یکی از مشکلات رایج در دوران بارداری که بانوان آن را تجربه میکنند، کم خونی است. کم خونی در بارداری به این معنی است که خون شما برای رساندن اکسیژن به بافتهای بدن شما و جنین شما گلبولهای قرمز سالم و کافی ندارد. برای جلوگیری از هرگونه آسیبی در این دوران باید اطلاعات لازم را در این زمینه کسب کنید و همچنین در صورت نیاز با پزشک خود مشورت نمایید. در صورتی که کم خونی شما در این دوران به صورت خفیف است، طبیعی بوده و جای نگرانی نیست.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- اطلاعات بیشتر درباره کم خونی در بارداری
- انواع کم خونی در بارداری
- افراد مستعد ابتلا به کم خونی در بارداری
- تشخیص کم خونی در بارداری
- پیشگیری از کم خونی
- خطرات کم خونی در بارداری
- درمان کم خونی در بارداری
- غذاهای مضر برای کم خونی
- عوارض کم خونی در بارداری
- علائم کم خونی در دوران بارداری
- زمان مراجعه به پزشک پس از احساس کم خونی در بارداری
اطلاعات بیشتر درباره کم خونی در بارداری
در دوران حاملگی برای رشد جنین بدن مادر خون بیشتری تولید میکند. اگر بدن شما آهن کافی و یا دیگر مواد مغذی مخصوص را دریافت نکند، باعث میشود تا نتواند گلبولهای قرمز برای تأمین خون اضافه تولید کند. برخی از بانوان به خاطر کمبود آهن یا دیگر ویتأمینها در این دوران امکان دارد دچار کم خونی حاد شوند. کم خونی در بارداری احساس خستگی و ضعف را به همراه دارد. اگر این کم خونی درمان نشود، عوارض سختی داشته و امکان دارد زایمان زودرس را به همراه داشته باشد.
انواع کم خونی در بارداری
برای کنترل کم خونی در دوران حاملگی باید انواع آن را بشناسید و در این صورت میتوانید روش مناسبی را برای درمان آن در نظر بگیرید. در دوران حاملگی امکان دارد چند نوع کم خونی رخ دهد که به شرح زیر هستند
- کم خونی به دلیل فقر آهن
زمانی که بدن مادر آهن کافی نداشته باشد، نمیتواند هموگلوبین مورد نیاز خود را تولید کند که در این صورت این نوع کم خونی رخ میدهد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبولهای قرمز وجود دارد. انتقال اکسیژن از ششها به تمامی قسمتهای بدن از وظایف هموگلوبین محسوب میشود. بدن در کم خونی به دلیل فقر آهن خون نمیتواند اکسیژن کافی را به بافتهای بدن برساند. فقر آهن از دلایل رایج کم خونی محسوب میشود.
- کم خونی به دلیل کمبود اسید فولیک
در خوراکیهایی مثل سبزیجات برگدار سبز که دارای ویتأمین b هستند، وجود دارد. برای اینکه بدن مادر بتواند سلولهای جدید همچون گلبول قرمز سالم را تولید کند، نیاز به اسید فولیک دارد. در طی بارداری زنان باید از اسید فولیک مضاعف دریافت کنند. در برخی مواقع از طریق تغذیه آنها اسید فولیک لازم را تأمین نمیکند. در این صورت بدن نمیتواند گلبولهای قرمز سالم کافی جهت انتقال اکسیژن به دیگر بافتهای بدن را تولید کند. نواقص مادرزادی مثل نابهنجاری لوله عصبی و وزن پایین در زمان تولد از تأثیر اسید فولیک است. در برخی مکملهای مصنوعی نیز اسید فولیک وجود دارد.
- کم خونی به دلیل کمبود ویتأمین B12
ویتأمین B12 برای تولید گلبولهای قرمز سالم بسیار ضروری است. در صورتی که در دوران بارداری توسط رژیم غذایی ویتأمین B12 را دریافت نکنید، بدن شما نمیتواند گلبولهای قرمز سالم و کافی تولید کند. در این دوران گوشت، مرغ، لبنیات و تخم مرغ مصرف کنید که دچار کمبود ویتأمین B12 نشوید. کمبود این ویتأمین باعث نابهنجاریهای لوله عصبی شده و همچنین زایمان زودرس را به همراه دارد.
