مشکلاتی مانند کم خونی، مشکلات مربوط به استخوان‌ها، طولانی شدن مدت بهبود پس از زایمان و… روبرو کند.
این در حالی است که اگر وزن مناسب مادر در دوران بارداری از محدوده‌های ذکر شده فراتر رود و به اصطلاح، بیش از اندازه چاق شود، پیامدهای ناخوشایندی کودک و مادر را تهدید می‌کنند. در این شرایط، امکان تولد کودک نارس، بالا رفتن احتمال سزارین و ناتوانی برای انجام زایمان طبیعی، ابتلا به دیابت بارداری، ابتلا به انواع عفونت‌ها، افزایش خونریزی پس از زایمان، مشکلات مربوط به کم کردن اضافه وزن بیش از حد و… محتمل است. از این رو، پیشنهاد می‌شود که اگر در گروه افراد کم وزن، اضافه وزن و چاق هستید، حتماً قبل از بارداری وزن خود را به میزان نرمال و متناسب برسانید تا شرایط بهتری برای شما و کودکتان به وجود آید.
توصیه‌های لازم برای داشتن افزایش وزن مجاز طی دوران بارداری
برای آن که از محدوده‌های افزایش وزن ذکر شده پیروی کنید، می‌توانید حجم مواد غذایی خود را کاهش دهید و در عوض، تعداد وعده‌ها را بیشتر کنید. این کار می‌تواند برای کم کردن حالت تهوع شما نیز بسیار مؤثر باشد. همچنین از مصرف تنقلات و قندهای مصنوعی خودداری کنید و سعی کنید در رژیم غذایی خود از انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی مفید بهره ببرید. برای آنکه مطمئن شوید که رژیم غذایی شما از تمامی مواد برخوردار است، می‌توانید با تجویز پزشک به مصرف مکمل‌ها بپردازید و از توصیه‌های پزشک تغذیه نیز بهره‌مند شوید.
سخن آخر
شیوه تغذیه و وزن مناسب مادر در دوران بارداری تأثیر انکار ناپذیری بر رشد و سلامت جنین و مادر دارد. در این زمینه، تعداد جنین‌ها، مدت زمان سپری شده از حاملگی و شاخص توده بدنی مادر قبل از بارداری تعیین‌کننده آن است که مادر می‌تواند در دوران بارداری خود چند کیلوگرم افزایش وزن را تجربه کند. هرچه فرد با اضافه وزن بیشتری روبرو باشد، باید در دوران بارداری خود وزن کمتری را اضافه کند. بهترین شرایط برای داشتن یک بارداری کم خطر و بی‌دردسر حفظ وزن متناسب و نرمال قبل از بارداری است.
منبع این مطلب، رفرنس معتبر پزشکی UpToDate است.