فشار خون پایین چیست؟
عبارت «کم‌فشاری خون» یا «hypotension» معادل پزشکی برای «فشار خون پایین» است. (کم‌تر از ۹۰/۶۰) هنگام اندازه‌گیری و نوشتن فشار خون از دو عدد استفاده می‌کنیم. عدد اوّل که بزرگ‌تر است فشار خون سیستولی نام دارد؛ یا فشار خونی که در علالحظه‌ی ضربان قلب در سرخرگ‌ها وجود دارد و توسّط آن خون در رگ‌ها جاری می‌شود. عدد دوم نماینده‌ی فشار خون دیاستولی است؛ یا فشار خونِ درون سرخرگ‌ها هنگام استراحت قلب در فاصله‌ی بین دو ضربان قلب.
فشار خون ایده‌آل کم‌تر از ۱۲۰/۸۰ (دیاستولی/سیستولی) است. در افراد سالم، فشار خون پایین اگر بدون علامت باشد اغلب نگران‌کننده نیست و نیازی به درمان ندارد؛ امّا باید دقّت کنیم فشار خون پایین می‌تواند نشانه‌ای از وجود یک مشکل زمینه‌ای باشد(به خصوص در افراد مسن) که در این صورت ممکن است باعث عدم کفایت جریان خون ورودی به قلب، مغز و دیگر ارگان‌های حیاتی شود.
فشار خون پایین مزمن در صورتی که هیچ علامتی نداشته باشد تقریباً هیچ وقت نگران‌کننده نیست؛ ولی در شرایطی که فشار خون به صورت ناگهانی افت کند به طوری که مغز از جریان خون کافی محروم شود، می‌تواند باعث مشکلات سلامتی شود. در این صورت فرد ممکن است احساس سرگیجه و سبکی سر کند. افت ناگهانی فشار خون به صورت شایع در شرایطی روی می‌دهد که فرد از حالت خوابیده یا نشسته به حالت ایستاده درمی‌آید. این نوع کاهش فشار خون «افت فشار وضعیتی» یا ارتواستاتیک نامیده می‌شود. نوع دیگری از کاهش فشار خون زمانی روی می‌دهد که فرد برای مدّت طولانی می‌ایستد.؛ به این نوع، «افت فشار خون به واسطه‌ی سیستم عصبی» می‌گویند؛ که اگر منجر به بی‌هوش شدن و افتادن فرد شود به آن سنکوپ وازوواگال(vasovagal syncope) اطلاق می‌شود.
فشار خون وضعیتی به عنوان نقصی در سیستم قلبی عروقی یا عصبی شناخته می‌شود؛ چرا که این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که این سیستم‌ها نتوانند به درستی در برابر تغییرات ناگهانی واکنش نشان دهند. به صورت طبیعی وقتی شما می‌ایستید مقداری خون در اندام تحتانی و پاها تجمّع می‌یابد. اگر بدن به درستی با این وضعیت تطبیق نیابد، می‌تواند منجر به افت فشار خون شود؛ امّا در وضعیت نرمال، بدن شما در این شرایط با ارسال پیام‌هایی به قلبتان می‌گوید تندتر بزند و به رگ‌ها می‌گوید منقبض و تنگ‌تر شوند و با این مکانیسم‌های جبرانی از افت فشار خون جلوگیری می‌کند.
اگر این مکانیسم‌ها انجام نشود یا به کندی انجام شود می‌تواند منجر به غش کردن و افتادن شما شود. با افزایش سن و در نتیجهی دسته‌ای از تغییرات که به صورت طبیعی با افزایش سن در بدن رخ می‌دهند، ریسک افزایش و کاهش فشار خون، هر دو، بیشتر می‌شود. به علاوه جریان خون ورودی به قلب و مغز با افزایش سن کاهش می‌یابد که این اتّفاق اغلب نتیجهی تشکیل پلاک‌هایی در رگ‌ها است. تخمین زده می‌شود ۲۰-۱۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال دچار افت فشار وضعیتی هستند.