افراد مستعد ابتلا به کم خونی در بارداری
در دوران بارداری نسبت به قبل نیاز بدن به آهن و اسید فولیک بیشتر میشود. به همین دلیل تمامی زنان باردار در معرض کم خونی هستند، اما در برخی افراد احتمال ابتلا به بیماری کم خونی بسیار بالا است. زنانی که چند قلو باردار هستند، یعنی بیش از یک بچه را حمل میکنند، بیشتر در معرض کم خونی هستند و باید برای این مشکل حتماً تحت نظر پزشک باشند.
اگر دو بارداری نزدیک به هم داشته باشید و یا نوجوان باشید، نیز امکان ابتلا به کم خونی وجود دارد. افرادی که قبل از بارداری کم خونی داشته باشند و یا غذاهای دارای آهن به اندازه کافی مصرف نکنند، در معرض کم خونی هستند. اگر هر یک از این شرایط را دارید، به پزشک خود مراجعه کرده و به هیچ عنوان سرخود دارو استفاده نکنید. بسیاری از زنان باردار میتوانند تنها از طریق تغذیه غذایی مناسب کمبود آهن و اسید فولیک مورد نیاز بدن را تأمین کند.
تشخیص کم خونی در بارداری
در زمان بارداری در اولین ویزیت بارداری پزشک متخصص برای شما آزمایش خون را برای بررسی کم خونی تجویز میکند. تست هموگلوبین شامل این آزمایش میشود که میزان هموگلوبین را اندازهگیری میکند. هموگلوبین یک پروتئین سرشار از آهن در گلبولهای قرمز است که انتقال انرژی از شش به بافتهای دیگر بدن از وظایف آن محسوب میشود.
در این آزمایش خون تست هماتوکریت نیز انجام میشود که درصد گلبولهای قرمز موجود در نمونه خون را اندازهگیری میکند. اگر میزان هوموگلوبین و یا هماتوکریت خون از حد نرمال پایینتر باشد، احتمال اینکه دچار کم خونی به دلیل فقر آهن باشید، بسیار بالا است. در صورتی که در ابتدای بارداری کم خونی نداشته باشید، فکر نکنید که دیگر دچار کم خونی نمیشوید؛ بلکه باید در سه ماهه دوم و یا سوم بارداری این آزمایش را تکرار کنید.
پیشگیری از کم خونی
برای اینکه از کم خونی در بارداری پیشگیری کنید، اطمینان داشته باشید که آهن کافی دریافت خواهید کرد. وعدههای غذایی مناسب و معتدل داشته باشید. از خوراکیهایی که سرشار از آهن هستند، بیشتر استفاده کنید. در طی روز حداقل ۳ وعده غذاهای سرشار از آهن مصرف کنید.
غذاهایی مثل گوشت، مرغ و ماهی، سبزیجات برگدار سبز تیره مثل اسفناج، غلات غنی از آهن، انواع لوبیاها، عدس و پنیر سویا، آجیل و تخمه، تخم مرغ غذاهایی هستند که غنی از آهن هستند. خوراکیهایی مثل مرکبات و آب آنها، توت فرنگی، کیوی، گوجه فرنگی و فلفل شیرین دارای میزان بالایی ویتأمین ث بوده و به جذب آهن بسیار کمک میکند.
این نوع خوراکیها را با غذاهای آهندار مصرف کنید. به عنوان مثال میتوان ذکر کرد که برای وعده صبحانه به همراه یک کاسه برشتوک غنی شده از آهن آب پرتقال نیز میل کنید. برای جلوگیری از کمبود اسید فولیک میتوانید خوراکیهایی که حاوی اسید فولیک استفاده کنید. سبزیجات برگدار سبز، مرکبات و آب آنها، انواع لوبیاهای خشک شده، نان و برشتوکهای غنی شده با اسید فولیک برخی از این خوراکیها محسوب میشوند.
خطرات کم خونی در بارداری
عارضهی کم خونی در بارداری امکان دارد خطراتی را برای مادر و یا جنین به همراه داشته باشد. در صورتی که کم خونی شدید باشد، باعث تولد نوزاد زودرس و یا کم وزن خواهد شد. افسردگی پس از زایمان، نوزاد مبتلا به کم خونی، تأخیر در رشد بچه از دیگر خطرات کم خونی به شمار میرود. در صورتی که کمبود اسید فولیک درمان نشود، نوزاد با نقص جدی در ستون فقرات و یا مغز متولد شده و یا امکان دارد کم وزن باشد.
درمان کم خونی در بارداری
در زمان حاملگی از ابتدای دوره بارداری باید مراقبتهای پزشکی انجام شود تا احتمال کم خونی کاهش پیدا کند. پزشکان پس از انجام آزمایشها و بررسی سطح هموگلوبین خون و هماتوکریت مکمل خوراکی آهن را تجویز میکنند. دوز مصرفی و نوع مکمل آهنی توسط پزشک با توجه به شدت کم خونی تجویز میشود.
برای اینکه مکمل آهن جذب بیشتری داشته باشد، باید به همراه آب پرتقال و به صورت ناشتا استفاده کنید. با توجه به وجود ویتأمین ث در مرکبات باعث میشود تا جذب آهن بهتر شود. به هیچ عنوان مکمل آهن را با شیر و یا قهوه میل نکنید. کلسیم شیر هر چند برای زنان باردار مفید است، اما با جذب آهن تداخل دارد.
با توجه به وجود کافئین در قهوه در دوران بارداری مضر بوده و همچنین آهن جذب نمیشود. در بیشتر موارد استفاده از مکمل آهن درمان قطعی کم خونی در بارداری محسوب میشود. پس از اینکه یک دوره مکمل آهن استفاده کردید، سطح آهن خون افزایش پیدا کرده و مشکل کم خونی حل و برطرف میشود.
به هیچ عنوان سرخود مکمل آهن را مصرف نکنید؛ چرا که اگر آهن بیش از حد باشد، باعث آسیب دیدن دستگاه گوارش میشود. در برخی مواقع به خاطر اختلالات خونی مکمل آهن در این زمینه به شما نمیتواند کمکی کند.
- آمپول کم خونی در بارداری
امکان دارد مکمل آهن به صورت وریدی تجویز شود. برخی از افراد به خاطر مشکلات متعددی مثل عمل بای پس معده و یا محدودیتهای گوارشی نمیتوانند خوراکی قرص آهن را استفاده کنند. در این موارد پزشک آمپول آهن را از طریق سرم برای زنان باردار تجویز میکند.
- درمان خانگی کم خونی در بارداری
استفاده ویتأمینها و پیروی از رژیم غذایی سرشار از آهن برای رفع کم خونی بارداری و یا پیشگیری از آن بسیار تأثیرگذار است. در گوشتهای حیوانی مقدار زیادی آهن وجود دارد، به همین دلیل مصرف گوشت قرمز، گوشت ماهی و مرغ در این دوران بسیار پیشنهاد میشود. برخی دیگر خوراکیهای گیاهی هستند که سرشار از آهن بوده و باید در رژیم غذایی از آن استفاده کنید. حبوباتی مثل نخود، لوبیا و عدس نیز در این زمینه بسیار مفید هستند.
- میوههای مفید برای کم خونی در بارداری
اگر پزشک شما کم خونی در دوران بارداری را تشخیص داد، جای نگرانی وجود ندارد. با استفاده از میوههای مفید میتوانید باعث افزایش سطح خون شده که برای شما و جنین شما مشکلی ایجاد نشود. میوههایی مثل موز، خرما، زردآلو، انجیر و سبزیجاتی مثل کرم بروکلی، چغندر و سیب زمینی در این زمینه بسیار مفید هستند.
سعی کنید در وعده صبحانه خود موادی مثل جو دوسر، غلات و نان سبوس قرار دهید. این موارد باعث افزایش ایمنی بدن زن باردار میشود و همچنین به سطح آهن خون بسیار کمک خواهد کرد. اگر شما یک رژیم سالم و سرشار از آهن داشته باشید، میتوانید کم خونی را در این دوران سریع درمان کنید.