چه عواملی باعث کاهش فشار خون می‌شوند؟
علّت افزایش فشار خون همیشه به راحتی قابل شناسایی نیست. این وضعیت ممکن است با موارد زیر ارتباط داشته باشد:
- بارداری
- مشکلات هورمونی نظیر کم‌کاری تیرویید، دیابت یا افت قند خون
- برخی داروهای بدون نیاز به نسخه
- برخی داروهای نیازمند به نسخه مثل داروهای ضدّ پرفشاری خون، برخی داروهای ضدّافسردگی یا داروهای بیماری پارکینسون
- نارسایی قلبی
- آریتمی قلبی (نامنظم بودن ریتم قلب)
- گشاد شدن یا اتّساع رگ‌ها
- گرمازدگی
- بیماری کبدی
- چه عواملی باعث افت ناگهانی فشار خون می‌شوند؟
افت ناگهانی فشار خون می‌تواند تهدیدکننده‌ی حیات باشد. علل این نوع از کم‌فشاری خون عبارتند از:
- از دست دادن خون متعاقب خون‌ریزی
- کاهش دمای بدن
- افزایش دمای بدن
- بیماری عضلات قلب که می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود
- سپسیس (عفونت شدید در خون)
- کم‌آبی شدید بدن در نتیجهی از دست دادن آب به واسطه‌ی استفراغ، اسهال یا تب
- واکنش به برخی داروها یا الکل
- واکنش آلرژیک شدید تحت عنوان آنافیلاکسی که باعث ضربان قلب نامنظّم می‌شود.
چه افرادی دچار افت فشار خون وضعیتی می‌شوند؟
افت فشار خون وضعیتی که همان کاهش ناگهانی فشار خون هنگام ایستادن است می‌تواند در هر فردی به علل مختلف رخ دهد؛ عللی همچون کم شدن آب بدن، کمبودهای تغذیه‌ای، خستگی بیش از حد. این اتفّاق همچنین می‌تواند از عواملی مثل ژنتیک، افزایش سن، داروها، رژیم غذایی و عوامل روان‌شناسی و برخی محرّ‌ک‌های حاد مثل عفونت و آلرژی تأثیر پذیرد.
افت فشار خون وضعیتی بیش از همه در افرادی بروز می‌یابد که برای کنترل فشار خون بالا دارو مصرف می‌کنند. همچنین می‌تواند با حاملگی، سفت شدن سرخرگ‌ها(آترواسکلروز) یا دیابت مرتبط باشد. افراد مسن به طور خاص در خطر ابتلا به این وضعیت هستند؛ به ویژه آن دسته از افراد مسن که فشار خون بالا یا اختلال سیستم عصبی خومختار(اتونوم) دارند.
افت فشار خون بعد از وعده‌های غذایی علّتی شایع برای سرگیجه و سقوط پس از صرف غذا است. این شرایط اغلب پس از مصرف وعده‌های حجیم با مقدار زیاد کربوهیدرات روی می‌دهد. تصوّر بر این است که علّت این اتّفاق تجمّع حجم زیادی از خون در معده و روده‌ها است.
داروهای متعدّدی وجود دارند که می‌توانند مرتبط با وقوع افت فشار خون وضعیتی باشند.
این داروها به دو دسته‌ی کلّی تقسیم می‌شوند:
- داروهایی که برای درمان پرفشاری خون استفاده می‌شوند؛ مثل داروهای ادرارآور، مسدودکننده‌های گیرنده‌ی بتا، مسدودکننده‌های کانال کلسیم و مهارکننده‌های آنزیم مبدّل آنژیوتانسین (ACE inhibitors)
- داروهایی که افت فشار خون از عوارض جانبی آن‌ها محسوب می‌شود؛ شامل نیترات‌ها، داروهای مورد استفاده برای اختلال نعوظ، داروهای بیماری پارکینسون، داروهای ضدّ روان‌پریشی، داروهای ضدّ استرس، داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور و ضدّ افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای
عوامل غیرمرتبط با دارو که به صورت شایع باعث افت فشار خون وضعیتی می‌شوند عبارتند از:
کم‌آبی بدن و از دست رفتن الکترولیت‌ها که می‌تواند متعاقب اسهال، استفراغ، از دست دادن بیش از حد خون در دوره‌های ماهانه و برخی شرایط دیگر رخ دهد.
کاهش مرتبط با سنِّ فشار خون که می‌تواند در برخی شرایط و بیماری‌ها یا توسّط برخی داروها تشدید شود.
همچنین برخی بیماری‌های خاص می‌توانند منجر به افت فشار خون وضعیتی شوند. این بیماری‌ها عبارتند از:
- اختلالات سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع
- مشکلات عصبی مثل نوروپاتی اعصاب محیطی یا نوروپاتی سیستم خومختار(اتونوم)
- بیماری‌های قلبی-عروقی
- وابستگی به الکل یا الکلیسم
- بیماری‌های تغذیه‌ای