غذاهای مضر برای کم خونی
اگر میخواهید جهت کنترل کم خونی در بارداری به خوبی عمل کنید، باید از غذاهای مضر دوری کنید. غلاتی مثل گندم، جو، چاودار و… باعث میشود تا کم خونی شما شدت پیدا کند. از نوشیدن نوشیدنیهایی مثل نوشابه، نسکافه، چایی و… دوری کنید. کم خونی یکی از شایعترین بیماریهایی است که در افراد باردار ایجاد میشود. استفاده از برخی مواد غذایی باعث میشود تا کم خونی شدت پیدا کند. از خوردن مواد غذایی و خوراکیهایی که در زیر اشاره میکنیم، پرهیز کنید.
- ریواس
- جعفری
- پیازچه
- خرفه
- برگ چغندر
- تربچه
- کلم
- زردچوبه
- جوش شیرین
- بکینگ پودر
- نوشابه
- چای
- قهوه
- نسکافه
- شکلات داغ
- گندم
- چاودار
- اِسپِلت (گندم آلمانی)
- جو
- نان
- پاستا
- ماءالشعیر
- نخود فرنگی
- توفو
- برنج
- ذرت
عوارض کم خونی در بارداری
در صورتی که کم خونی در بارداری درمان نشود، امکان دارد عوارض ناخوشایندی را به همراه داشته باشد. در هر مرحله از بارداری که متوجه عارضه کم خونی شدید، حتماً تحت نظر پزشک برای درمان آن اقدام کنید. به هیچ عنوان از مکملهای دارویی به صورت سرخود استفاده نکنید. برای این دوران بهتر است رژیم غذایی مشخصی را پیروی کنید. از جمله عوارض این بیماری به شرح زیر است.
عوارض کم خونی در بارداری برای مادر
کم خونی به این معنی است که اکسیژن کافی به اندامهای بدن نمیرسد. این کمبود اکسیژن امکان دارد بدن مادر را با مشکلاتی مواجه کند. نارسایی قلبی، بزرگ شدن قلب، بینظمی ضربان قلب از عوارض کم خونی در این دوران محسوب میشود. پزشکان متخصص زنان برای کنترل وضعیت کم خونی در بارداری داروهای آهن و مکملهای لازم تجویز میکنند. در صورتی که عوارض این مشکل زیاد باشد و قلب تحت تأثیر قرار بگیرد، باید حتماً به متخصص قلب و عروق مراجعه کند.
عوارض کم خونی بعد از زایمان
زایمان زود هنگام یا کم شدن وزن نوزاد، تولد نوزادی با کم خونی از عوارض کم خونی بعد از زایمان محسوب میشود. اگر نسبت به درمان کم خونی بیتوجه باشید. درصد ابتلا به افسردگی پس از زایمان افزایش پیدا میکند. کودکی که در این شرایط متولد میشود، در روند طبیعی رشد تأخیر دارد.
عوارض کم خونی برای جنین
کم خونی در سه ماهه اول و دوم بارداری باعث زایمان زودرس میشود و نوزاد متولد شده وزن پایینی دارد. در صورتی که بدن مادر با فقر شدید آهن روبرو باشد، ذخیره آهن بدن نوزاد کم شده و در دوران کودکی در معرض خطر کم خونی است. آهن مورد نیاز بدن جنین باید از بدن مادر تأمین شود.
علائم کم خونی در دوران بارداری
برای کنترل کم خونی در بارداری باید علائم را بشناسید تا به موقع بتوانید جهت درمان و کنترل اقدام کنید. نشانههای این بیماری با توجه به شدت آن، سرعت پیشرفت، سن و وضعیت سلامتی زن باردار متفاوت است. برخی از افراد این علائم را احساس نمیکنند. رایجترین و شایعترین نشانههای کمبود آهن و خون در بدن زن باردار به شرح زیر هستند
خستگی غیر معمول
احساس خستگی یکی از رایجترین علائم کم خونی محسوب میشود. بسیاری از افرادی که مبتلا به کم خونی هستند، این علائم را احساس میکنند؛ چرا که بدن برای تهیه پروتئین هبوگلوبین نیاز به آهن دارد. زمانی که بدن با کمبود هموگلوبین روبرو باشد، اکسیژن کمتری به بافتها رسیده و از انرژی محروم میشود. جهت حرکت خون غنی از اکسیژن قلب باید فعالیت خود را بیشتر کرده که این باعث خستگی زن باردار میشود.
نسبت به علائم پایین بودن اکسیژن و هوموگلوبین بیتوجه نباشید. با توجه به اینکه خستگی یکی از قسمتهای عادی از زندگی پرمشغله و مدرن است، تشخیص کمبود آهن تنها با این علائم بسیار سخت است. اما در عین حال بسیاری از افراد که با کمبود آهن و خون روبرو هستند، در کنار ضعف احساس بیحوصلگی، همچنین مشکل در تمرکز بهرهوری ضعیف در محل کار و سطح پایین انرژی را تجربه خواهد کرد.
رنگ پریدگی
در صورتی که در قسمت داخلی پلکهای پایین رنگ پریدگی مشاهده کنید، از نشانههای آنمی یا کم خونی در بارداری است. در زمان مشاهده این علائم باید بلافاصله به پزشک برای درمان مراجعه کنید. دلیل رنگ قرمز خون وجود هموگلوبین در گلبولهای قرمز است. به همین دلیل زمانی که هموگلوبین پایین باشد، باعث میشود تا قرمزی خون کمتر شود.
افرادی که کمبود آهن داشته باشند، این رنگ پریدگی در تمامی بدن قابل مشاهده است و تنها به یک ناحیه محدود نمیشود. صورت، لثهها، لب، پلکهای پایین و حتی ناخن از قسمتهای بدن است که امکان دارد دچار رنگ پریدگی شود. اغلب این موارد توسط پزشکان به عنوان نشانهای از کمبود آهن شناخته نمیشود که این یافته باید حتماً توسط آزمایش خون تأیید شود.
در موارد خفیف کم خونی رنگ پریدگی مشاهده نمیشود و در موارد متوسط و یا شدید میتوانید رنگ پریدگی را مشاهده کنید. اگر پلک خود را به سمت پایین بکشید، لایه داخلی آن دارای رنگ قرمز درخشان است. در صورتی که کمرنگ یا زرد رنگ باشد، نشان از کمبود آهن دارد.
تنگی نفس
هموگلوبین این قابلیت را به سلولهای قرمز خون میدهد که اکسیژن را به بدن منتقل کند. زمانی که بدن به خاطر کمبود آهن هموگلوبین پایین خون داشته باشد، باعث میشود تا اکسیژنرسانی به میزان کمتری انجام شود. این اتفاق به این معنی است که ماهیچهها اکسیژن کافی را برای انجام فعالیتهای طبیعی مثل پیادهروی دریافت نخواهند کرد.
در نتیجه باعث میشود تا سرعت تنفس افزایش پیدا کند و اکسیژن بیشتری را به دست آورد. تنگی نفس یکی از علائم و نشانههای کمبود اکسیژن خون و کم خونی است. اگر انجام کارهای عادی و روزمره که قبلاً برای شما آسان بود، تنگی نفس احساس کنید، دلیل آن کمبود آهن است.
سردرد و سرگیجه
در صورتی که بدن شما کمبود آهن داشته باشد، باعث سردرد خواهد شد. سردرد نسبت به دیگر علائم کمتر رخ میدهد که در بیشتر مواقع با سبکی سر یا سرگیجه همراه است. در صورت کمبود آهن سطح هموگلوبین در گلبولهای قرمز کاهش پیدا میکند که اکسیژن کافی به مغز نمیرسد؛ بنابراین رگهای خونی در مغز دچار متورم شده و فشار و سردرد را به همراه دارد. دلایل بسیاری برای سردرد وجود دارد، اما سردردهای مکرر و سرگیجه امکان دارد به دلیل فقر آهن باشد.
تپش قلب
اگر ضربان قلب شدت پیدا کند، به معنی تپش قلب است که یکی از علائم کمبود آهن در بدن زن باردار محسوب میشود. اگر سطح هموگلوبین کاهش پیدا کند، باعث ضربان قلب نامنظم و یا تند و غیر طبیعی خواهد شد. در کم خونی شدید این حالت باعث بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی میشود. این علائم بسیار شایع نیست و برای اینکه آن را تجربه کنید، باید مدت زمان زیادی کمبود آهن داشته باشید.
مو و پوست خشک
خشکی پوست و آسیب دیدن مو از نشانههای کمبود آهن است. اگر در زمان بارداری این علائم را داشته باشید، باید بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید. زمانی که پست و مو اکسیژن کمی دریافت کند، خشک شده و ضعیف میشوند. کم خونی شدید به ریزش مو ارتباط دارد. ریزش مو زمان در زمان شست و شو و یاشانه زدن تا حدودی طبیعی است، اما اگر میزان آن از حد نرمال بیشتر شود، به خاطر کمبود آهن و کم خونی در بارداری است.
تورم و درد زبان و دهان
در برخی مواقع به راحتی میتوانید با نگاه کردن به زبان و دهان کمبود آهن و کم خونی را تشخیص دهید. زبان ملتهب و متورم، رنگ پریدگی و.. از علائم کمبود آهن محسوب میشود. در صورتی که هموگلوبین خون پایین باشد، باعث لکهدار شدن زبان میشود و همچنین درد، صافی و تورم زبان را نیز به همراه دارد. خشکی دهان، ترکهای قرمز رنگ در گوشههای دهان یا زخمهای دهان در اثر کمبود آهن است.
پاهای بیقرار
سندرم پای بیقرار ارتباط مستقیمی با فقر آهن دارد. در حالت استراحت اگر نیاز شدید به تکان دادن پاها داشته باشید، یعنی کمبود آهن دارید. در شب این مشکل بیشتر شده و برای خوابیدن دچار مشکل خواهید شد. دلیل سندرم پای بیقرار ناشناخته بوده و ۲۵ درصد از افراد دارای کم خونی در بارداری دچار این علائم میشوند.
ناخنهای شکننده یا قاشقی شکل
در برخی از زنان باردار ناخنهای شکننده به دلیل کم خونی و یا فقر آهن است. این مشکل با ناخنهای شکننده شروع شده و به راحتی شکسته شده و ترک برمیدارد. در مرحله بعدی وسط ناخنها فرو رفته و لبههای آن بلند خواهند شد که ظاهر گرد مانند یک قاشق پیدا خواهد کرد. در بانوان باردار این عارضه بسیار نادر است و در مواردی که آنمی شدید باشد، مشاهده میشود.
دیگر علائم کم خونی
چند علائم دیگر وجود دارد که نشان از کمبود آهن و کم خونی در زنان باردار است. هوسهای عجیب، احساس اضطراب، دست و پای سرد و عفونتهای مکرر برخی از این علائم هستند. وضعیت زن باردار از اهمیت بالایی برخوردار است. با مشاهده کردن هر یک از این علائم باید بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید.
زمان مراجعه به پزشک پس از احساس کم خونی در بارداری
در ابتدای دوران بارداری انجام آزمایش غربالگری بسیار مهم است. در دوران بارداری به صورت مرتب با پزشک کم خونی فقر آهن در ارتباط باشید. آزمایش کم خونی در ماه هفتم بارداری دوباره تکرار میشود. انجام این آزمایش در کنار آزمایشهای دیگر و معاینههای دورهای و مشورت با دکتر خون باعث میشود تا از عوارض کم خونی بارداری پیشگیری شود. در صورت بروز علائم کم خونی یا آنمی در زن باردار باید به پزشک متخصص همچون پزشک هماتولوژی مراجعه نمایید.
کلام پایانی
یکی از دوران شیرین هر زنی دوران بارداری است. در این دوران خلق و خو تغییر کرده و امکان دارد در این دوران بیماریهایی را نیز تجربه کنید. کم خونی در بارداری یکی از شایعترین بیماریها در بانوان است. این بیماری علائمی دارد که با شناخت آن میتوانید جهت کنترل بهتر آن اقدام نمایید. بانوانی که دارای کم خونی هستند، در صورت عدم درمان امکان دارد زایمان زودرس داشته باشند و نوزاد آنها نیز با وزن پایین متولد شود. پس از مشاهده اولین علائم به پزشک متخصص مراجعه کنید.